به گزارش خبرگزاری ایمنا، حفاظت از گونه‌های گیاهی نه تنها برای حفظ زیبایی طبیعی، بلکه برای حفظ تعادل اکولوژیکی نیز بسیار حائز اهمیت است، گیاهان منبع اصلی غذا، اکسیژن و مواد اولیه برای بسیاری از موجودات زنده از جمله انسان‌ها است و در تنظیم چرخه‌های طبیعی و حفظ تنوع زیستی نقش بسزایی دارند، بدون گیاهان، زنجیره غذایی قطع و اکوسیستم‌ها دچار اختلالات جدی خواهند شد، در دهه‌های اخیر، تغییرات آب و هوایی، تخریب زیستگاه‌ها و فعالیت‌های انسانی باعث کاهش چشمگیر تعداد بسیاری از گونه‌های گیاهی شده‌اند.
گونه‌های گیاهی در حال انقراض در جهان
والابیلای سرخ (Welwitschia mirabilis): این گیاه منحصر به فرد که در صحراهای نامیبیا و آنگولا می‌روید، می‌تواند تا هزاران سال عمر کند، والابیلای سرخ به عنوان یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های گیاهی شناخته می‌شود و توانایی زنده ماندن در شرایط سخت بیابانی را دارد، با این حال، تخریب زیستگاه و تغییرات آب و هوایی تهدیدات اصلی برای بقای این گیاه هستند و کاهش منابع آبی و افزایش دما، زندگی این گیاه را در خطر قرار داده است.
کاج وولمی (Wollemi pine): این گیاه که به عنوان دایناسور زنده شناخته می‌شود، در استرالیا یافت شده و تعداد بسیار محدودی از آن در طبیعت باقی مانده است، کاج وولمی یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های گیاهی است که میلیون‌ها سال پیش در دوران ژوراسیک وجود داشته است، برنامه‌های حفاظتی سخت‌گیرانه‌ای برای حفظ این گونه به کار گرفته شده است که این برنامه‌ها شامل نظارت مداوم بر جمعیت، کاشت درختان جدید و جلوگیری از دست‌درازی به زیستگاه‌های طبیعی آن است.
ارکیده هورت (Hort's orchid): این ارکیده زیبا که در جنگل‌های بارانی اندونزی می‌روید، به شدت در معرض انقراض قرار دارد، تخریب زیستگاه، برداشت غیرقانونی و تغییرات آب و هوایی از جمله عواملی هستند که به کاهش تعداد این گیاه کمک کرده است، ارکیده هورت نه تنها به خاطر زیبایی‌اش، بلکه به دلیل اهمیت آن در حفظ تنوع زیستی جنگل‌های بارانی مورد توجه قرار دارد.
گونه‌های گیاهی در حال انقراض در ایران
سرخدار ایرانی (Taxus baccata): این درخت که در مناطق شمالی ایران می‌روید، به دلیل برداشت‌های بی‌رویه و تخریب زیستگاه‌های طبیعی خود به شدت در معرض انقراض قرار دارد، سرخدار ایرانی یکی از گونه‌های مهم دارویی است که به خاطر خواص ضدسرطان و سایر خواص دارویی مورد توجه قرار گرفته است، تلاش‌های حفاظتی برای این درخت شامل ممنوعیت قطع درختان و برنامه‌های کاشت و پرورش در مناطق حفاظتی است.
سرو ابرکوه (Cupressus sempervirens): این درخت که در منطقه یزد یافت می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین درختان دنیا است و به دلیل تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی با خطر انقراض مواجه است، سرو ابرکوه به عنوان یکی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی ایران شناخته می‌شود و حفاظت از آن نیازمند اقدامات جدی و مؤثر است.
بادامک (Prunus scoparia): این درختچه در نواحی خشک و نیمه‌خشک ایران می‌روید و به دلیل چرای بی‌رویه و تخریب زیستگاه‌های طبیعی خود در حال انقراض است، بادامک نقش مهمی در حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش خاک دارد و حفاظت از آن برای پایدارسازی مناطق خشک و نیمه‌خشک بسیار حیاتی است.
عوامل تهدید کننده گیاهان
تخریب زیستگاه
توسعه شهری، کشاورزی گسترده، جنگل‌زدایی و ساخت جاده‌ها از جمله عوامل اصلی تخریب زیستگاه‌های گیاهان است، این فعالیت‌ها اکوسیستم‌های پیچیده‌ای که برای هزاران سال به وجود آمده است را تخریب می‌کنند، کاهش سطح زیستگاه‌ها به کاهش تعداد گیاهان منجر می‌شود، تخریب زیستگاه‌ها نه تنها بر تعداد گیاهان، بلکه بر تنوع زیستی به طور کلی تأثیر منفی می‌گذارد و بازسازی زیستگاه‌ها و حفاظت از مناطق طبیعی از جمله اقدامات مهمی هستند که باید در اولویت قرار گیرند.
تغییرات آب و هوایی
تغییرات در الگوهای آب و هوایی باعث تغییر در توزیع گیاهان می‌شود، بسیاری از گیاهان قادر به مهاجرت به مناطق جدید با شرایط مناسب نیستند و در نتیجه تعداد آنها کاهش می‌یابد، افزایش دمای جهانی و تغییرات در الگوهای بارش می‌تواند موجب کاهش میزان رطوبت و منابع آبی شود که برای بسیاری از گیاهان ضروری است، تغییرات آب و هوایی می‌تواند چرخه‌های طبیعی گیاهان را مختل کند و تأثیرات بلندمدت بر بقای آنها داشته باشد.
بهره‌برداری غیرقانونی
برداشت غیرقانونی گیاهان نادر برای مصارف دارویی، تزئینی و سایر استفاده‌ها، یکی دیگر از تهدیدات جدی برای گیاهان در معرض انقراض است، قاچاقچیان و تجارت غیرقانونی یکی از بزرگترین تهدیدات برای بقای این گیاهان است، همکاری بین‌المللی برای مبارزه با قاچاق گیاهان نادر و افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت حفاظت از این گونه‌ها از جمله راهکارهای مؤثر در کاهش این تهدیدات است.
اقدامات حفاظتی از گونه‌های گیاهی
ایجاد مناطق حفاظتی
پارک‌های ملی و مناطق حفاظت‌شده می‌توانند به حفظ زیستگاه‌های طبیعی گیاهان کمک کنند، در این مناطق، فعالیت‌های انسانی که به زیستگاه گیاهان آسیب می‌رسانند محدود می‌شوند، به عنوان مثال، پارک ملی گلستان در ایران یکی از مهم‌ترین مناطق حفاظت‌شده برای گیاهان نادر است، حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و افزایش سطح مناطق حفاظت‌شده از جمله اقدامات ضروری برای حفظ تنوع زیستی است.
پرورش در آزمایشگاه
بعضی از گیاهان نادر می‌توانند در آزمایشگاه‌ها پرورش داده و سپس به زیستگاه‌های طبیعی بازگردانده شوند، این روش می‌تواند جمعیت گیاهان نادر را افزایش و خطر انقراض آنها را کاهش دهد، برنامه‌های پرورش در آزمایشگاه به ویژه برای گیاهانی که جمعیت آنها بسیار کم است، مؤثر بوده است، همکاری بین مراکز تحقیقاتی و پارک‌های ملی برای اجرای برنامه‌های پرورش و بازگرداندن گیاهان به زیستگاه‌های طبیعی از جمله راهکارهای مؤثر در حفظ این گونه‌ها است.
آموزش و آگاهی‌رسانی
آموزش و آگاهی‌رسانی به مردم درباره اهمیت گیاهان نادر و تهدیداتی که با آنها مواجه هستند، می‌تواند نقش مهمی در حفاظت از این گیاهان ایفا کند، برنامه‌های آموزشی در مدارس و رسانه‌ها می‌توانند به افزایش آگاهی عمومی کمک کنند، ایجاد کمپین‌های آگاهی‌رسانی و برنامه‌های آموزشی برای جامعه‌های محلی از جمله اقدامات مؤثر در تغییر رفتارهای منفی و افزایش مشارکت عمومی در حفاظت از گیاهان نادر است.
به طور کلی، حفاظت از گونه‌های گیاهی در معرض انقراض نیازمند تلاش‌های همه‌جانبه و همکاری بین‌المللی است و با افزایش آگاهی عمومی و انجام اقدامات مؤثر حفاظتی، می‌توان از این گنجینه‌های طبیعی حفاظت و تنوع زیستی را حفظ کرد و استفاده از روش‌های نوین حفاظتی و همکاری‌های بین‌المللی در حفاظت از گیاهان نادر نقش اساسی دارد.