به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خراسان رضوی، بازآفرینی شهری به‌عنوان یکی از راهکار‌های اساسی برای ارتقای کیفیت زندگی در مناطق ناکارآمد شهری و سکونتگاه‌های غیر رسمی و حاشیه نشین در دهه‌های اخیر در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گرفته است. در ایران، این رویکرد از اواسط دهه ۸۰ شمسی پذیرفته شد و با تصویب «سند بازآفرینی» در سال ۱۳۹۳، چارچوبی رسمی برای اجرای آن در شهر‌های مختلف تدوین شد.
شهر سبزوار در غرب خراسان رضوی، که با معضل حاشیه‌نشینی گسترده مواجه است، یکی از مناطق هدف اجرای این طرح است. در یکی دو دهه قبل، با الحاق محلات شرق عیدگاه، نیروگاه، کلاته سیفر، قلعه‌نو، شرق صالح‌آباد و اسلام‌آباد به محدوده شهری موضوع حاشیه‌نشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی به یکی از معضلات جدی سبزوار تبدیل‌شده است. این شهر پس از مشهد، رتبه دوم از نظر گستردگی سکونتگاه‌های غیررسمی در استان خراسان رضوی را داراست و حدود ۷۰ هزار نفر از جمعیت آن در چنین مناطقی سکونت دارند. از این رو، مدیریت شهری سبزوار با اتخاذ سیاست‌های توانمندسازی و بازآفرینی شهری، در تلاش برای بهبود وضعیت این محلات است.
نخستین تفاهم نامه مشترک همکاری بین دفتر اسکان بشر سازمان ملل متحد در ایران، شهرداری سبزوار، شرکت عمران و بهسازی شهری ایران و دانشگاه حکیم سبزواری در خصوص باز افرینی شهری بیست و پنجم مهرماه سال ۱۳۹۳ در سبزوار به امضا رسید، که در سایت سازمان ملل متحد بازتاب خبری داشت.
چالش‌های سکونتگاه‌های غیررسمی در سبزوار: برنامه‌های بازآفرینی شهری در حال اجرا
شهردار سبزوار گفت: شهر سبزوار دارای ۸۰۰ هکتار سکونتگاه غیررسمی از مجموع ۳۷۵۴ هکتار مساحت شهری خود است. بزرگ‌ترین کانون این مناطق، محدوده شرق کال عیدگاه درشرق شهر سبزوار است که هم از نظر جمعیت و هم از نظر وسعت، مهم‌ترین منطقه سکونت غیررسمی شهر محسوب می‌شود.
میثم حسین آبادی افزود: با توجه به افت کیفیت کالبدی، اجتماعی و فرهنگی در این محلات، از سال ۱۳۸۸ مطالعات توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی در سبزوار آغاز شد و در سال ۱۳۹۳ مورد بازنگری قرار گرفت. نتیجه این مطالعات، تنظیم دو برنامه اقدام مشترک بازآفرینی شهری بود که در دوره‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰ و ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ تعریف و بخشی از آن اجرا شد.
پیشرفت برنامه‌های بازآفرینی شهری در سبزوار: ۴۳ درصد اهداف محقق شده است
فاطمه جراحی، مسئول دبیرخانه ستاد بازآفرینی محلات هدف در سبزوار، نیز گفت: در افق چهار ساله ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴، ۹۱ برنامه اقدام در این شهر تعریف شده که در حال اجراست. این برنامه‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: برنامه‌های کالبدی که شامل طرح های زیربنایی و روبنایی که اعتباری بالغ برپنج هزار ۸۸۰ میلیارد ریال به آن اختصاص یافته است.
وی ادامه داد: در موضوع برنامه‌های غیرکالبدی نیز که شامل طرح‌های مطالعاتی، اجتماعی و اقتصادی است، مجموعاً ۴۹۰ میلیارد ریال بودجه در نظر گرفته شده است، در این میان، بخش زیربنایی با ۳۶۰۰ میلیارد ریال، بخش روبنایی با ۲۳۲۰ میلیارد ریال، بخش مطالعاتی با ۳۰ میلیارد ریال، بخش اقتصادی با ۱۶۰ میلیارد ریال و بخش اجتماعی با ۳۰۰ میلیارد ریال تأمین اعتبار شده است.
خانم جراحی افزود: بر اساس گزارش‌ها، از آغاز این طرح تا پایان سال ۱۴۰۲، حدود ۴۰ طرح اجرایی شده و ۴۳ درصد از اهداف برنامه محقق شده است. همچنین، تاکنون ۱۸۷۰ میلیارد ریال از اعتبارات تخصیص‌یافته به طرح های در حال اجرا هزینه شده است.
ماموریت وزارت علوم به دانشگاه حکیم سبزواری در بازآفرینی شهری
یکی از نکات مهم در این طرح، ورود دانشگاه حکیم سبزواری به عنوان نهاد علمی مسئول در بازآفرینی شهری استان خراسان رضوی است. محمدجواد صفایی، مدیر دفتر ارتباط با جامعه و صنعت دانشگاه حکیم سبزواری، اعلام کرده که معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در خرداد سال ۱۴۰۳ این دانشگاه را مأمور اجرای برنامه‌های مطالعاتی در حوزه بازآفرینی شهری کرده است.
وی گفت: این ابلاغیه که با تأیید استانداری خراسان رضوی انجام شده، در راستای اجرای ماده پنج سند آمایش سرزمینی صادر شده است که بر ضرورت مأموریت‌گرایی دانشگاه‌ها و تمرکز آنها بر حل مسائل اساسی کشور تأکید دارد.
مدیر دفتر ارتباط با جامعه و صنعت دانشگاه حکیم سبزواری ادامه داد: دانشگاه حکیم سبزواری تاکنون بیش از ۵۵ طرح مطالعاتی در حوزه بازآفرینی شهری انجام داده است. این مطالعات از طریق تخصص‌های میان‌رشته‌ای شامل جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، معماری و شهرسازی، عمران، اقتصاد شهری، علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی انجام می‌شود. ورود دانشگاه‌ها به این حوزه، می‌تواند باعث ایجاد رویکرد‌های علمی و برنامه‌ریزی دقیق‌تر در اجرای طرح‌های بازآفرینی شود.
لزوم تداوم باز افرینی شهری در مناطق حاشیه و بافت‌های فرسوده
انصاری، معتمد محله کلاته سیفر سبزوار با اشاره به اقدامات مثبت ستاد بازآفرینی، به انجام ۵ اقدام موثر در این محله در سال‌های گذشته اشاره کرد و در عین حال خواستار اصلاح و بهسازی ورودی و خروجی کلاته سیفر به کمربندی سبزوار شد. وی تعداد ساکنان محله کلاته سیفر را حدود ۷۰۰ خانوار دانست و افزود: که این محله به زمین چمن، سالن ورزشی، آسفالت برخی کوچه‌ها و تأسیسات زیربنایی همچون شبکه فاضلاب نیاز دارد که تنها حدود ۴۰ درصد این محله محروم از شبکه جمع آوری فاضلاب بهره‌مند هستند و ادامه کار طرح متوقف شده است، امیدواریم که ستاد بازآفرینی این موارد را در برنامه‌های خود قرار دهد.
حسن کلاته سیفری یکی دیگر از ساکنان محله کلاته سیفر نیز با بیان این که این محله از مشکل بازگشایی نشدن برخی از معابر و خیابان‌ها رنج می‌برد، افزود: به دلیل روند کند بازگشایی معابر، ارائه خدمات شهری همانند اتوبوس و تاکسی به اهالی محله صورت نمی‌گیرد و باگذشت چندین سال از الحاق این محله به محدوده شهری از خدمات محروم مانده است.
همچنین، واحدی یکی از معتمدان محله گوی گلستان در مرکز سبزوار، نیز با اشاره به فرسودگی بافت این محله، ابراز داشت: تاکنون ستاد بازآفرینی اقدامات مناسبی برای بهبود وضعیت این منطقه انجام نداده است. وی از نیاز به توجه بیشتر به محله کوی گلستان برای رفع مشکلات و ارتقای وضعیت این محله سخن گفت و خواستار توجه جدی به بهسازی بافت فرسوده این محله شد.
رفع ناترازی ها در توزیع امکانات رفاهی و زیرساختی اولویت نخست باز آفرینی است
فرماندار سبزوار و رئیس ستاد باز آفرینی شهری سبزوار نیز با اشاره به ضرورت رفع تبعیض‌ها بین محلات هدف و دیگر مناطق شهری، تأکید کرد که باید تمامی دستگاه‌های اجرایی شهرستان برای رفع مشکلات حاشیه‌نشینی و بهبود وضعیت این محلات همکاری کنند.
حامد قربانی افزود: این همکاری باید بر اساس قانون و با هدف برقراری برابری در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی صورت گیرد تا سطح زندگی محلات حاشیه‌ای به وضعیت مطلوب و هم‌تراز دیگر مناطق شهری برسد. وی همچنین به اهمیت توجه به مسائل زیرساختی، توسعه اقتصادی، هویت شهری و مدیریت منابع در این مناطق اشاره کرد و خواستار توجه ویژه دستگاه‌های اجرایی به این موضوعات شد.
فرماندار سبزوار از دانشگاه حکیم سبزواری برای اقدامات علمی در حوزه باز آفرینی شهری قدردانی کرد و از تمامی دستگاه های دخیل در طرح باز آفرینی شهری درخواست کرد که اطلاعات خود را در اختیار دانشگاه حکیم قرار دهند و از طرح‌های علمی در این حوزه حمایت کنند. وی تصریح کرد: که طرح‌های زیرساختی و خدماتی مانند احداث سالن‌های ورزشی و تکمیل پروژه‌های آموزشی باید با اولویت و دقت پیگیری شوند تا عدالت اجتماعی در تمامی مناطق سبزوار برقرار شود.
سخن آخر:
بررسی وضعیت بازآفرینی شهری در سبزوار که برای نخستین بار در کشور به طور آزمایشی اجرا شد نشان می‌دهد که اگرچه پیشرفت‌هایی در اجرای این طرح حاصل شده، اما چالش‌هایی همچنان باقی است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به تأمین منابع مالی پایدار، افزایش سرعت اجرایی طرح‌ها، همکاری بیشتر میان نهادهای دولتی و دانشگاهی، و مشارکت فعال‌تر شهروندان در فرآیند بازآفرینی اشاره کرد.
برای بهبود روند بازآفرینی شهری در سبزوار، لازم است افزایش تعامل بین دولت، شهرداری و دانشگاه‌ها برای استفاده از ظرفیت‌های علمی در برنامه‌ریزی و اجرا شود و منابع مالی پایدار برای جلوگیری از توقف پروژه‌ها به دلیل مشکلات اعتباری تخصیص یابد و همچنین روش ها و بسته های تشویقی برای جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در طرح های بازآفرینی تعریف شود .همچنین زمینه ارتقای مشارکت اجتماعی و توانمندسازی ساکنان محلات هدف از طریق آموزش و برنامه‌های فرهنگی و افزایش نظارت و شفافیت در اجرای طرح‌ها برای جلوگیری از اتلاف منابع و بهبود کارایی در دستور کار برنامه ریزان شهری قرار گیرد .
با اجرای این راهکارها، می‌توان امیدوار بود که بازآفرینی شهری در سبزوار به نتایج مطلوب‌تری برسد و کیفیت زندگی در محلات حاشیه‌ای این شهر که با ناهنجاری های مختلف دست و پنجه نرم می کنند، به‌طور محسوسی بهبود یابد.
خبرنگار: محمود درقدمی
سردبیر: محسن هدایتی فر