در دنیای پزشکی امروز، تشخیص دقیق و به‌موقع بیماری‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با این حال، در بسیاری از موارد، تجویز آزمایشات متعدد و پیشرفته قبل از هرگونه اقدام درمانی، به یکی از رویه‌های رایج در برخی مطب‌ها تبدیل شده است. این روند، اگرچه ممکن است در نگاه اول به تشخیص سریع‌تر و دقیق‌تر بیماری کمک کند، اما در عمل می‌تواند به مشکلات متعددی منجر شود؛ از جمله هزینه‌های بالا برای بیماران، فشار بر منابع محدود کیت‌های آزمایشگاهی و در برخی موارد، کاهش دقت تشخیصی به دلیل استفاده از روش‌های قدیمی‌تر.

این موضوع نه تنها هزینه‌های قابل توجهی را بر دوش بیماران تحمیل می‌کند، بلکه باعث افزایش مصرف کیت‌های آزمایشگاهی می‌شود، به‌ویژه در شرایطی که برخی از این کیت‌ها به صورت وارداتی و با قیمت‌های بالا در دسترس هستند. از سوی دیگر، نبود کیت‌های تخصصی در کشور و محدودیت‌های تولید داخلی، این مشکل را پیچیده‌تر می‌کند. 

بر اساس گزارش‌ها، بیش از ۷۰ درصد پزشکان برای تشخیص بیماری‌ها در مراحل اولیه، آزمایش‌های متعدد از جمله سونوگرافی، آزمایش خون و دیگر تست‌ها را تجویز می‌کنند. این روند، به‌ویژه در کشورهایی که با کمبود منابع آزمایشگاهی و تجهیزات پزشکی روبه‌رو هستند، می‌تواند فشار زیادی به سیستم درمانی وارد کند. برای مثال، تنها در سال گذشته، ایران با کمبود بیش از ۲۰۰ نوع کیت آزمایشگاهی تخصصی مواجه بود که این موضوع به‌ویژه در زمینه تست‌های هورمونی، ایمونولوژی و تشخیص بیماری‌های خاص به شدت مشهود بود.

در این میان، استفاده از کیت‌های آزمایشگاهی وارداتی نیز با چالش‌های خاص خود مواجه است. به‌طور متوسط، کیت‌های خارجی که پیش از تغییرات ارزی، به قیمت ۲ میلیون تومان در دسترس بودند، در حال حاضر با قیمتی معادل ۱۴ میلیون تومان وارد کشور می‌شوند. این تغییرات قیمت نه تنها بار مالی سنگینی را بر دوش آزمایشگاه‌ها می‌گذارد، بلکه هزینه‌های اضافی را به بیماران نیز تحمیل می‌کند. این افزایش هزینه‌ها به‌ویژه در شرایطی که بسیاری از این آزمایش‌ها غیرضروری هستند، به شدت بر وضعیت اقتصادی بیماران تاثیرگذار است.

از سوی دیگر، در حال حاضر بسیاری از کیت‌های تولید داخل کشور به دلیل محدودیت‌های فناوری و نیاز به مواد اولیه وارداتی، قادر به تشخیص دقیق و کامل بیماری‌ها نیستند. طبق آمار، کیت‌های تولیدی داخلی تنها می‌توانند ۶۵ تا ۷۰ درصد بیماری‌ها را تشخیص دهند، در حالی که کیت‌های وارداتی قادرند تا ۹۵ درصد بیماری‌ها را شناسایی کنند. این تفاوت در دقت تشخیصی می‌تواند موجب تشخیص نادرست یا دیرهنگام بیماری‌ها شود و در نتیجه، بیماران مجبور به انجام آزمایشات اضافی و صرف هزینه‌های بیشتر خواهند شد.

علاقه شدید دکترها به آزمایش

محمد جواد فرهمند، دبیر انجمن پاتولوژی خراسان رضوی در پاسخ به اینکه چرا اغلب پزشکان پیش از هر معالجه‌ای برای بیمار آزمایش تجویز می‌کنند گفت: در طب قدیم یعنی حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال قبل تشخیص بیماری به صورت بالینی انجام می‌شد که ممکن بود بیماری به درستی تشخیص داده نشود. اما در طب جدید برای تشخیص درست بیماری از روش‌های پاراکلینیک مثل آزمایش تصویربرداری و روش‌های دیگر استفاده می‌شود. قطعا پزشکان روشی را انتخاب خواهند کرد که هم زمان تشخیص کمتری داشته باشد تا بیمار عوارض کمتری را تحمل کند و هم هزینه‌های آن به صرفه باشد تا روش‌های درمانی عوارض کمتری را در پی داشته باشد.

این پزشک متخصص آزمایشگاه در مورد کمبود بعضی از کیت‌های تشخیص آزمایشگاهی در کشور بیان داشت: در پروسه تست‌های آزمایشگاهی یک‌سری مواد اولیه کیت‌ها وارداتی است که بعد از طی مراحل تعریف شده در کارخانه‌های داخلی تولید می‌شود و در سطح بازار به عنوان کیت‌های ایرانی به مصرف می‌رسد. اما یک‌تعداد از کیت‌ها تخصصی است و باید آن‌ها ‌را به صورت کامل وارد کنیم که هزینه‌های ارزی را به همراه دارد و شامل کیت‌های هورمونی، ایمونولوژی و بعضی دیگر از کیت‌های تشخیص می‌شود. برای تشخیص این بیماری‌ها نیازمند کیت‌های تخصصی هستیم که متاسفانه در کشور نداریم.

وی در ادامه اظهار کرد: در آزمایشگاه‌ها هم از دو روش استفاده می‌شود که روش قدیمی‌تر آن سیستم الایزا نامیده می‌شود و هنوز هم در خیلی از آزمایشگاه‌ها از آن استفاده می‌شود. برای تولید این کیت‌ها نیز ۳۰درصد از مواد اولیه باید وارد شود. این روش قدیمی دقت و صحت بالایی در تشخیص بیماری ندارد. اما دومین روش که الکتروکمی لومینسانس خوانده می‌شود، کیت‌های آن به صورت بسته بندی از کشورهای اروپایی وارد کشور شده و در آزمایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کیت‌های تخصصی وارداتی هستند

فرهمند عنوان کرد: بزرگترین مشکل فعلی ما این است که ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات دارو و تجهیزات پزشکی از تاریخ ۳۰مهر سال جاری حذف شده و فعلا ارز با دلار ۲۸۵۰۰ تومانی تخصیص داده شده و کیتی که در چند ماه قبل با هزینه ۲میلیون تومان خریداری می‌شد در شرایط موجود فعلی باید ۱۴میلیون چیزی حدود ۷برابر پرداخت کنیم تا بتوانیم کیت مورد نیاز را وارد کشور کنیم. این هزینه سرسام آور توسط آزمایشگاه‌ها قابل پرداخت نیست. اگر به همین منوال ادامه پیدا کند قطعا هزینه‌های آزمایش برای بیمار هم بالا می رود که به نفع هیچ‌کدام از طرفین نخواهد بود.

دبیر انجمن پاتولوژی استان تصریح کرد: پیشنهاد ما به دولت این است که به نحوی از طریق مابه‌تفاوت نرخ ارزی مقداری از این هزینه‌ها را متحمل شود تا فشار بیشتری روی مردم وارد نشود. مصوبه‌ی در این زمینه نیز در شورای‌عالی بیمه سلامت تصویب شده  که تا اکنون اجرایی نشده است. کیت‌های خارجی فعلا با ارز ۲۸۵۰۰ تومانی و قیمت ۷ برابری وارد می‌شود که خرید آن برای آزمایشگاه‌ها توجیه ندارد. در نتیجه آزمایشگاه ها دوباره به روش قدیمی الایزا رو می‌آورند که دقت تشخیص بالایی ندارد و گاها منجر به تکرار آزمایشات توسط پزشکان و هزینه چند برابری برای بیماران خواهد شد.

فرهمند در مورد تنوع کیت‌ها در پایان خاطر نشان کرد: کیت‌های خارجی روش جدید برای تشخیص است که می‌تواند ۹۰ تا ۹۵درصد از بیماری را تشخیص بدهد. اما کیت‌های داخلی ظرفیت تشخیص ۶۵ تا ۷۰درصد بیماری را دارد و به همین علت ارزش کیت‌ خارجی خیلی بیشتر از کیت تولید شده در داخل کشور است. 

خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس