به گزارش خبرگزاری اقتصادایران ، دیپ‌فیک یا تکنولوژی همانندسازی صوتی تصویری غیرواقعی، یک فناوری پیچیده و تقریباً جدید مبتنی بر هوش مصنوعی است. این فناوری با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری عمیق (Deep Learning) و فناوری هوش مصنوعی این امکان را به کاربران می‌دهد تا از صدا و تصاویر واقعی، صدا و تصاویری غیرواقعی بسازد و محتوایی تولید کند که امکان تشخیص غیرواقعی بودن آن بسیار سخت و حتی غیرممکن است. با پیشرفت این فناوری احتمال سوءاستفاده و کلاهبرداری از آن توسط مجرمان و جرایم سایبری نیز افزایش پیدا کرده است.
در همین راستا، شهرام مختاری وکیل پایه یک دادگستری در گفتگو با خبرنگار مهر درباره فناوری‌های نوین و موضوعات حقوقی اظهار کرد: فناوری ایجاد محتوا جعلی هوشمند (Deepfake) یکی از پیشرفت‌های نوین در عرصه فناوری است که قابلیت بازسازی تصاویر، ویدئوها و حتی صداهای افراد را دارد. شاید این فناوری در زمینه‌هایی مانند سینما، بازی‌های رایانه‌ای و آموزش به‌عنوان ابزاری خلاقانه کاربرد دارد، اما در صورت استفاده نادرست، تهدیدی جدی برای حریم خصوصی، امنیت عمومی و حیثیت افراد محسوب می‌شود. به همین دلیل، نیاز به بررسی ابعاد حقوقی و تنظیم مقررات دقیق برای مواجهه با آثار منفی آن احساس می‌شود.
چالش‌های حقوقی فناوری‌های نوین
ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی هرگونه انتشار اطلاعات نادرست با هدف تخریب حیثیت یا تشویش اذهان عمومی را ممنوع کرده است وی ادامه داد: یکی از چالش‌های عمده این فناوری، توانایی تولید محتوای جعلی برای تخریب شخصیت‌ها یا جعل هویت افراد است. انتشار ویدئویی که شخصی سرشناس را در حال انجام اعمال غیراخلاقی یا بیان اظهارات نادرست نشان می‌دهد، می‌تواند به حیثیت فرد لطمه بزند و پیامدهای اجتماعی یا سیاسی گسترده‌ای ایجاد کند. ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی به جرم‌انگاری نشر اکاذیب پرداخته و هرگونه انتشار اطلاعات نادرست با هدف تخریب حیثیت یا تشویش اذهان عمومی را ممنوع کرده است. به عنوان مثال، اگر ویدئویی جعلی از یک مقام رسمی منتشر شود که اظهارات حساس و نادرستی به او نسبت دهد، می‌تواند باعث ایجاد بحران‌های سیاسی یا اجتماعی شود.
این وکیل دادگستری گفت: در حوزه حریم خصوصی، استفاده از چهره، صدا یا تصاویر افراد بدون رضایت آن‌ها نقض آشکار حقوق شهروندان محسوب می‌شود. اصل ۲۲ قانون اساسی ایران صراحتاً حمایت از حیثیت و حقوق افراد را تضمین می‌کند. همچنین، ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای استفاده غیرمجاز از اطلاعات شخصی را جرم‌انگاری کرده است. اگر تغییر محتوای بصری یا صوتی افراد موجب تخریب حیثیت آنان شود، ماده ۱۷ همین قانون امکان برخورد قانونی را فراهم می‌آورد. ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای استفاده غیرمجاز از اطلاعات شخصی را جرم‌انگاری کرده است
طبق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، تهدید افراد به افشای اطلاعات حتی جعلی جرم تلقی می‌شود وی افزود: از دیگر نگرانی‌های مرتبط با این فناوری، امکان استفاده از آن برای تهدید و اخاذی است. طبق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، تهدید افراد به افشای اطلاعات حتی جعلی جرم تلقی می‌شود. اگر شخصی با ارسال ویدئویی جعلی، فردی را تهدید به انتشار محتوا کند و از او طلب پول یا اطلاعات شخصی کند، این عمل نقض قانون است و قابلیت پیگرد دارد.
خلأهای قانونی در مواجهه با فناوری‌های نوین
مختاری بیان کرد: قوانین فعلی کشور ما از برخی ظرفیت‌ها برای برخورد با این فناوری را دارند، اما این مقررات مستقیماً برای مسائل پیچیده ناشی از فناوری‌های پیشرفته تدوین نشده‌اند. به طور مثال، تشخیص محتوای جعلی تولیدشده نیازمند ابزارهای تخصصی و دانش فنی است که در قوانین به آن اشاره‌ای نشده است. همچنین، هیچ سازوکاری برای نظارت بر تولیدکنندگان محتوا یا الزام آن‌ها به ثبت هویت در پلتفرم‌های دیجیتال وجود ندارد. مقررات موجود در کشور برای مسائل پیچیده ناشی از فناوری‌های پیشرفته تدوین نشده‌اند
راهکارهای پیشنهادی
وی گفت: برای مواجهه با پیامدهای حقوقی و اجتماعی فناوری ایجاد محتوا جعلی هوشمند، تدوین «مقررات جامع و شفاف» ضروری است. در ابتدا لازم است تعریف دقیق و قانونی از این فناوری و مصادیق سوءاستفاده از آن ارائه شود تا مبنایی روشن برای اعمال قانون فراهم شود. جرم‌انگاری سوءاستفاده‌هایی مانند جعل هویت، نشر اکاذیب، تهدید و نقض حریم خصوصی باید به‌طور خاص در قوانین پیش‌بینی شود. همچنین، پلتفرم‌های دیجیتال و رسانه‌های اجتماعی باید ملزم شوند که از فناوری‌های پیشرفته برای شناسایی و تشخیص پلتفرم‌های دیجیتال باید از فناوری‌های پیشرفته برای شناسایی و تشخیص محتوای جعلی استفاده کنند محتوای جعلی استفاده کنند و در صورت شناسایی چنین محتواهایی، سازوکارهایی برای حذف فوری آن‌ها ایجاد شود.
این وکیل دادگستری اظهار کرد: همچنین تدوین قوانینی که تولیدکنندگان و کاربران این فناوری را ملزم به ثبت هویت و پاسخ‌گویی کند، ضروری است. آموزش و آگاهی‌بخشی به عموم مردم در مورد ماهیت این فناوری و خطرات بالقوه آن، به‌ویژه از طریق رسانه‌ها و نهادهای آموزشی، می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب‌های اجتماعی و حقوقی ناشی از آن ایفا کند. در نهایت، حمایت از توسعه فناوری‌های بومی برای تشخیص فناوری بازسازی جعلی هوشمند و تقویت همکاری بین‌المللی در مبارزه با سوءاستفاده‌های مرتبط با آن، از دیگر اقدامات ضروری است که باید در دستور کار قرار گیرد.
مختاری در پایان گفت: فناوری ایجاد محتوا جعلی هوشمند (Deepfake)، شاید در حوزه‌های هنری، آموزشی و علمی کاربردهای مثبت دارد، اما سوءاستفاده از آن می‌تواند پیامدهای مخربی بر حریم خصوصی، امنیت عمومی و اعتماد اجتماعی داشته باشد. قوانین موجود در ایران ظرفیت‌هایی برای مقابله با این فناوری دارند، اما برای مقابله مؤثر با ابعاد پیچیده آن کافی نیستند. تدوین مقررات جامع و اجرای دقیق آن‌ها، نه‌تنها به حفاظت از حقوق شهروندان کمک می‌کند، بلکه اعتماد عمومی به نظام حقوقی و اجتماعی را نیز تقویت خواهد کرد. این فناوری آزمونی برای پویایی نظام حقوقی در مواجهه با چالش‌های پیش رو در حوزه فناوری‌های نوین خواهد بود.