[شهروند] یکی‌دو روز پیش نشریات و خبرگزاری‌های بین‌المللی فعال در حوزه فرهنگ خبر دادند که «انجمن بین‌المللی ناشران» جایزه ولتر یا به‌طور کامل‌تر «جایزه پریکس ولتر ۲۰۲۴» خود را به پاس ایستادگی و تعهد به آزادی نشر در شرایط دشوار طی مراسمی در سی‌وچهارمین کنگره ناشران در چارچوب نمایشگاه بین‌المللی کتاب گوادالاخارا در مکزیک به سمیر منصور، ناشر فلسطینی اهدا کرده است. ناشری که کتابخانه و موسسه بزرگ انتشاراتی الهام‌بخشی که در غزه داشت، از بین رفته و دیگر وجود ندارد. با این حال سمیر منصور چه به عنوان کتابفروشی محبوب دانشجویان و کتاب‌دوستان پرشور در غزه و چه به عنوان یک ناشر و کتابفروش ۶۰ ساله که فروشگاهش را به رغم دوبار تخریب توسط صهیونیست‌ها حفظ کرده؛ امروز یکی از نمادهای مقاومت غزه است.
سمیر منصور البته تنها کسی نبود که در این مراسم مورد تقدیر انجمن بین‌المللی ناشران قرار گرفت. خبرگزاری تسنیم در این زمینه نوشته که انجمن بین‌المللی ناشران در آغاز مراسم به ناشران برجسته‌ای نیز که طی سال گذشته از دنیا رفته‌اند، ادای احترام کرد- که در میان این چهره‌ها نام شهلا لاهیجی ناشر ایرانی نیز دیده می‌شد. هم‌چنین؛ این نهاد فرهنگی در آن مراسم «جایزه ویژه پریکس ولتر» خود را نیز به ویکتوریا آملینا نویسنده و ناشر فقید اوکراینی اهدا کرد- که سال گذشته جایزه ویژه ۲۰۲۳ را به نمایندگی از نویسنده و تصویرگر فقید اوکراینی ولودیمیر واکولنکو دریافت کرده و چندی بعد هم در جریان درگیری روسیه در اوکراین جان خود را از دست داده بود. نکته جالب در این میان صحبت‌های پیش‌آگاهانه آملینا بود- که در سال 2023 در کنگره بین‌المللی ناشران گفته بود که «این جایزه برای جامعه ادبی اوکراین بی‌نظیر، معنادار و تأثیرگذار است، به‌ویژه به این دلیل که در طول تاریخ اوکراین صدها نویسنده دیگر مانند واکولنکو به قتل رسیده‌اند، اما هرگز چنین جایزه‌ای را پس از مرگ دریافت نکرده‌اند»! این مطلب به این بهانه تنظیم شده که شناختی حداقلی از این جایزه، سمیر منصور و برندگان دیگر این جایزه به دست دهد...
پابلیشرز ویکلی در گزارشی مفصل که از مراسم اهدای جایزه انجمن بین‌المللی ناشران به سمیر منصور منتشر کرده؛ نوشته که این ناشر فلسطینی که کتابخانه و موسسه بزرگ انتشاراتی‌اش در غزه چندی پیش دوباره به دست صهیونیست‌ها تخریب شد، مصداق کامل «ایستادگی و تعهد به آزادی نشر در شرایط دشوار» است. انجمن بین‌المللی ناشران از کتابفروشی سمیر منصور به عنوان بخش مهمی از جامعه محلی غزه یاد کرده که به خاطر «چاپ و نشر بخش مهمی از آثار نویسندگان محلی غزه و در سطحی بالاتر نویسندگان فلسطینی؛ و نگهداری از هزاران کتاب به زبان‌های مختلف» شایسته دریافت این جایزه است- که ارزش مادی آن بالغ بر 10 هزار فرانک سوئیس (هر فرانک سوئیس معادل حدود هشتاد هزار تومان) می‌شود. این انجمن بین‌المللی هم‌چنین در ادامه تاکید کرده است که «این کتابفروشی به تلاش‌های خود برای رساندن کتاب به جوانان فلسطینی ادامه داده و کتاب‌ها و بسته‌های هدیه زیادی به کودکان آواره ارائه داده است».
جایزه ولتر
درباره جایزه ولتر یا جایزه سال انجمن بین‌المللی ناشران در رسانه‌های بین‌المللی آمده که این جایزه اغلب به ناشرانی باسابقه برجسته در حمایت از ارزش‌های آزادی انتشار و آزادی بیان؛ یا ناشران، افراد، گروه‌ها یا سازمان‌هایی اهدا می‌شود که معمولاً در میان فشار، تهدید، ارعاب یا آزار و اذیت- اعم از دولتی، گروهی و جناحی یا حتی به خاطر منافع شخصی- آثاری بحث‌انگیز منتشر کرده‌اند. البته برای انجمن بین‌المللی ناشران تعریف ناشر در این میان فرد یا سازمانی است که ابزاری فراهم می‌کند تا دیگران ایده‌های خود را به صورت مکتوب- از جمله از طریق پلتفرم‌های دیجیتال- به اشتراک گذارند. خبرگزاری ایسنا درباره این جایزه نوشته که «جایزه ولتر یادآور نقش نشر و آزادی بیان در ایجاد صلح و امید حتی در سخت‌ترین شرایط است؛ و البته ستایش‌گر ناشرانی که با شجاعت و فداکاری، چراغ فرهنگ و دانش را زنده نگه می‌دارند». خبرگزاری کتاب هم در این زمینه نوشته که «جایزه ولتر به افرادی تعلق می‌گیرد که مقاومت و شجاعت خود را در برابر سانسور و ظلم نشان داده‌اند و روح این جایزه را تجسم می‌بخشند».
کتابخانه منصور
کتابفروشی سمیر منصور- که در سال 2021 نیز به دلیل خدمت به جامعه محلی و دانش‌آموزان مدارس فلسطینی نامزد جایزه ولتر شده بود- یک مرکز اجتماعی و فرهنگی برجسته در غزه و یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌های این شهر بود که در حملات هوایی اسرائیل ویران شد. این مرکز فرهنگی با دارا بودن بیش از 400 هزار کتاب در زمینه دین، فرهنگ، ادبیات، سیاست، اقتصاد و ادبیات کودک؛ اما به عنوان یک بنگاه انتشاراتی مهم نیز فعالیت داشت و البته در این جنبه روی انتشار آثار نویسندگان فلسطینی تمرکز کرده بود. سمیر منصور که در اوایل دهه 1980، تنها با 15 سال سن، با کمک به پدرش کار خود را در کتابخانه شروع کرده بود؛ از سال 2000 تصمیم گرفت با فعالیت در زمینه نشر پروژه پدرش را توسعه دهد- و بنابراین شروع به انتشار آثار نویسندگان محلی کرد که بعدها به ویژه پس از محاصره شدید نوار غزه در سال 2006، به منبعی ضروری برای نویسندگان و اساتید دانشگاه و معلمان فلسطینی تبدیل شد.
خیزش ققنوس
با اشغال کرانه باختری توسط اسرائیل؛ این کتابخانه اول‌بار در ماه مه 2021 در حملات هوایی اسرائیل تخریب شد. اما کسب حمایت جهانی از این کتابخانه موجب شد که خیلی زود، در فوریه 2022 بازسازی و با حضور وزیر فرهنگ و شماری از نویسندگان و روشنفکران فلسطینی بازگشایی شود. نکته جالب در این بین شعارها و پوسترهایی بود که در روز بازگشایی این کتابخانه همه‌جا دیده می‌شد- که روی آن‌ها نوشته شده بود «مانند ققنوس از خاکستر، دوباره برمی‌خیزیم». کتابخانه و کتابفروشی سمیر منصور اما دوباره در هفته‌های اول حمله اسرائیل به غزه ویران شد و تصاویر ویرانی دوباره این مرکز فرهنگی که توسط خود سمیر منصور فیلمبرداری شده بود، در رسانه‌های جهان بازتاب گسترده‌ای یافت. با این حال این کتابفروشی حتی بعد از ویرانی نیز به تلاش‌های خود برای رساندن کتاب به جوانان فلسطینی، بازدید از مراکز تخلیه شده و ارائه کتاب و بسته‌های هدیه به کودکان آواره ادامه داد و حالا نتیجه این استمرار را با جایزه سال ولتر می‌بیند... سمیر منصور هنگام دریافت جایزه در پیامی ویدیویی درباره کتابفروشی خود گفت: «در سال ۲۰۲۱، کتابفروشی من کاملا تخریب و در سال ۲۰۲۲ بازسازی شد. در جنگ کنونی نیز کتابفروشی دوباره از بین رفت. با این وجود، من همچنان به کاری که از کودکی با آن بزرگ شدم ادامه می‌دهم و به لطف خدا، همچنان به این کار ادامه خواهیم داد و تسلیم در کار ما نخواهد بود، هرچند شرایطی که امروز در آن زندگی می‌کنیم بسیار دشوار است».
ستایش آزادی
کریستن اینارسون، رئیس کمیته آزادی نشر در «انجمن بین‌المللی ناشران» می‌گوید: «در زمان درگیری و حتی قبل از آن ناشران نقش بسیار مهمی دارند. جامعه‌ای شایسته صلح است که آموزش را ارج می‌نهد و به تبادل ایده‌های متنوع ارزش می‌دهد. به همین دلیل است که کتاب‌ها و ناشران در ترویج صلح و پیشرفت نقش دارند- و به همدلی و دانش و فرهنگ خدمت می‌کنند. در طول درگیری‌ها، دولت‌های استبدادی و دیگر نهادهای قدرتمند اغلب کنترل اطلاعات را افزایش می‌دهند، سانسور شدید اعمال می‌کنند و تبلیغات را گسترش می‌دهند. در این شرایط ناشران نه‌تنها با تخریب شخصی مواجه می‌شوند، بلکه ممکن است با تهدیدهایی مانند خشونت، زندان یا حتی مرگ به‌خاطر انتشار مطالب بحث‌برانگیز نیز روبرو شوند. کسانی که به آزادی بیان متعهد هستند، اغلب به‌صورت مخفیانه، در تبعید یا حتی در شرایط جنگی کار می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که دانش منتشر و در دسترس قرار گیرد».
داستان یک کتابفروشی
رویایی که هرگز نخواهد مرد!
داستان تخریب کتابفروشی سمیر منصور حکایتی پر آب چشم است. این کتابفروشی اول‌بار در جنگ ۲۰۲۱ غزه ویرانه شد- و کاربران رسانه‌های اجتماعی تصاویری از سمیر منصور را دیدند که در حالی که روی ویرانه‌های کتابفروشی‌اش ایستاده بود می‌گفت: «ساختمانی که ۲۱ سال میزبان رویاها و دستاوردهای من بود، جلوی چشمانم فرو ریخت. در آن لحظه بود که معنی درد را فهمیدم و درد یعنی از دست دادن هر چیزی که دوست داشتی. من دو انتفاضه و سه جنگ علیه نوار غزه را پشت سر گذاشته‌ام، اما پیش از این هرگز کتابفروشی ویران نشده بود».
کتابفروشی حدود ۱۰۰ هزار جلد کتاب داشت و سمیر گفت که ضرر مالی این اتفاق حدود ۷۰۰ هزار دلار بوده است. با این حال دوستداران کتاب و فرهنگ با ایجاد یک پویش بین‌المللی و جمع‌آوری کمک مالی برای بازسازی این کتابفروشی محبوب اقدام کردند- که به گفته شماری از وکلای حقوق بشر و خیرّین بین‌المللی «البته هدف از این کار تنها جایگزین کردن کتاب‌ها نبود، بلکه باید این مفهوم القا می‌شد که فرهنگ و آموزش، مرزی نخواهد داشت». 9 ماه بعد از این پویش کتابفروشی منصور از خاکستر سر بلند کرد و بازسازی شد. ساختمان جدید کتابفروشی این بار شامل سه طبقه با بیش از ۳۰۰ هزار کتاب با موضوعاتی متنوع از جمله فرهنگ، آموزش، داستان‌های کودکان، علم، فلسفه، دین و قانون بود.
ناصر شبات، یکی از نویسندگان فلسطینی می‌گوید: «وقتی کتابفروشی بمباران شد بسیار غمگین شدم، این کتابفروشی به بسیاری از نویسندگان جدید کمک کرده بود تا حرفه‌شان را اصلاح کنند و از نسل جدید حمایت می کرد. به جزأت می توانم بگویم که خانه‌ای در غزه وجود ندارد که حاوی کتابی از این کتابفروشی نباشد. یکی از ابزارهای اشغال در محو هویت و میراث مردم، هدف قرار دادن کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها است، زیرا آن‌ها ارتباط عاطفی با سرزمین و هویت را منعکس می‌کنند. پیام من به همه جوانان عرب و فلسطینی این است که همه جبهه‌ها ممکن است سقوط کنند. ممکن است همه نبردهای اجتماعی و نظامی را از دست بدهیم اما نباید نبرد اندیشه، آگاهی و ادبیات را ببازیم، زیرا آن‌ها ریشه شهروندی و اصالت هستند».
با این حال سال گذشته در پی حملات سنگین رژیم صهیونیستی به نوار غزه، این کتابفروشی دوباره تخریب شد. اما سمیر منصور تسلیم نشد و این کتابفروشی همچنان به ارائه کتاب و بسته‌های هدیه به کودکان آواره ادامه می‌دهد. او در این زمینه می‌گوید: «رویای من عرضه دانش به جامعه است و ساختن نسلی از خوانندگان- که این رویا هرگز نخواهد مرد».
∎