پایگاه خبری جماران؛ مطهره کشاورز محمدیان - وندالیسم، بزه‌ای که بلای جان آثار تاریخی شده است، رفتاری که با عطش جاودانگی بر پیکر آثار ملی نقش می‌بندد و خسارت‌های جبران‌ناپذیری بر میراث‌فرهنگی کشور وارد می‌کند. دیوارنویسی‌ها و یادگاری‌های ناخوانده که همواره تهدیدی جدی برای حفظ هویت فرهنگی و تاریخی به شمار می‌روند.
وندالیسم عملی نابخردانه و نتیجه نبود آگاهی عمومی است، البته گاهی هم در موارد نادر این یادگار نویسی‌های نخواستنی به بخشی از اثر تبدیل و در طول زمان خود شاهدی بر وقایع تاریخی شده‌اند.
یکی از قدیمی‌ترین و جالب‌ترین نمونه‌های وندالیسم در تاریخ قزوین، نوشته‌ای است که بر دیوار کاخ چهل‌ستون باقی‌مانده است و حسین طحان، باستان‌شناس بر روی آن مطالعه کرده است. این نوشته گرچه نمادی از یک فرد برجسته و بخش از تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران است، اما بیش‌ازپیش بر علاقه تاریخی برخی به تخریب آثار فرهنگی و البته اهمیت حفاظت از این آثار صحه می‌گذارد.
حسین طحان باستان شناس درباره این یادگار نویسی به خبرنگار جماران می‌گوید: بر روی دیوارهای کاخ چهل‌ستون دیوارنوشته‌های زیادی وجود دارد که نشان از ناآگاهی مردم در خصوص اهمیت حفاظت از میراث‌فرهنگی ماست، اما فارغ از این مسئله مهم، همیشه علاقه‌مند بودم که بدانم قدیمی‌ترین دیوارنوشته چهل‌ستون چیست؟ مدتی این موضوع را بررسی کردم تا متوجه شدم بر روی یکی از دیوارهای این بنای تاریخی، نوشته‌ای با عبارت "یادگار اقل خلق‌الله محمد شفیع ابن حاجی یا علی مدد" وجود دارد که به سال ۱۱۹۹ هجری قمری و دوره زندیه برمی‌گردد.
این باستان‌شناس ادامه می‌دهد: نویسنده این متن محمد شفیع مازندرانی است، او در زمان‌نگارش این یادگاری حدود ۴۰ سال داشته، او بعدها در سال ۱۲۱۵ هجری قمری به مقام صدراعظمی ایران رسیده و تا سال ۱۲۳۴ در این جایگاه باقی‌مانده است.
او می‌گوید: پدر محمد شفیع، حاجی احمد، از خدمتگزاران نادرشاه افشار بوده و احتمالاً خانواده آن‌ها در این دوره در قزوین اقامت داشتند. این نوشته با خطی زیبا و دقیق، هم مهارت نویسنده و هم گوشه‌ای از تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران را روشن می‌کند.
طحان با تأکید بر اینکه کشف چنین یادگارهایی اهمیت حفاظت از آثار تاریخی را دوچندان می‌کند، ادامه می‌دهد: این یادگاری تنها یک نوشته ساده نیست و بخشی از هویت تاریخی بنا محسوب می‌شود. می‌تواند تلنگر خوبی برای تک‌تک ما باشد که هر دیوار، هر نقش و هر نوشته، داستانی نهفته در خود دارد که باید برای آیندگان حفظ شود و ما باید حافظان خوبی برای میراث آیندگان باشیم.
وندالیسم ناهنجاری اجتماعی است
سمیه مراقی، کارشناس میراث‌فرهنگی قزوین اما پدیده وندالیسم یا تخریب‌گرایی را یک ناهنجاری اجتماعی می‌داند و ادامه می‌دهد: وندالیسم شامل انواع اقدامات خراب‌کارانه‌ای است که به تخریب اموال عمومی، بناهای تاریخی، فروشگاه‌ها، دیوارها، کیوسک‌های تلفن، اتوبوس‌ها و جاده‌ها منجر می‌شود. جبران این تخریب‌ها همواره هزینه‌بر است، اما در مورد بناهای تاریخی، خسارات می‌توانند جبران‌ناپذیر باشند و حتی منجر به ازدست‌رفتن همیشگی یک ثروت تاریخی شوند.
او می‌افزاید: «برخی از این اقدامات مانند یادگاری‌نویسی‌ها، اگرچه ممکن است به تخریب اساسی بنا منجر نشوند، اما منظر و زیبایی بنا را خدشه‌دار می‌کنند و ماهیت آن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.»
مراقی با ابراز تأسف از دیوارنویسی‌های انجام‌شده در بناهایی مانند عمارت چهل‌ستون قزوین این اقدامات را مصداقی از تخریب‌گرایی دانسته و توضیح می‌دهد: باید توجه داشت که دیوارنویسی بر روی بناهای تاریخی اصولاً عملی نادرست و مردود است. هرچند در مواردی خاص ممکن است این نوشته‌ها به‌عنوان شواهدی تاریخی ارزش پیدا کنند، اما نمی‌توان این عمل را به‌صورت کلی پذیرفت یا آن را جایگزین منابع مکتوب کرد.
این مرمتگر می‌گوید: در روند مرمت بناهای تاریخی، می‌توان بخش‌هایی از این دیوارنویسی‌ها را به‌عنوان شواهدی تاریخی حفظ کرد. اما تمامی اقدامات مرتبط با حفاظت از آثار تاریخی باید در چارچوب اصول و دستورالعمل‌های تعریف‌شده صورت گیرد و رفتارهای تخریب‌گرایانه به طور قاطع مردود شمرده شود.
به گزارش جماران ، وندالیسم، هرچند گاه به‌عنوان ردپایی از تاریخ در دل بناهای تاریخی باقی می‌ماند، اما بیشتر از آن، زخمی عمیق بر پیکر میراث فرهنگی است. این رفتار، بازتاب کمبود آگاهی و بی‌توجهی به ارزش‌های ملی است که خسارت‌هایش نه‌تنها ترمیم‌ناپذیر است، بلکه روح و هویت آثار تاریخی را خدشه‌دار می‌کند.
شاید نوشته‌ای مانند یادگار میرزا محمد شفیع مازندرانی در کاخ چهل‌ستون، امروز به‌عنوان بخشی از تاریخ پذیرفته شده باشد، اما هر یادگاری بر دیوار، تهدیدی برای هویت فرهنگی و تاریخی ایران است که حفاظت و احترام به آن را بیش از پیش ضروری می‌کند.