از سویی دیگر به گفته قدیر رجب‌زاده، مدیر پیشین مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در حالی که ایران دارنده یک درصد جمعیت دنیاست، ۲درصد از حجم کل ضایعات کشاورزی و موادغذایی جهان در کشور ما تولید می‌شود.
او می‌گوید تولید ۱۲۳میلیون تن محصولات کشاورزی در ایران منحصر به‌فرد است که ۳۰درصد آن پیش از رسیدن به دست مصرف‌کننده از بین می‌رود.
براساس آخرین گزارش‌های سازمان جهانی خواربار و کشاورزی (فائو) هر روز به ازای هر نفر، ۱۳۴کیلوکالری غذا در ایران هدر می‌رود. این میزان ضایعات موادغذایی، ایران را در ردیف کشورهای تراز اول دنیا در زمینه هدررفت موادغذایی قرار داده است. بر همین اساس ضایعات سالانه موادغذایی در ایران معادل ۳۵میلیون تن با ارزش تقریبی ۱۵میلیارد دلار است.
رئیس انجمن تغذیه ایران چندی پیش با اشاره به آمارهایی از موادغذایی که در ایران و جهان دور ریخته می‌شوند، گفته بود: «سهم ایران از مجموع غذایی که هرسال در جهان هدر می‌رود ۲.۷درصد اعلام شده؛ بر همین اساس، ضایعات موادغذایی در ایران معادل ۳۵میلیون تن در سال است، این درحالی است که در اتحادیه اروپا با ٢٧کشور عضو، تنها ٩ میلیون تن موادغذایی در سال راهی سطل‌های زباله می‌شود».
سال گذشته، برنامه محیط زیست سازمان ملل میزان حیف‌ومیل سالانه غذا در ایران را اعلام کرد. براساس این آمار، هر ایرانی به‌طور میانگین ۷۱کیلوگرم غذا در سال دور می‌ریزد. این رقم در آمریکا حدود ۵۹کیلوگرم برای هر نفر است. ضایعات غذا در ایران از مزرعه تا سفره وجود دارد و مقصر فقط مصرف‌کننده نیست. علاوه بر فرهنگ غلط مصرف در جامعه ایران، سیستم توزیع غیراصولی و حمل‌ونقل غلط موادغذایی، از گوشت و لبنیات گرفته تا سبزیجات تازه و میوه‌ها موجب می‌شود بخش زیادی از این موادغذایی هدر برود. ۳۵درصد محصولات کشاورزی تولیدی در ایران، دورریخته می‌شود. بر این اساس، از ۱۰۰میلیون تن محصول کشاورزی تولیدی در کشور، ۳۵میلیون تن در سال هدر می‌رود. در این زمینه می‌توان به ۳۰درصد ضایعات در نان، ۲۵ تا ۳۰ و حتی ۵۰درصد ضایعات در میوه‌ها و سبزیجات، ۱۰درصد ضایعات در برنج، ۲۵درصد ضایعات در خرما و... اشاره کرد.
به این اعداد و ارقام می‌توان آمار عجیبی را هم که معاون وزیر جهاد کشاورزی، اسفند سال گذشته از دورریز برنج در کشور ارائه داده بود، اضافه کرد. سید مجتبی خیام نکویی می‌گفت: «در ایران در خیلی از محصولات اگر اسراف نکنیم خودکفا هستیم. به عنوان مثال ما در سال حدود ۲میلیون تن برنج تولید و حدود یک میلیون تن نیز وارد می‌کنیم اما متأسفانه به اندازه میزان واردات یعنی یک میلیون تن دورریز داریم».
اگر در کشور روزی یک دانه برنج دور بریزیم در مجموع روزانه ۸۷میلیون دانه برنج دور می‌ریزیم که غذای ۲۳هزار نفر بوده و اگر یک قاشق دور بریزیم غذای ۵۰۰هزار نفر است».
ساده‌ترین نتیجه‌ای که می‌توان با تحلیل این آمار بدست آورد این است که متأسفانه هنوز مدیریت مصرف در میان بسیاری از خانواده‌های ایرانی جدی گرفته نشده و در نتیجه، بخش قابل ملاحظه‌ای از سرمایه‌های ارزشمند کشور به دلیل اهمال در مصرف از بین می‌رود.
چرا این همه ضایعات موادغذایی داریم؟
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت در گفت‌وگو با ما از حجم بالای اتلاف موادغذایی در کشور می‌گوید و تأکید می‌کند: آن‌گونه که برآوردها نشان می‌دهد حدود یک‌سوم موادغذایی تولیدی کشور در چرخه مصرف دورریز می‌شود که این روند در کشورهای در حال توسعه عمدتاً در مراحل پیش از مصرف یعنی مراحل کاشت، داشت و برداشت اتفاق می‌افتد.
احمد اسماعیل‌زاده اضافه می‌کند: در کشور ما موضوع ضایعات و اتلاف موادغذایی از فرایند کاشت محصولات تا هنگام مصرف، تقریباً مانند دیگر نقاط دنیا اعداد و ارقام بالایی دارد.
در مورد برخی موادغذایی مثل میوه‌ها و سبزیجات، آمار دورریز ما بسیار زیاد است و گاهی تا ۴۰درصد میوه‌ها و سبزیجات تولیدی دورریز می‌شوند که از دلایل عمده آن می‌توان به نبود سیستم‌های مکانیزه، نبود فرایند مناسب برای نگهداری این مواد و اشکالاتی در سیستم حمل‌ونقل و توزیع موادغذایی اشاره کرد.
از طرفی در چرخه مصرف، برنامه‌ای برای اضافه میوه‌ها و سبزی‌ها، پوست و باقیمانده آن‌ها نداریم، در حالی که در تمام دنیا برای این موضوع سازوکار ویژه‌ای دارند.
وی می‌گوید: نکته مهم‌تر از همه اینکه ما در کشور هیچ‌گونه متولی خاصی برای مقابله با ضایعات و اسراف موادغذایی نداریم. بنابراین در چرخه کاشت، داشت، برداشت و مصرف، هرکدام از دستگاه‌ها باید وظایفی را برعهده بگیرند تا بتوانند این میزان اتلاف را به حداقل برسانند.
وظیفه وزارت بهداشت فرهنگ‌سازی است
اسماعیل‌زاده مهم‌ترین وظیفه وزارت بهداشت برای کاهش دورریز موادغذایی را فرهنگ‌سازی می‌داند و بیان می‌کند: در حال حاضر امری که جزو دستورکار وزارت بهداشت قرار دارد تدوین جزوه‌ای است که در آن، روش‌های کاهش دورریز و اتلاف موادغذایی در چرخه مصرف ذکر خواهد شد تا توسط حدود ۲هزار کارشناس تغذیه مستقر در سراسر کشور، هم به مراجعه‌کنندگانشان و هم به ادارات، مدارس و مکان‌های مختلف در قالب جزوه آموزشی ارائه شود.
در ادامه این فرهنگ‌سازی نیز هر سال یک بار اقدامات دانشگاه‌ها را در این زمینه جمع‌آوری خواهیم کرد تا مشخص شود چند جلسه آموزشی برگزار کرده‌اند.
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت با اشاره به پروژه در حال انجام در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می‌گوید: هم‌اکنون در حال انجام طرحی با همکاری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان هستیم که در این طرح، تمرکزمان روی میوه‌ها و سبزی‌هاست.
ارتباط خیران سلامت با دانش‌آموزان
در این طرح، همکاران وزارت بهداشت، خیران سلامت و کارشناسان تغذیه از طریق ارتباط با مدارس، راه‌های خشک کردن باقیمانده میوه‌ها و سبزی‌ها را به دانش‌آموزان آموزش می‌دهند. دانش‌آموزان نیز باقیمانده میوه و سبزی را چهارشنبه هر هفته تحویل مدرسه می‌دهند و شهرداری با تعاملی که با حوزه بهداشت دارد، ضایعات میوه و سبزی را خریده و کارتی به نام «اصفهان‌کارت» به دانش‌آموزان ارائه می‌دهد و در ازای تحویل باقیمانده میوه و سبزی‌ها مبلغی به کارت واریز می‌شود تا برای انجام کارهای فرهنگی ازجمله استفاده از سینما یا خرید از بوفه سالم مدرسه مصرف شود که این خود یک روش فرهنگ‌سازی برای دانش‌آموزان است.
باقیمانده میوه‌ها و سبزی‌هایی که شهرداری از مدارس می‌خرد وارد مسیر نهاده‌های دامی و طی فرایندی تبدیل به کمپوست می‌شود تا در تغذیه دام و طیور مورد استفاده قرار گیرد.
جمع‌آوری داوطلبانه باقیمانده سبزی‌ها و میوه‌ها در برخی استان‌ها
اسماعیل‌زاده ادامه می‌دهد: جمع‌آوری باقیمانده میوه و سبزی در بسیاری از استان‌های کشور به صورت داوطلبانه هم توسط خانواده‌ها و هم در مدارس به صورت پراکنده انجام می‌شود اما در اصفهان این کار سازماندهی شده انجام می‌شود، به‌گونه‌ای که تمام دستگاه‌ها پای کار آمده‌اند و چنانچه این اقدام موفقیت‌آمیز بود آن را به سراسر کشور گسترش خواهیم داد.
در حقیقت هدف وزارت بهداشت این است با همکاری آموزش و پرورش، شهرداری و وزارت کشور اقدامی نظام‌مند صورت گیرد تا در تمام کشور برای کاهش ضایعات میوه‌ها و سبزیجات این فرایند انجام شود.
استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان برای طراحی سکوها
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت با اشاره به شرکت‌های دانش‌بنیان می‌گوید: از دیگر اقدامات وزارت بهداشت درخواست همکاری از شرکت‌های دانش‌بنیان برای طراحی سکوها و برنامه‌هایی است تا باقیمانده غذای رستوران‌ها و دیگر مراکز جمعی مانند ادارات، سازمان‌ها و خوابگاه‌ها در قالب آن بازتوزیع شود. به این معنا که اگر اضافه غذا دست نخورده باشد میان قشر محروم با قیمت پایین‌تر به فروش برسد و چنانچه باقیمانده غذاها دست خورده باشد وارد فرایند تبدیل به کمپوست برای خوراک دام و طیور شود.
بیشترین ضایعات مواد غذایی در مرحله پیش از مصرف است
وی اظهار می‌کند: براساس آماری که در دنیا وجود دارد، عمده ضایعات و دورریز موادغذایی در کشورهای در حال‌توسعه ازجمله کشور ما در حوزه پیش از مصرف است. بنابراین لازم است دستگاه‌های متعددی ازجمله وزارت صمت، وزارت کشاورزی، وزارت کشور، شهرداری‌ها و میادین میوه و تره‌بار پای کار بیایند و هر کدام برنامه خود را در این حوزه پیاده کنند تا به امیدخدا در طول زمان بتوانیم ضایعات و دورریز موادغذایی را کم کنیم، چراکه امنیت غذایی در کشور ما بسیار حائز اهمیت است.
از سوی دیگر ما با استان‌های کم‌برخوردار روبه‌رو هستیم و طبیعتاً باید از تولیدات کشاورزی‌مان بیشتر مراقبت کنیم و تا آنجا که می‌توانیم موادغذایی را در داخل کشور به مصرف انسان و در نهایت دام و طیور برسانیم تا ضایعات کمتری داشته باشیم.
توصیه‌ای برای مردم
اسماعیل‌زاده عنوان می‌کند: با افزایش قیمتی که در حوزه موادغذایی رخ داده در حال حاضر مردم حواسشان بیشتر جمع است و دورریز کمتری دارند، همان‌گونه که می‌بینیم مشتریان رستوران‌ها مانده غذایشان را با خود می‌برند تا دور ریخته نشود.
با وجود این، توصیه ما به مردم این است اجازه ندهند باقیمانده موادغذایی غیرقابل مصرف مانند میوه‌ها و سبزی‌ها تبدیل به زباله شود، بلکه آن‌ها را در قالب خشکاله تحویل شهرداری دهند تا در فرایندی مخصوص، تبدیل به کمپوست شده و به مصرف دام و طیور برسد.