دسترسی به اینترنت پرسرعت و بدون محدودیت در دنیای امروز به یک نیاز اساسی برای دانشجویان، اساتید و جامعه علمی تبدیل شده است. فناوری اطلاعات و ارتباطات، به‌ویژه پلتفرم‌هایی نظیر یوتیوب، به‌عنوان منبعی غنی از اطلاعات و دانش شناخته می‌شوند. با این حال، در برخی کشور‌ها، محدودیت‌هایی در دسترسی به این منابع وجود دارد که می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر کیفیت آموزش و پژوهش داشته باشد.
تصمیم اخیر وزیر علوم
وزیر علوم در اظهارات اخیر خود از برنامه‌هایی برای رفع فیلتر یوتیوب برای اساتید و دانشجویان و ارائه اینترنت ارزان به دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی خبر داده است. این تصمیم با هدف ارتقای کیفیت آموزشی و پژوهشی و دسترسی بهتر به منابع علمی اتخاذ شده است. یوتیوب به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های اشتراک‌گذاری ویدئو، حاوی منابع آموزشی بی‌شماری است که می‌تواند به دانشجویان و اساتید در فرآیند یادگیری و تحقیق کمک کند. اما این تصمیم با واکنش‌های متفاوتی مواجه شده است.
مزایای رفع فیلتر یوتیوب
این تصمیم دارای مزایای است که در ادامه این گزارش می پردازیم؛ دسترسی به منابع آموزشی؛ یوتیوب حاوی ویدئوهای آموزشی از دانشگاه‌های معتبر جهان، دوره‌های آنلاین و محتوای علمی است که می‌تواند دسترسی به منابع به‌روز را تسهیل کند و افزایش کیفیت آموزش که امکان استفاده از ویدئوهای آموزشی در کلاس‌های درس و پژوهش‌ها می‌تواند به ارتقای سطح آموزشی کمک کند. از طرفی؛ باعث تشویق به خودآموزی می شود چرا که دانشجویان با دسترسی به یوتیوب می‌توانند مهارت‌ها و دانش خود را در موضوعات مختلف تقویت کنند.
چالش‌ها و انتقادات
یکی از انتقاداتی که به این تصمیم گرفته شده است «تقویت اینترنت طبقاتی» است که این تصمیم ممکن است به شکل‌گیری اینترنت طبقاتی منجر شود، چرا که دسترسی به یوتیوب تنها برای گروه خاصی ممکن خواهد بود.همچنین؛ مشکلات نظارتی را در پی دارد چرا که نگرانی‌هایی درباره مدیریت محتوا و نظارت بر استفاده از یوتیوب وجود دارد.
آیا اینترنت ارزان، دانشگاه‌ها را به مقصدی برای سوءاستفاده تبدیل می‌کند؟
از طرفی؛ نابرابری در دسترسی دراد چرا که تنها دانشجویان و اساتیدی که به زیرساخت‌های مناسب اینترنت دسترسی ندارند، همچنان از این امکانات بهره‌مند نخواهند شد و تکلیف دانشجویان که در مناطق محروم هستند چه می شود؟
آنها همچون دانشجویان دیگر از زیر ساخت مناسبی برخوردار نیستند و احتمال سوءاستفاده از دانشجویان کلید می خورد. یکی از جنبه‌های منفی این تصمیم، ایجاد انگیزه برای ثبت‌نام‌های غیرواقعی در دانشگاه‌ها است. این احتمال وجود دارد که افرادی تنها با هدف بهره‌مندی از اینترنت ارزان یا رفع فیلتر یوتیوب، خود را به‌عنوان دانشجو معرفی کنند. چنین اقدامی می‌تواند به شلوغی غیرضروری در سیستم آموزشی و کاهش منابع برای دانشجویان واقعی منجر شود.
این موضوع احتمال دارد که داوطلبان این تصمیم را بشنوند و مشتاق شوند که در دانشگاه ها ثبت نام کنند که تنها خط خود را سفید کنند. باید به این موضوع توجه کنیم که با این تصمیم زمینه ضربه زدن به آموزش کشور را ایجاد نکنیم.
اینترنت ارزان برای دانشجویان ارشد و دکتری
وزیر علوم همچنین از ارائه اینترنت ارزان برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی خبر داده است؛ این تصمیم با هدف کاهش هزینه‌های دانشجویان و تسهیل دسترسی آنها به منابع آنلاین اتخاذ شده است. اینترنت ارزان می‌تواند به دانشجویان کمک کند تا با هزینه کمتر، به منابع علمی و آموزشی دسترسی پیدا کنند.
ارزان کردن اینترنت باعث کاهش هزینه‌ها ارائه اینترنت ارزان به دانشجویان می‌تواند بار مالی تحصیل را کاهش دهد و باعث ارتقای پژوهش شود، موضوع دسترسی به اینترنت با کیفیت و قیمت مناسب می‌تواند به بهبود کیفیت پژوهش‌های علمی منجر شود و عدالت آموزشی را افزایش می دهد که این تصمیم می‌تواند به کاهش شکاف دیجیتال میان دانشجویان کمک کند.
در کنار مزایای که وجود دارد چالش و محدویت هایی دارد از جمله محدودیت در کیفیت؛ اینترنت ارزان ممکن است کیفیت پایین‌تری داشته باشد که مانع از بهره‌برداری کامل از منابع شود.
این طرح ممکن است تنها در مناطق خاصی اجرا شود و همه دانشجویان از آن بهره‌مند نشوند و تأثیر بر اینترنت طبقاتی خواهد داشت؛ ارائه اینترنت ارزان به گروه خاصی از دانشجویان ممکن است نابرابری‌های موجود را تشدید کند.
ثبت‌نام‌های صوری؛ ارائه اینترنت ارزان ممکن است برخی را ترغیب به ثبت‌نام صوری در دانشگاه‌ها کند تا از این مزایا بهره‌مند شوند. این موضوع می‌تواند به افزایش بار اداری و کاهش منابع برای دانشجویان واقعی منجر شود.
رفع فیلتر یوتیوب یا تقویت اینترنت طبقاتی؟
با توجه به تصمیم نهایی؛ رفع فیلتر یوتیوب برای اساتید و دانشجویان و ارائه اینترنت ارزان «اینترنت طبقاتی» کلید می خورد؛ اینترنت طبقاتی زمانی به وجود می‌آید که دسترسی به خدمات اینترنتی بر اساس معیار‌هایی نظیر قدرت اقتصادی، موقعیت جغرافیایی یا حتی سیاست‌های دولتی تقسیم‌بندی شود. در چنین سیستمی، گروه‌های پر درآمد یا مناطق شهری به اینترنت پرسرعت، بدون محدودیت و با هزینه کمتر دسترسی دارند، در حالی که مناطق کم‌درآمد یا روستایی اغلب با اینترنتی گران‌تر، کندتر و محدودتر مواجه هستند.
آیا سیاست‌های جدید، اعتماد عمومی به وزارت علوم را کاهش می‌دهد؟
یکی از پیامدهای اینترنت طبقاتی؛ نابرابری آموزشی است. دانشجویانی که به اینترنت پرسرعت دسترسی ندارند، از فرصت‌های آموزشی برابر محروم می‌شوند و همین موضوع باعث کاهش اعتماد عمومی می شود چرا که اگر این سیاست‌ها به‌طور عادلانه اجرا نشوند، ممکن است باعث کاهش اعتماد عمومی به دولت شوند.
پیش از این حسین افشین معاون علمی رییس‌جمهور نیز با مخالفت خود را با طرح اینترنت طبقاتی اعلام کرده و گفته بود: «با توجه به اینکه ریاست‌جمهور، آقای پزشکیان در حال پیگیری موضوع رفع فیلتر اینترنت هستند؛ دیگر بحث اینترنت طبقاتی وجود نخواهد داشت.»
از طرفی؛ روابط عمومی وزارت ارتباطات در مورد چرایی موافقت وزارت ارتباطات با ارائه اینترنت طبقاتی به وزارت علوم اعلام کرد: موضع وزارت ارتباطات و وزیر آن همانی است که در رسانه‌ها اعلام شده است و آن اینکه وزارت ارتباطات اعتقادی به اینترنت طبقاتی ندارد.
روابط عمومی وزارت ارتباطات ادامه داد: این موضوع یک توافق بین وزارت علوم و دادستانی مبتنی بر یک آیین‌نامه کارگروه تعیین مصادیق است و ارتباطی با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ندارد. تا آنجایی که اطلاع دارم این دسترسی مخصوص محیط‌های دانشگاهی و مراکز پژوهشی است؛ احتمالاً منظور جناب آقای دکتر سیمایی، وزیر محترم علوم از بردن نام وزارت ارتباطات، بحث رایگان کردن اینترنت در دانشگاه‌ها است
تصمیمات اخیر وزیر علوم در نگاه اول مثبت به نظر می‌رسند، اما باید با دقت بیشتری اجرا شوند تا از تشدید اینترنت طبقاتی جلوگیری شود؛ رفع فیلتر یوتیوب و ارائه اینترنت ارزان برای دانشجویان می‌تواند گامی مثبت در جهت بهبود آموزش و پژوهش باشد، اما اجرای نادرست آنها ممکن است به نابرابری بیشتر منجر شود. دولت باید با اجرای سیاست‌های جامع و عدالت‌محور، تضمین کند که این تصمیمات به نفع همه اقشار جامعه اجرا شوند. همچنین، همکاری با شرکت‌های فناوری و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها می‌تواند به کاهش شکاف دیجیتال کمک کند. علاوه بر این، باید نظارت دقیقی برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی از این سیاست‌ها اعمال شود تا منابع به‌صورت عادلانه در دسترس دانشجویان واقعی قرار گیرد.