همراهی در تأسیس شورای انقلاب‌اسلامی و عضویت در آن، سرپرستی وزارت‌کشور، همراهی در تأسیس جامعه روحانیت مبارز و عضویت در آن، همراهی در تأسیس حزب جمهوری‌اسلامی و عضویت در آن، عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی، نمایندگی و ریاست در مجلس شورای اسلامی، نمایندگی امام‌خمینی(ره) در شورای عالی دفاع و جانشینی فرماندهی کل قوا در دوران دفاع‌مقدس، ریاست‌جمهوری، نمایندگی و ریاست در مجلس خبرگان رهبری، عضویت و ریاست در مجمع تشخیص مصلحت نظام، مهم‌ترین مسئولیت‌های آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی بود که نگاهی به فهرست آن‌ها نشان می‌دهد با یکی از اثرگذارترین افراد در تاریخ معاصر ایران روبه‌روییم. درباره آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی سخن بسیار گفته و نوشته‌اند، اما بهتر است برای نگاه دوباره به سیمای این شخصیت، به سخنان حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب بازگردیم که به مناسبت‌های گوناگون درباره او گفته‌اند.
امین امام(ره) و محبوب امت
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در حکم تنفیذ ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی گفتند: «خدا را شکر که اراده و رأى ملت عزیز، بار سنگین امانت و مسئولیت الهى را بر دوش تواناى مردى بزرگ از فرزندان اسلام و حواریین امام عظیم‌الشأن، عالمى مجاهد و فقیهى اسلام‌شناس و سیاستمدارى هوشمند و مدیرى دردآشنا و دلسوز قرار داد؛ شخصیتى که پرونده تلاش ارجمندش در راه خدا و مجاهدتش براى حاکمیت دین و اعلای کلمه اسلام، حتى پیش از نخستین روزهاى شروع نهضت آغاز شده و سرگذشت رنج‌ها و سختی‌ها و فعالیت‌هاى کم‌نظیر را در خود گنجانیده است؛ چهره موجهى که به برکت حرکت در صراط مستقیم انقلاب، همواره امین امام(ره) و محبوب امت بوده است». (12مرداد1368)
سابقه درخشان مجاهدات
معظم‌له همچنین در روزهای پایانی دفاع‌مقدس فرمودند: «لازم می‌دانم از زحمات طاقت‌فرسا و مستمر جناب‌عالی آقای هاشمی‌رفسنجانی در تمشیت امور ارتش و سپاه در دوران پرماجرای جنگ تحمیلی و اداره و فرماندهی نیروهای مسلح و هدایت آن در عملیات جنگ که همیشه با تلاش شبانه‌روزی و در موارد متعدد با پیروزی‌های بزرگ برای ملت ایران همراه بود، صمیمانه تشکر کنم؛ آن دوران در سابقه درخشان مجاهدات جناب‌عالی صفحه منوری است که هرگز از حافظه ملت وفادار ما زدوده نخواهد شد». (11شهریور1368)
رئیس‌جمهوری ساده و بی‌تشریفات
حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای همچنین در سال پایانی ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی درباره شیوه زیست او گفتند: «در دنیا هیچ رئیس‌جمهوری مثل آقای هاشمی‌رفسنجانی چنین ساده و بی‌تشریفات زندگی نمی‌کند... بروید خانه‌اش را ببینید که آیا چهارپنج اتاق بیشتر دارد؟ همان خانه‌ای است که قبل از انقلاب هم محل سکونتش بوده یا از اول انقلاب در آن اقامت گزیده است». (13اردیبهشت1375)
مردی که بارها تا مرز شهادت پیش رفت
رهبر معظم انقلاب درباره سابقه آشنایی خویش با آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی گفتند: «شناختم از ایشان مربوط به بعد از انقلاب و مسئولیت‌های بعد از انقلاب نیست؛ من از سال۱۳۳۶ ایشان را از نزدیک می‌شناسم. آقای هاشمی از اصلی‌ترین افراد نهضت در دوران مبارزات بود. از مبارزین جدی و پیگیر قبل از انقلاب بود. بعد از پیروزی انقلاب از مؤثرترین شخصیت‌های جمهوری اسلامی در كنار امام(ره) بود. بعد از رحلت امام(ره) هم در كنار رهبری تا امروز. این مرد بارها تا مرز شهادت پیش رفته. قبل از انقلاب اموال خودش را صرف انقلاب می‌كرد و به مبارزین می‌داد. این‌ها را جوان‌ها خوب است بدانند. بعد از انقلاب ایشان مسئولیت‌های زیادی داشت. هشت سال رئیس‌جمهور بود. قبلش رئیس‌مجلس بود. بعد مسئولیت‌های دیگری داشت. در طول این مدت هیچ موردی را سراغ نداریم كه ایشان برای خودش از انقلاب یک اندوخته‌ای درست كرده باشد. این‌ها یک حقایقی است؛ این‌ها را باید دانست. در حساس‌ترین مقاطع ایشان در خدمت انقلاب و نظام بوده». (29خرداد1388)
رفاقت دیرین به‌رغم اختلاف‌نظرها
حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای که در مصاحبه با رسانه‌ملی در انتخابات 2خرداد1376 گفته بودند: «برای شخص من هیچ کس آقای هاشمی نخواهد شد»، با همین رویکرد ویژه در پیام تسلیت خود برای ارتحال آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی نیز واپسین بار ابعاد گوناگون شخصیت او را این‌گونه تبیین کردند: «با دریغ و تأسف خبر درگذشت ناگهانی رفیق دیرین و همسنگر و همگام دوران مبارزات نهضت اسلامی و همکار نزدیک سال‌های متمادی در عهد جمهوری اسلامی را دریافت کردم. فقدان همرزم و همگامی که سابقه همکاری و آغاز همدلی و همکاری با وی به 59سال تمام می‌رسد، سخت و جانکاه است. چه دشواری‌ها و تنگناها که در این ده‌ها سال بر ما گذشت و چه همفکری‌ها و همدلی‌ها که در برهه‌های زیادی ما را با یکدیگر در راهی مشترک به تلاش و تحمل و خطرپذیری کشانید. هوش وافر و صمیمیت کم‌نظیر او در آن سال‌ها تکیه‌گاه مطمئنی برای همه کسانی که با وی همکار بودند به‌ویژه برای اینجانب به‌شمار می‌آمد. اختلاف‌نظرها و اجتهادهای متفاوت در برهه‌هایی از این دوران طولانی هرگز نتوانست پیوند رفاقتی را که سرآغاز آن در بین‌الحرمین کربلای معلی بود به‌کلی بگسلد و وسوسه خناسانی که در سال‌های اخیر با شدت و جدیت در پی بهره‌برداری از این تفاوت‌های نظری بودند، نتوانست در محبت شخصی عمیق او نسبت به این حقیر خلل وارد آورد. او نمونه کم‌نظیری از نسل اول مبارزان ضدستمشاهی و از رنج‌دیدگان این راه پرخطر و پرافتخار بود. سال‌ها زندان و تحمل شکنجه‌های ساواک و مقاومت در برابر این همه و آن‌گاه مسئولیت‌های خطیر در دفاع‌مقدس و ریاست مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان و غیره، برگ‌های درخشان زندگی پرفرازونشیب این مبارز قدیمی است. با فقدان هاشمی اینجانب هیچ شخصیت دیگری را نمی‌شناسم که تجربه‌ای مشترک و چنین درازمدت را با او در نشیب‌وفرازهای این دوران تاریخ‌ساز به‌یاد داشته باشم». (19دی1395)
خبرنگار: حجت بخارایی