به گزارش ایرنا، شورای عالی معماری و شهرسازی در هفته‌های گذشته و پس از پیگیری‌های چند ساله شهرداری بهشهر، محدوده‌ای ۴۲۰ هکتاری شامل مجموعه تاریخی و جهانی عباس‌آباد و جنگل‌های پیرامون آن را به حریم شهر الحاق کرده است. تصمیمی که با وجود مخالفت وزارت میراث فرهنگی، استانداری مازندران و انتقاد و واکنش جدی دوستداران میراث فرهنگی و محیط زیست گرفته شده و زنگ خطر جدی برای این اثر تاریخی و طبیعی به شمار می‌آید.
مجموعه تاریخی عباس‌آباد بهشهر یکی از ۹ باغ ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است که سال ۱۳۹۰ به ثبت جهانی رسید؛ باغی به جا مانده از دوران شاه عباس صفوی که از نظر ساختار و حتی کاربری از همه باغ‌های ایرانی متفاوت است.
حمام، برج، آسیاب، کوشک شاهی و سامانه دقیق آب‌رسانی و توزیع آب، سازه‌های آبی و سد عباس‌آباد، بنای چهارتاقی موجود در میان دریاچه سد و ۲ برج آجری، برخی از زیرساخت‌های تاریخی در این باغ زیبا هستند که ۱۳۴ هکتار عرصه و یک‌هزار و ۵۷۰ هکتار حریم دارد.
ویژگی‌های منحصربه‌فرد طبیعی و معماری این باغ و قرار گرفتن تعداد قابل توجهی زیرساخت در یک مجموعه موجب شد کارشناسان یونسکو سال ۲۰۱۱ قرار گرفتن این باغ را در کنار هشت باغ ایرانی دیگر به عنوان «مجموعه باغ‌های ایرانی» در فهرست میراث جهانی تایید کنند و عباس‌آباد نخستین اثر ثبت جهانی شده مازندران شود.
اما این باغ منحصربه‌فرد با وجود توجه ویژه‌ای که از سوی کارشناسان یونسکو به آن شده، در داخل کشور با چالش‌های مدیریتی متعددی مواجه است که در سال‌های اخیر نه تنها حل نشده‌اند، بلکه افزایش هم یافته‌اند. آخرین و تازه‌ترین چالش هم الحاق باغ و بخشی از جنگل‌های پیرامون آن به حریم شهری بهشهر است.
شورای عالی معماری و شهرسازی ایران در حالی به درخواست شهرداری بهشهر برای الحاق این عرصه به حریم شهری پاسخ مثبت داده که این موضوع در چند سال اخیر بارها با مخالفت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و اداره کل این دستگاه در استان مواجه شده است. عجیب‌تر آن‌که الحاق باید با نظر دستگاه تخصصی یعنی اداره کل میراث فرهنگی انجام می‌شد، اما با وجود مخالفت این نهاد، شورای عالی معماری و شهرسازی این الحاق را تایید و تصویب کرد. از نگاه منتقدان و مخالفانِ الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر، این ابلاغیه حتی با ضوابط مربوط به حفاظت از این اثر جهانی و مقررات مربوط به شهرسازی نیز در تعارض است.
پیگیری موضوع از مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران نیز نشان می‌دهد که هیچ موافقتی با این اقدام نشده و شورای عالی معماری و شهرسازی بدون در نظر گرفتن نظر دستگاه تخصصی اقدام به تصویب این موضوع کرده است.
مخالفت میراث فرهنگی با الحاق
مدیرکل میراث فرهنگ، گردشگری و صنایع دستی مازندران در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: ما بارها مخالفت‌مان را با این درخواست اعلام کردیم و حتی در سطح وزارت نیز این مخالفت اعلام شده است. اما عجیب است که شورای عالی معماری و شهرسازی چنین تصمیمی گرفته است.
حسین ایزدی با اشاره به آخرین اقدامات انجام شده برای مخالفت با این الحاق اظهار کرد: در آخرین جلسه شورای برنامه‌ریزی که با حضور استاندار سابق مازندران برگزار شده بود مخالفت خودمان را اعلام کردیم و یوسف نوری تاکید کرد که موضوع یک بار دیگر در کارگروه زیربنایی و عمران استانداری مطرح شود تا در این زمینه با وزیر مربوطه رایزنی کند. در ادوار گذشته مدیریتی نیز با این موضوع مخالفت شده بود. اما در کمال ناباوری چندی پیش با خبر شدیم که شورای عالی معماری و شهرسازی الحاق این محوطه را به شهرداری بهشهر ابلاغ کرده است.
وی به معضل چندین ساله مدیریت چندپارچه باغ جهانی عباس‌آباد اشاره کرد و افزود: یکی از اصول حفظ پایگاه‌های میراثی به ویژه آثار جهانی، یکپارچگی در مدیریت است که در مورد باغ عباس‌آباد با همین چالش مواجه هستیم. سال‌هاست که علاوه بر میراث، دستگاه‌های دیگری مانند شرکت آب منطقه‌ای، اداره کل منابع طبیعی و چند نهاد دیگر در مدیریت این باغ جهانی دخیل هستند. اما به جای این‌که برای مدیریت یکپارچه زیر نظر میراث فرهنگی پیش برویم، با الحاق به حریم شهر، شهرداری هم به چرخه مدیریت باغ افزوده می‌شود و چالش‌ها افزایش می‌یابد.
ورود قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی به ماجرا
این مسئول تصریح کرد: بی‌تردید مخالفت ما و وزارت میراث فرهنگی با این تصمیم شورای عالی معماری و شهرسازی ادامه خواهد داشت. در تازه‌ترین اقدام نیز دیروز -یکشنبه- دکتر دارابی معاون میراث فرهنگی و قائم‌مقام وزیر در نامه‌ای به شورای عالی معماری و شهرسازی مخالفت صریح این وزارتخانه را اعلام کرد و خواستار بازنگری این شورای عالی در این زمینه و لغو الحاق شد.
مدیرکل میراث فرهنگی مازندران گفت: این الحاق برای ما پایان کار نیست و با توجه به مخالفت جدی وزارت میراث فرهنگی به لغو آن امیدوار هستیم. استانداری، سمن‌های محیط زیستی و دوستدار میراث فرهنگی و کارشناسان در کنار اداره کل و وزارت میراث فرهنگی پای کار ایستاده‌اند تا این الحاقیه لغو شود و امیدواریم که شورای عالی معماری و شهرسازی در این زمینه بازنگری کند.
کارزار مردمی در مقابل شورای عالی معماری و شهرسازی
علاوه بر مخالفت‌های مسئولان و کارشناسان، دوستداران میراث فرهنگی و محیط زیست و منابع طبیعی طی روزهای اخیر کارزاری با عنوان «درخواست جلوگیری از الحاق مجموعه جهانی عباس‌آباد (بهشهر-استان مازندران) به حریم شهری» را به راه انداخته‌اند تا این الحاق لغو شود. در این کارزار که دیروز -۹ دی- از سوی ۳۰ سمن میراثی و محیط زیستی سراسر کشور منتشر شده، از رئیس‌جمهور درخواست شد تا از اجرا شدن این ابلاغ و الحاق محدوده تاریخی و جنگلی عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر جلوگیری کند.
در بخشی از متن این کارزار خطاب به رئیس‌جمهور نوشته شده است:
«عباس‌آباد عالی‌ترین نمونه باغ‌های تاریخی برون‌شهری بوده و براساس ضوابط ملی و جهانی نباید به محیط شهری الحاق شود. همچنین جنگل‌های هیرکانی، به‌عنوان یکی از زیست‌بوم‌های کم‌نظیر زمین در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است و دریاچه عباس‌آباد یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های زادآوری گونه ارزشمند و زادبوم وزغ تالشی است که ۹۰ درصد پراکنش جهانی آن در ایران و خصوصاً در باغ جهانی عباس‌آباد قرار دارد. این مجموعه با ماهیت تاریخی و طبیعی، تنها به خدمات روزانه در بخش گردشگری می‌پردازد و از هیچ ویژگی محیطی شهری برخوردار نمی‌باشد.
ما امضاکنندگان این کارزار از شما درخواست می‌کنیم تا براساس قوانین مجلس شورای اسلامی در حوزه ثبت و حفاظت از آثار ملی و تعهدات دولت جمهوری اسلامی در معاهده بین‌المللی میراث جهانی یونسکو، از الحاق غیرکارشناسانه این مجموعه به حریم شهر بهشهر جلوگیری نموده و مانع از خروج این مجموعه بی‌نظیر از فهرست جهانی گردید.
بی‌شک الحاق این پهنه تاریخی و طبیعی به حریم شهر بهشهر می‌تواند سرآغازی برای تخریب آثار تاریخی، جنگل‌های هیرکانی و زیستگاه حیاتی جانوران و اکوسیستم طبیعی و بکر این محدوده باشد. همچنین خواهشمندیم مدیریت یکپارچه مجموعه میراث جهانی عباس‌آباد را به متولی قانونی و تخصصی خود (وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) بازگردانید و طرح جامع حفاظتی و گردشگری پایدار برای این منطقه، به‌منظور حفاظت از میراث جهانی و طبیعی و بهره‌گیری شایسته از ظرفیت‌های اقتصادی و فرهنگی آن صورت پذیرد.»
الحاق منفصل!
یکی از نکات قابل توجه در این تصمیم شورای عالی معماری و شهرسازی، الحاق منفصل محدوده ۴۲۰ هکتاری عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر است. به این معنا که محدوده مورد نظر متصل و چسبیده به شهر بهشهر نیست. به بیان ساده‌تر، یک محدوده ۴۲۰ هکتاری کاملا جنگلی که در میان آن اثری تاریخی و ثبت شده در فهرست یونسکو قرار دارد، بدون این‌که به محدوده شهر بهشهر چسبیده و متصل باشد به حریم این شهر الحاق شده است.
البته الحاق منفصل زمین‌ها به حریم شهرها اتفاق جدیدی نیست. اما این تصمیم معمولا برای ساخت‌وساز و رفع مشکل کمبود زمین مورد نیاز توسعه شهری اتخاذ می‌شود. دلیلی که در مورد باغ جهانی عباس‌آباد صدق نمی‌کند.
منتقدان این الحاق و کارشناسان میراث فرهنگی بر این باورند که الحاق این محدوده به حریم بهشهر می‌تواند آغاز دست‌اندازی‌ها و ایجاد چالش‌های جدید برای این اثر منحصربه‌فرد تاریخی باشد. چرا که ممکن است در سال‌های آتی همین حریم گسترش یابد و به محدوده تبدیل شود و بهره‌برداری‌های تجاری و مخرب برای محیط زیست، جنگل و میراث فرهنگی را رقم بزند. کما این‌که در سال‌های گذشته نیز تلاش‌هایی برای شهرک‌سازی در کنار این عرصه تاریخی و طبیعی انجام شده بود که با پیگیری‌های دوستداران میراث فرهنگی و مخالفت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران به بن‌بست خورد.
تضاد مفاهیم
این محدوده ۴۲۰ هکتاری در حالی از سوی شورای عالی معماری و شهرسازی به حریم بهشهر الحاق شده که ماهیت و هویت آن تاریخی و طبیعی است و هیچ ارتباطی با مفهوم شهر نمی‌تواند داشته باشد.
از یک سو عرصه‌های جنگلی بکر و منحصربه‌فرد آن نمی‌تواند بخشی از حریم یک شهر باشد و در مدیریت شهرداری قرار بگیرد و از سوی دیگر با توجه به تاریخی بودن این محدوده، ضوابط ملی و جهانی حوزه میراث فرهنگی تاکید می‌کند که هیچ‌گونه مداخله‌ای نباید در این عرصه‌ها انجام شود تا اصالت اثر از بین نرود.
موضوع مرتبط دیگر در همین زمینه نیز، تعهداتی است که در پرونده ثبت جهانی به یونسکو داده شده است. یکی از این تعهدات، انجام نشدن طرح‌های شهرسازی و مداخلات شهری در آینده است که در صورت اثبات اقدامی مغایر با این تعهدات، گام نخست برای خارج شدن اثر از فهرست میراث جهانی برداشته می‌شود. با این حساب بیراه نیست اگر گفته شود که احتمال خروج مجموعه تاریخی عباس‌آباد از فهرست میراث جهانی وجود دارد.
طبیعی است که شهرداری بهشهر دلیلی جز در اختیار گرفتن بخشی از اقدامات مرتبط با حفاظت و گردشگری در این مجموعه نمی‌تواند داشته باشد. اما این تلاش در حالی برای الحاق این محدوده تاریخی-طبیعی به حریم شهری از سوی شهرداری دیده می‌شود، که باغ تاریخی بهشهر -پارک ملت- سال‌های طولانی است بدون رعایت ضوابط میراثی در اختیار این نهاد قرار دارد و بنای تاریخی ثبت شده موجود در آن نیز به عنوان ساختمان اداری استفاده می‌شود.
باغ جهانی عباس‌آباد بهشهر با توجه به ساختار و طراحی‌اش منحصربه‌فردترین باغ ایرانی است و با همه محوطه‌ها و باغ‌های تاریخی ایران تفاوت‌های برجسته‌ای دارد. به اعتقاد کارشناسان چنین باغی با این ویژگی‌های منحصربه‌فرد در دنیا هم نظیر ندارد و اهمیت حفاظت از آن آن‌قدر زیاد است که باید همه دستگاه‌های مرتبط در استان برای یکپارچه شدن مدیریت بر اساس ضوابط یونسکو گام بردارند، نه کمک به چندپارچه شدن مدیریت و تهدید میراث، محیط زیست و طبیعت خاص جنگلی این عرصه که نمی‌توانند در حریم شهری تعریف شوند.