به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شب‌های شعر گوته مجموعه‌ای از ده شب شعر و سخنرانی بود که در مهرماه ۱۳۵۶ در انجمن فرهنگی ایران و آلمان موسوم به «انستیتو گوته» برگزار شد. این رویداد به یکی از مهم‌ترین گردهمایی‌های فرهنگی و ادبی پیش از انقلاب اسلامی ایران تبدیل شد. شب‌های شعر گوته به زودی با حضور برجسته‌ترین شاعران، نویسندگان و روشنفکران آن زمان، به بستری برای بیان اعتراضات اجتماعی و سیاسی علیه حکومت پهلوی تبدیل شد. فضای این جلسات فراتر از یک محفل ادبی، و فرصتی برای تبلور جریان‌های روشنفکری و نقد حکومت بود.
یکی از نکات جالب و کمتر مورد توجه این جلسات، حضور دخترانی با چادر در سومین شب از این برنامه‌هاست که به عنوان یکی از جنجالی‌ترین شب‌های شعر گوته نیز شناخته می‌شود. این موضوع از چند جهت قابل تأمل است. نخست آن‌که فضای روشنفکری آن دوران، به‌ویژه در محافل ادبی و هنری، تا حدی از سنت‌های مذهبی فاصله داشت و حضور اجتماعی افراد معمولاً با ظاهری غیرمذهبی همراه بود. بسیاری از روشنفکران آن دوره، به‌ویژه در محیط‌های فرهنگی، گاه در تعارض با آداب و سکنات مذهبی دیده می‌شدند. با این حال، شرکت چند دختر چادری در این فضای روشنفکری نشان‌دهنده شکل‌گیری نوعی از مشارکت اجتماعی زنان با گرایشات دینی بود که به‌رغم تفاوت‌های فرهنگی، به فعالیت در عرصه‌های عمومی و فرهنگی علاقه‌مند بودند.
این حضور را می‌توان نشانه‌ای از تغییر تدریجی معادلات اجتماعی دانست. برخلاف تصور رایج که فعالیت‌های اجتماعی و روشنفکری را بیشتر با چهره‌های غیردینی مرتبط می‌دانست، این واقعه نشان داد که زنان مذهبی نیز به دنبال سهمی در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی هستند. آن‌ها با حفظ پوشش سنتی خود، در فضای روشنفکری حاضر شدند.
همچنین، این اتفاق می‌تواند بازتابی از روند کلی تحولات اجتماعی در آستانه انقلاب اسلامی باشد، جایی که گروه‌های مختلف فکری، با وجود تفاوت‌های ارزشی و ظاهری، در نقد حکومت و ایجاد تغییر هم‌نظر شده بودند. این هم‌زیستی موقت و تعامل میان نیروهای مذهبی و روشنفکری، اگرچه بعدها دچار چالش‌هایی شد، اما در آن زمان یکی از نشانه‌های نزدیکی گروه‌های مختلف برای دستیابی به هدفی مشترک بود.
متن سند:
شماره: ۲۳۴۰۷ /۲۰ ه ۱۲
به: مدیریت کل اداره سوم (۳۴۷)
از: سازمان اطلاعات و امنیت تهران (۲۰ه۱۲)
جلسه بحث و گفتگوی شب شاعران و نویسندگان به شرح زیر برگزار که باستحضار می‌رسد:
۱ـ ساعت ۱۴.۰۰ روز ۲۰/۷/۲۵۳۶ [۱۳۵۶] جلسه بحث شعرا و نویسندگان در مؤسسه گوته واقع در خیابان وزراء خیابان هفتم تشکیل گردید. شعرا و نویسندگانی که در این بحث شرکت داشتند عبارت بودند از دکتر هزارخانی، صالحی و چند نفر دیگر.
در این جلسه فقط به سؤال‌های جلسه گذشته پاسخ داده می‌شد و بحث تازه‌ای به وقوع نپیوسته است و تعداد شرکت‌کنندگان در این جلسه حدود ۱۵۰ نفر بودند که ۹۵ درصد آنان دانشجو بوده است. در بین این دانشجویان حدود ۲۰ نفر دختر نیز وجود داشته که با چادر مشکی و مقنعه در جلسه حاضر شده بودند.
ضمنا یکی از حضار سؤال نمود علت این‌که اخیراً مطبوعات تا اندازه‌ای آزادی بیشتری پیدا کرده چیست؟ دکتر هزارخانی در جواب اظهار داشت که نسیم کارتر ورزیده است و در نتیجه کلیه حضار شروع به خنده نموده‌اند و این جلسه در ساعت ۱۶.۰۰ خاتمه یافت.
۲- ساعت ۲۰.۳۰ روز ۲۵۳۶.۷.۲۰ سومین شب شاعران و نویسندگان در کلوب ایران و آلمان با حدود هشت هزار نفر تشکیل گردید.
ابتدا هوشنگ گلشیری مردم را به نظم و آرامش دعوت و از حضار تشکر نمود. دکتر هاینس بکر رئیس انجمن فرهنگی ایران و آلمان ضمن صحبت کوتاهی وظایف انجمن را یادآور و از مردم تشکر نمود.
سخنران بعدی شمس آل‌احمد بود که ضمن صحبت اظهار داشت: ۸ سال قبل دولت در نظر داشت کنگره نویسندگان را به وجود آورد و لباسهایی برای کلیه دوستان هم‌قواره دوخته بود ولی جلال و دوستانش این کنگره را برخلاف تشخیص داده و از طرف کانون نویسندگان بیانیه‌ای صادر و آنرا تحریم نمودند.
از چند سال قبل قانونی به عنوان حمایت از نویسندگان و مؤلفین تصویب و اکنون کانون نویسندگان نضج گرفته است.
وی ضمن حمله به اداره نگارش گفت آقایان ممیزین نمی‌گذارند کتب نویسندگان چاپ شود وی اشاره به متن بخشنامه‌ای نمود که وزارت فرهنگ و هنر به وزارت آموزش و پرورش ارسال و آن را به صورت بخشنامه به کلیه دبیرستان‌ها، دبستان‌ها، کودکستان‌های کشور فرستاده که ضمیمه این بخشنامه لیستی از کتب ممنوعه بوده و یادآور شده است دانش‌آموزان از قرائت این کتاب‌ها خودداری نمایند. چند نفر از نویسندگان که کتاب‌هایشان اعلام شده مانند جلال آل‌احمد، بزرگ علوی، علی اصغر حاج سید جوادی، شریعتی، سروش، ابتهاج را نام برد.
شمس آل‌احمد اضافه نمود چند نفر از دوستان در اداره نگارش انجام وظیفه می‌کنند که خود آنان از این وضع ناراحت می‌باشند.
سخنران بعدی بهرام بیضایی بود که درباره تئاتر و سینما مطالبی اظهار داشت و ضمن انتقاد از مسئولین گفت به سنندج مسافرت کردم دیدم دو گروه که در آن‌جا کار تئاتر می‌کردند کارشان را تعطیل کرده‌اند علت را از رئیس فرهنگ و هنر جویا شدم گفت نمایشنامه آن‌ها توقیف شده گفتم این پیس را در تهران اجرا کردیم و توقیف نشد گفتند ما تشخیص داده‌ایم بایستی اجرا نشود.
بیضایی اضافه نمود هیچ گروه تئاتری را نمی‌توان یافت که به طور آزاد کار کند همه وابسته به محلی می‌باشند. من در سال ۵۰ و ۵۳ و ۵۶ سه فیلم ساختم ولی چند سال بعد اجازه نمایش به آن‌ها دادند معلوم است که این سناریوها وقتی کهنه شد دیگر جلب توجه نخواهد کرد.
در بین برنامه‌ها گلشیری صحبت می‌کرد و نام چند کتاب را می‌برد که مردم خریداری و قرائت نمایند. سپس شعرا از قبیل محمد زهری، صفارزاده، سیروس مشقفی و احمد نام اشعاری را قرائت نمودند.
هوشنگ گلشیری تلگرافی از برمکی یکی از شاعران که قرار بود اشعار خود را بخواند و حضور نیافته بود قرائت کرد متن تلگراف عبارت بود از «من مریض هستم با چند جلد کتاب آمده‌ام» در پایان جلسه اسلام کاظمیه مردم را به آرامش و حفظ نظم دعوت نمود.
ضمنا ساعت ۲۱.۴۵ تعدادی اعلامیه مضره تحت عنوان گروه چریک‌های آزاد و سازمان پویا وابسته به حزب منحله توده روی کاپوت اتومبیل‌های مدعوین که در خیابان پهلوی و کوچه‌های اطراف پارک شده بود مشاهده و توسط مأمورین کلانتری جمع‌آوری گردیده است.
نمونه اعلامیه متعاقباً ایفاد خواهد شد.
حلقه نوار از برگزاری مراسم بپیوست تقدیم می‌گردد.
رئیس سازمان اطلاعات و امنیت تهران
۲۵۹
∎