به گزارش ایرنا، آیین ها، آداب و رسوم هر جامعه ای در فرهنگ و سنت آن ریشه دارد و جلوه‌هایی از باورهای ارزشمند و کهن ملت‌ها را به نمایش می گذارد.
به گفته پژوهشگران، قدمت آیین باستانی یلدا که در طولانی‌ترین شب سال برگزار می‌شود به هفت هزار سال پیش می‌رسد و جشن یلدا یکی از اصیلترین و ارزشمندترین آموزه‌های سنتی در باورهای ایرانیان باستان بوده است.
نزدیک به چند هزار سال است که ایرانیان آخرین شب پاییز یعنی شب یلدا را که تاریکترین و درازترین شب سال است جشن می گیرند و آیین‌ها و رسوم مختلفی را در این شب به یاد ماندنی در کنار هم سپری می‌کنند.
از آیین‌های رایج و معروف شب یلدا می‌توان به آتش روشن کردن، قصه گویی ریش سفیدان و بزرگان، خوردن تنقلات و حافظ خوانی اشاره کرد.
خبرنگار ایرنا برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص با محمدرضا محمدپور معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان گفت و گو کرده است.
ایرنا: میراث ناملموس چیست و چه مواردی را شامل می شود؟
یونسکو در سال ۲۰۰۱ تلاش کرد تا توافق کشورها را برای ارائه تعریفی از میراث ناملموس و بستن پیمان نامه ای در این زمینه به دست آورد که نتیجه آن کنوانسیون پاسداری از میراث ناملموس بود که در سال ۲۰۰۳ به تصویب رسید.
میراث ناملموس به فرایندهای فرهنگی گفته می شود که از نسل های گذشته و سینه به سینه انتقال یافته و باقی مانده است.
میراث ناملموس شامل ترانه، موسیقی، درام، آشپزی، هنر صنایع دستی و جشنواره های گوناگون را در بر می گیرد، این موارد شکل هایی از فرهنگ به شمار می روند که قابل ثبت و ضبط هستند ولی ملموس نیستند و قابلیت ذخیره در محل فیزیکی مانند موزه را ندارند، این میراث توسط یونسکو گنجینه های بشری نامیده شده است.
میراث فرهنگی ملموس که شامل آثار غیرمنقول، منقول و طبیعی است احتمال دارد در حوادث قهری از جمله جنگ، سیل و زلزله از بین برود ولی میراث ناملموس از این مقوله مستثنی است که یکی از ویژگی های مهم آنها محسوب می شود.
ایرنا: ثبت جهانی شب یلدا به عنوان میراث ناملموس در چه جایگاهی قرار دارد؟
میراث فرهنگی ناملموس یا میراث معنوی هر کشور ارزشمندترین گنجینه‌های فرهنگی مردم آن کشور است که ریشه در تمدن و تاریخ آن کشور دارد.
ایران نیز با ریشه‌های عمیق فرهنگی و پیشینه‌ای قوی در تاریخ و تمدن، یادگارهای معنوی ارزشمندی از سالیان گذشته دارد.
یکی از این عناصر فرهنگی، آیین و مراسم برگزاری شب یلدا یا شب چله است که در آذرماه ۱۴۰۱ به طور مشترک با کشور افغانستان و به عنوان نوزدهمین عنصر میراث ناملموس ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
در پرونده یلدا در یونسکو، این عنصر چنین تعریف شده است: «یلدا، جشنی کهن است که در آن فزونی روشنایی خورشید، نور و حرارت زندگی مورد توجه برگزارکنندگانش قرار می‌گیرد. انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی برابر با یکم دی‌ماه در تقویم ایرانی بوده و این تاریخ مصادف با آغاز روند بلندتر شدن روزها در این منطقه است.
خانواده‌ها در آخرین شب پاییز در منزل بزرگ‌تر فامیل دور هم بر سر سفره شب یلدا جمع می‌شوند و یلدا را جشن می‌گیرند، بزرگترها به‌عنوان حاملان و ناقلان این جشن آیینی شناخته به حساب می آیند.
در جریان برگزاری مراسم شب یلدا، ارزش‌هایی چون هویت فرهنگی، توجه به طبیعت و احترام به سالمندان، زنان و کودکان در خانواده، آشتی، دوستی و مهمان‌نوازی مورد توجه قرار می‌گیرد و به نسل آینده منتقل می‌شود.
در زمانی که برخی کشورها برای مطرح شدن در دنیا به دنبال دست و پا کردن عقبه و تاریخچه ای برای خود هستند، ثبت و معرفی اینگونه مراسم و آیین ها در یونسکو فرصت مغتنمی برای معرفی تمدن چند هزار ساله و ارزشمند کشورمان به شمار می رود.
ضروری است هرساله و در آخرین شب فصل پائیز که طولانی ترین شب سال است این جشن و مراسم با شکوه‌تر از گذشته و با محوریت خانواده و سالمندان برگزار شود که دستگاه های ذی ربط نقش بسزایی در این زمینه دارند.
ایرنا: مراسم شب یلدا بیانگر چیست؟
برگزاری مراسم یلدا بیانگر این حقیقت است که ایرانیان پیروزی نیکی بر بدی و روشنایی را جشن خواهند گرفت.
یکی از جذاب‌ترین آیین‌های شب یلدا که امروزه رو به فراموش شدن می‌رود مَتل گویی است که به نوعی شعرخوانی و داستان خوانی محسوب می‌شود که در کنار کرسی‌های قدیمی اجرا می شده است.
کرسی همیشه برای جامعه ما به غیر از گرمابخشی محلی برای بازگو کردن خاطرات دوران کودکی بوده است.
در گذشته کرسی از چهار بخش و بالاترین بخش آن به بزرگ خانواده و بخشی که به درب ورودی اتاق نزدیک بوده به مادر خانواده تعلق داشته است و علاوه بر آن آیین های دیگری برگزار می شده است که بازگویی آنها از سوی بزرگترها خالی از لطف نیست.
ایرنا: چه مراسمی در زنجان برای این شب در نظر گرفته شده است؟
اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با همکاری شهرداری زنجان، صدا و سیما، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و تعدادی از تشکل های غیر دولتی برای برگزاری دورهمی دیرینه و تاریخی شب یلدا اقدام می کند.
امروزه متاسفانه توسعه فناوری و اینترنت بر روی اینگونه دورهمی های خانوادگی سایه انداخته است و به نظر می رسد در زمان برگزاری چنین مراسمی باید برای چند ساعت هم که می توان از دنیای مجازی فاصله گرفت و طعم واقعی مراسم شب یلدا را با بازگویی سرگذشت بزرگان و نقل داستانها چشید.