به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، در ظاهر، همه‌چیز عادی است، اما تنها چند ثانیه قبل از وقوع یک فاجعه طبیعی، اوضاع به‌یک‌باره تغییر می‌کند. سیلاب‌ها یکی از این فجایع هستند که هر ساله جان و مال بسیاری از مردم را تهدید می‌کنند. پرسش این است که آیا وقوع چنین حوادثی اجتناب‌ناپذیر است یا می‌توان با مدیریت بهتر، خسارات را به حداقل رساند؟
آمار و پیامد‌های سیلاب‌ها؛ یک واقعیت تلخ
در سال جاری، بیش از ۲۰ نفر به دلیل وقوع سیلاب جان باختند. این آمار نه‌تنها هشداردهنده است، بلکه ضرورت بازنگری در نظام مدیریت بحران را آشکار می‌کند. ایران با قرار داشتن در جایگاه ششمین کشور حادثه‌خیز جهان، به‌طور بالقوه در معرض ۳۱ نوع بلایای طبیعی از مجموع ۴۱ نوع شناخته‌شده قرار دارد. از این میان، سیلاب‌ها، زلزله‌ها و حوادث انسانی بیشترین خسارت را به بار آورده‌اند.
چالش‌های مدیریت بحران در ایران
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ضعف در مدیریت بحران در کشور ما نه‌تنها به خسارات جانی و مالی دامن زده، بلکه اعتماد عمومی را نیز کاهش داده است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، مهم‌ترین نارسایی‌های نظام مدیریت بحران در ایران عبارتند از:
تغییرات مکرر در ساختار‌ها و قوانین
تمرکز بیش از حد بر اقدامات پس از حادثه به جای پیشگیری
نبود نقشه راه جامع برای کاهش خطر بلایا
ضعف زیرساخت‌های شهری و روستایی
ناهماهنگی بین دستگاه‌ها و کمبود کارشناسان متخصص
استفاده ناکافی از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی برای اطلاع‌رسانی مؤثر
ضعف پیشگیری؛ ریشه اصلی بحران‌ها
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، رویکرد واکنشی به جای پیشگیرانه در مدیریت بحران است. به عبارت دیگر، برنامه‌ریزی مناسب و ارتقای زیرساخت‌ها می‌تواند از وقوع بسیاری از فجایع جلوگیری کند. حوادث طبیعی به‌خودی‌خود بحران ایجاد نمی‌کنند؛ بلکه این ضعف در زیرساخت‌ها و نبود سیاست‌گذاری درست است که آسیب‌پذیری را افزایش می‌دهد.
پیشنهادات راهبردی برای مدیریت بهتر بحران‌ها
مرکز پژوهش‌های مجلس ۸ راهکار کلیدی برای بهبود مدیریت بحران پیشنهاد کرده است:
ارتقای جایگاه سازمان مدیریت بحران به معاونت ریاست‌جمهوری
تقویت ضمانت اجرایی تصمیمات سازمان
افزایش توان کارشناسی و تخصصی در حوزه مدیریت بحران
تدوین نقشه راه جامع و منطقه‌ای برای کاهش خطر بلایا
الزام ارائه پیوست مدیریت بحران در تمامی پروژه‌های توسعه‌ای
استفاده از مشارکت عمومی در تمامی مراحل پیشگیری، امداد و بازسازی
تقویت نظارت بر عملکرد مدیریت بحران
انجام پژوهش‌های علمی و بین‌المللی برای بهبود نظام مدیریتی
سیلاب‌های سه سال اخیر؛ تلنگری برای مدیریت بحران
وقوع چندین سیلاب مخرب در سال‌های اخیر، ناتوانی ساختار مدیریت بحران را آشکار کرده است:
سیلاب امام‌زاده داوود تهران (مرداد ۱۴۰۱): ۲۲ کشته و خسارات گسترده
سیلاب استهبان فارس (تیر ۱۴۰۱): ۲۴ کشته
سیلاب سیستان و بلوچستان (۱۴۰۳): آسیب به زیرساخت‌ها و زندگی مردم
سیلاب مشهد (اردیبهشت ۱۴۰۳): ۱۲ کشته
سیلاب هلیل‌رود (مهر ۱۴۰۳): ۱۵ کشته
این آمار به وضوح نشان می‌دهد که اگر زیرساخت‌ها تقویت شوند و نقشه راه جامعی برای پیشگیری و مدیریت بحران تدوین گردد، می‌توان از تکرار چنین فجایعی جلوگیری کرد.
یکی دیگر از ضعف‌های مدیریت بحران در ایران، ناتوانی در اطلاع‌رسانی و هدایت به‌موقع مردم است. در حالی که شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جمعی می‌توانند ابزار‌های قدرتمندی برای آگاهی‌بخشی باشند، اما تاکنون استفاده مطلوبی از این ظرفیت نشده است.
بحران‌های طبیعی همچون سیلاب، آزمونی برای زیرساخت‌ها و سیاست‌گذاری‌های کشور‌ها هستند. ضعف در مدیریت پیشگیرانه و نبود برنامه‌های جامع، ایران را در برابر این بحران‌ها آسیب‌پذیر کرده است. برای کاهش خسارات و حفظ جان و مال مردم، نیازمند تغییرات بنیادین در رویکردها، قوانین و ساختار‌های مدیریتی هستیم.
کلید پیشرفت، حرکت از رویکرد واکنشی به رویکرد پیشگیرانه است. تقویت زیرساخت‌ها، آگاهی‌بخشی عمومی و هماهنگی میان نهادها، تنها بخشی از گام‌های ضروری برای تحقق این هدف هستند.