به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی؛ رئیس مؤسسه علوم وحیانی اسراء، ۷ بهمن در دومین روز همایش «سیره امام کاظم(ع)؛ مقاومت و استکبارستیزی» که از سوی دفتر قم بنیاد علمی فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد با بیان اینکه امام کاظم(ع)، مظهر الهی است و دایره هستی را تحت شمول خود دارد، گفت: به هر جهت از جهات وجودی امام کاظم(ع) پرداخته شود شاهد عظمت وجودی خواهیم بود؛ یکی از بیاناتی که از آن امام(ع) به عنوان تراث گرانقدر باقی مانده است تفقه در دین است. حضرت در روایتی فرمودند: تفقه فی دین الله فان الفقه مفتاح البصیره و تمام العباده ...
بنابر روایت ایکنا، وی افزود: هیچ حقیقتی به اندازه قرآن در نشان دادن شخصیت قرآن موفق نیست به خصوص برای کسانی که بخواهند از زاویه تجربی، دین را مورد تحقیق قرار دهند. امروزه چون دانشمندان قصد دارند از منظر تجربی حقیقت دین اصیل را بشناسند قطعا موفق نخواهند شد؛ دینی که ریشه الهی و وحیانی دارد نه ادیان و مکاتبی که خود بشر آن را به نام دین تولید می‌کند.
جوادی آملی با بیان اینکه عمده ملحدین و منکرین دین امروزه فلاسفه هستند زیرا از زاویه بسته علوم تجربی سراغ دین رفته‌اند، گفت: دین هویت آسمانی و الهی دارد و آمده است تا جوامع و انسان‌ها را به سعادت برساند و دارای بنیه‌های علمی فرهنگی و زمینه‌های بسیار ارزشمندی است.
رئیس مؤسسه اسراء افزود: یکی از توقعاتی که امروزه از دین وجود دارد مسئله کارآمدی است؛ این موضوع از چالش‌هایی است که بین روشنفکران مطرح است؛ دین حقایق توحیدی و نظام جهان‌بینی و هستی‌شناسی و نگرش بالای عرفانی و توحیدی دارد ولی آیا می‌تواند به مباحث روز و حیثیت‌های اجتماعی، تربیتی و فرهنگی و مسائل سیاسی و نظایر آن نیز بپردازد و نسخه مؤثری برای رفع مشکلات ارائه کند؟
عظمت واژه تفقه
استاد حوزه علمیه با اشاره به آیه نفر، تصریح کرد: کلمه‌ای در این آیه کریمه وجود دارد که در قله است؛ واژگان متعددی مانند فهم، عقل و ... در قرآن وجود دارد ولی واژه‌ای به عمق «تفقه» یعنی فهم عمیق، گسترده و همه‌جانبه از دین وجود ندارد. قرآن کریم در جای دیگری فرموده است: وَإِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَٰکِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ ۗ إِنَّهُ کَانَ حَلِیمًا غَفُورًا؛ یعنی درخت و پرنده هم تسبیح می‌کنند ولی ما نمی‌فهمیم.
وی ادامه داد: ما یک نظر داریم و یک بصر. نظر یعنی اینکه ظاهری را ببینیم و سطحی را بشکافیم و آرایه‌های ظاهری را مشاهده کنیم ولی خداوند از دین‌پژوهان نظر و تماشای دین را نمی‌خواهد که عمدتا الان به آن مبتلا هستیم. آنچه خدا از ما خواسته است بصر است و فقه سازنده بصر است و به تعبیر امام کاظم(ع) فقه، مصباح البصر است؛ فاصله بین نظر و بصر را فقاهت و اجتهاد متقن پر می‌کند؛ اگر عقلانی حرکت کردیم عقل مجتهدانه و وحیانی خواهیم داشت و اگر عارفانه حقیقت دین را ببینیم شهود خواهیم داشت. فاصله بین بصر و نظر زیاد است ولی ما در همین سطح و ظاهر مانده‌ایم.
جوادی آملی تأکید کرد: دین با بصیرت تأمین می‌شود و برای بصیرت نیازمند تفقه هستیم؛ یک مدل از تفقه در حوزه مطرح است و آن تفقه در احکام است؛ از عصر شیخ مفید و شیخ طوسی تاکنون فقاهت در عرصه احکام چه کرده است؟ مرحوم صاحب شرایع به پیامبر فقه معروف است و آیت‌الله جوادی آملی این کتاب را در جلسه بحث به دست می‌گیرد زیرا این کتاب عظمت زیادی دارد و اینان به این حد رسیدند که بتوانند احکام الهی را استنباط کنند.
چرا باید حضور خدا در جوامع حذف شود
رئیس مؤسسه اسراء با بیان اینکه دین فقط ۵۰۰ آیه احکام نیست، گفت: این همه معارف توحیدی و حقایق ناظر به ولایت و خلافت انسان وجود دارد که نیازمند تفقه است؛ آیا امروز همانطور که به احکام می‌پردازیم در حوزه انسان‌شناسی هم تفقه داریم؟ آیا الان توانسته‌ایم نقش اسماء الله را برای مردم ترسیم کنیم؟ در آمریکا نشستی برگزار شد و گفتند معاذالله درصد حضور خدا در جوامع انسانی، صفر است در حالی که اسماءالله در همه زیر و بم هستی مشهود است.
وی افزود: قرآن کریم فرموده است؛ وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ ۖ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ؛ وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ۖ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ؛ کجا رفته است و چرا ما این حقایق را از منظر فقاهت و بصیرت به جامعه عرضه نمی‌کنیم؟ ما باید چنین دینی را عرضه کنیم که بگویند خدا کجاست؟ از دین سطحی و ظاهرگرایی بیش از این توقع نیست ولی قرآن تفقه حقیقی در دین را از ما خواسته است.
جوادی آملی بیان کرد: این نوع تفقه منتهی به یک بصیرتی می‌شود که به همراه عقل عملی انسان را وارد صحنه اجتماع و انذار می‌کند و هدایت درست را به جامعه ارزانی می‌کند؛ لذا امام کاظم(ع) فقه را مفتاح البصیره نامیدند نه مفتاح النظر. برخی در باب تفقه گفته‌اند دو ساحت دارد؛ موهبتی و کسبی؛ وقتی رسول‌الله(ص) حضرت علی(ع) را به یمن فرستادند در حق ایشان دعا کردند که؛ اللهم فقهه فی الدین، که دعای موهبتی است و بیان دیگر بین حضرت علی(ع) به فرزندشان است که فرمودند در دین تفقه کن و خوشا به حال کسانی که هر دو تفقه نصیب آنان شود.
رئیس مؤسسه اسراء با بیان اینکه در روایتی داریم که اگر خدا اراده کند به بنده خیری برساند به او تفقه در دین خواهد داد، اظهار کرد: اینکه در دعای رجب از خدا می‌خواهیم: وارزقنی اجتهاد المجتهدین؛ این اجتهاد انسان را به بصیرت می‌رساند وگرنه اگر انسان به بصیرت نرسد دین‌تماشا و گرفتار سطح دین است.
رئیس مؤسسه اسراء تأکید کرد: جامعه ما امروز متأسفانه با سطح و ظاهر دین آشناست. تریبون‌ها و قلم‌ها در دست کیست؟ آیا از جایگاه فقاهتی اصیل که مبدا و منتهی‌شناسی و انسان‌شناسی را در دستور کار قرار دارد مطالب بیان می‌شود؟ دین سطحی نمی‌تواند جامعه را اداره کند. ما به دینی محتاجیم که منتهی به بصیرت و تمام العباده شود که تمام العباده هم عقل عملی است.
وی افزود: جوانانی از حبشه خدمت امام کاظم(ع) رسیدند و ایشان با زبان آنان توصیه و مطالبی فرمودند؛ یکی از اصحاب با اعجاب نگاه کرد و گفت من دیدم شما با زبان حبشی صحبت کردید و امام در جواب فرمودند تو نمی‌دانی علم ما به دریایی متصل است که تمام‌شدنی نیست و آنچه تو دیدی به اندازه منقاری است که یک پرنده به آب دریا بزند؛ این علم بی‌پایان الهی است. به تعبیر امام، زمانی انسان قدرت دین‌شناسی می‌یابد که تفقه در دین داشته باشد.
جوادی آملی اضافه کرد: عمده کسانی که در فضای مجازی از دین سخن می‌گویند و تریبون دارند وارد لایه عمیق تفقه در دین نشده‌اند. اگر توقع تمدن‌سازی هم داریم با دین به دست آمده از درگاه فقاهت عمیق امکان‌پذیر است.
وی با بیان اینکه امروز باید سرمایه‌گذاری حوزه در این مسیر باشد، تصریح کرد: کسانی که همین سطح از دانش فقه و اصول را کافی می‌دانند بسیار بیراهه رفته و انحراف ایجاد می‌کنند؛ این کشور مبتنی بر بنیادهای عمیق فقاهتی رشد کرده است و در حکمت، فقه، عرفان و فلسفه و سرآمد است.