به گزارش رکنا، شقاق مقعدی (Anal Fissure) یکی از مشکلات شایع مقعدی است که می‌تواند با خونریزی و درد همراه باشد. این بیماری به پارگی یا ترک خوردگی پوست ناحیه مقعد گفته می‌شود که معمولاً در اثر فشار زیاد هنگام دفع مدفوع یا در نتیجه یبوست ایجاد می‌شود.
شقاق مقعدی به معنی ایجاد یک پارگی یا ترک کوچک در پوست ناحیه مقعد است که معمولاً باعث درد شدید و خونریزی هنگام دفع مدفوع می‌شود. این مشکل بیشتر به دلیل فشار زیاد و سختی مدفوع ایجاد می‌شود، اما می‌تواند به دلیل زایمان، بیماری‌های گوارشی، یا آسیب‌های دیگر نیز بروز کند. شقاق مقعدی می‌تواند باعث ایجاد احساس ناخوشایند و درد در فرد شود و در صورت عدم درمان به موقع، ممکن است مزمن شده و مشکلات بیشتری ایجاد کند.
1. گروه‌های سنی بیشتر مبتلا
شقاق مقعدی در تمام گروه‌های سنی می‌تواند رخ دهد، اما بیشتر در افراد بزرگ‌سال (به ویژه کسانی که از یبوست رنج می‌برند) و کودکان مشاهده می‌شود.
در کودکان، معمولاً شقاق در اثر یبوست و دفع مدفوع سخت ایجاد می‌شود.
در افراد بالغ، یبوست مزمن، استفاده از مسهل‌ها، فشار زیاد در هنگام دفع مدفوع و سایر مشکلات گوارشی می‌تواند عامل بروز شقاق باشد.
2. تفاوت میان خانم‌ها و آقایان
شقاق مقعدی می‌تواند هم در خانم‌ها و هم در آقایان دیده شود، اما خانم‌ها ممکن است بیشتر در دوران بارداری یا پس از زایمان به این مشکل دچار شوند. فشار ناشی از حاملگی یا زایمان می‌تواند باعث ایجاد شقاق مقعدی شود.
به طور کلی، تفاوت زیادی در میزان ابتلا به شقاق مقعدی میان مردان و زنان وجود ندارد.
3. علت اصلی شقاق مقعدی
یبوست و فشار زیاد هنگام دفع مدفوع سخت، مهم‌ترین عامل شقاق مقعدی است.
اسهال مزمن و دفع مکرر مدفوع رقیق نیز می‌تواند باعث تحریک و پارگی پوست ناحیه مقعد شود.
زایمان طبیعی در خانم‌ها نیز می‌تواند به دلیل فشار وارد شده در هنگام تولد، باعث ایجاد شقاق مقعدی شود.
برخی از بیماری‌های التهابی روده مثل کرون یا کولیت اولسراتیو می‌توانند خطر ابتلا به شقاق را افزایش دهند.
4. تأثیر غذاها بر شقاق مقعدی
غذاهایی که باعث یبوست می‌شوند، مانند غذاهای پرچربی، کم‌فیبر و فاقد آب کافی، می‌توانند به ایجاد شقاق مقعدی کمک کنند.
غذاهایی که به رطوبت‌رسانی بدن کمک می‌کنند مانند سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل، حبوبات و مصرف کافی آب، می‌توانند در پیشگیری از یبوست و کاهش خطر شقاق موثر باشند.
همچنین، مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند به بهبود گوارش و پیشگیری از یبوست کمک کند.
5. داروهای گیاهی و شیمیایی برای درمان شقاق مقعدی
داروهای شیمیایی:
مسکن‌ها مانند پاراستامول یا ایبوپروفن برای کاهش درد.
کرم‌های موضعی مانند نیتروگلیسیرین یا داروهای حاوی کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب.
در موارد شدید، ممکن است از پمادهای آنتی‌بیوتیک یا حتی بوتاکس (برای شل کردن عضلات مقعد و کاهش فشار) استفاده شود.
داروهای گیاهی:
آلوئه ورا و زیتون برای تسکین التهاب و بهبود ترمیم زخم.
بابونه و اسطوخودوس به دلیل خاصیت ضد التهابی و آرام‌بخشی می‌توانند کمک‌کننده باشند.
استفاده از حمام نشسته (نشستن در آب گرم) می‌تواند برای کاهش درد و التهاب مفید باشد.
جدول داروهای گیاهی و شیمیایی برای شقاق مقعدی
برای درمان شقاق مقعدی، علاوه بر تغییرات رژیم غذایی و سبک زندگی، می‌توان از داروهای گیاهی و شیمیایی استفاده کرد. در ادامه یک جدول برای داروهای مختلف (گیاهی و شیمیایی) که می‌توانند به درمان شقاق مقعدی کمک کنند، آمده است:
| نوع دارو | نام دارو/روش درمانی | توضیحات و کاربرد |
|---|---|---|
| داروهای شیمیایی | پماد لیدوکائین | پماد مسکن موضعی برای کاهش درد و التهاب ناحیه مقعد. |
| کرم هیدروکورتیزون | کرم ضد التهاب برای کاهش التهاب و درد ناشی از شقاق مقعدی. | |
| نیتروگلیسیرین (پماد) | برای افزایش جریان خون به ناحیه مقعد و کمک به بهبود شقاق مقعدی، معمولاً در موارد شدیدتر. | |
| پماد کالاندولا | پماد ترمیم‌کننده و ضد عفونت برای تسریع بهبود و جلوگیری از عفونت در شقاق مقعدی. | |
| مسهل‌ها | برای نرم کردن مدفوع و جلوگیری از یبوست (مانند دوکوسات سدیم یا لاکسیوول). | |
| داروهای گیاهی | پماد آلوئه ورا | خاصیت ضد التهابی و تسکین‌دهنده درد، برای درمان شقاق و تسریع بهبود آن. |
| کرم گیاهی کالاندولا | گیاهی مفید برای کاهش التهاب و درمان زخم‌ها و شقاق مقعدی. | |
| نوشیدنی بابونه | بابونه دارای خواص ضد التهابی است که می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند. | |
| روغن زیتون | استفاده موضعی از روغن زیتون برای مرطوب نگه‌داشتن ناحیه مقعد و کمک به بهبود شقاق مقعدی. | |
| چای زنجبیل | خواص ضد التهابی و گوارشی زنجبیل به تسکین درد و التهاب ناشی از شقاق کمک می‌کند. | |
| آب انار | انار به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی می‌تواند در کاهش التهاب و تسریع بهبود شقاق مقعدی مؤثر باشد. | |
| روش‌های طبیعی | حمام نشسته با آب گرم | نشستن در آب گرم برای ۱۵-۲۰ دقیقه می‌تواند به آرامش عضلات ناحیه مقعد و کاهش درد و التهاب کمک کند. |
| مکمل‌های فیبر (مثل پسیلیوم) | مکمل‌های فیبری مانند پسیلیوم می‌توانند به نرم شدن مدفوع و جلوگیری از یبوست کمک کنند. |
6. دوره درمانی شقاق مقعدی
درمان شقاق مقعدی معمولاً با مراقبت‌های خانگی مثل استفاده از داروهای موضعی و تغییر در رژیم غذایی به مدت 1 تا 2 هفته ممکن است بهبود یابد.
در صورت عدم بهبود، درمان‌های پزشکی شامل داروهای تجویزی یا جراحی برای درمان شقاق شدیدتر ضروری است.
در برخی موارد، ممکن است جراحی برای ترمیم شقاق یا کاهش فشار روی عضلات مقعد لازم باشد.
7. کشورهایی که بیشتر به این بیماری دچار هستند
شقاق مقعدی در کشورهایی که مشکلات گوارشی مانند یبوست مزمن شایع است، بیشتر دیده می‌شود. این مشکل در کشورهای توسعه یافته که مردم به رژیم غذایی کم‌فیبر و سبک زندگی بی‌تحرک تمایل دارند، بیشتر رایج است.
همچنین، در مناطقی که دسترسی به آب و غذاهای سالم محدود است، شقاق مقعدی نیز ممکن است بیشتر مشاهده شود.
8. علت‌های به وجود آمدن شقاق مقعدی
فشار زیاد به ناحیه مقعد، ناشی از یبوست، اسهال مزمن، زایمان یا حتی وزنه‌برداری سنگین.
همچنین، آسیب به پوست مقعدی در اثر استفاده از پمادها یا داروهای شیمیایی نیز ممکن است عامل بروز این مشکل باشد.
در برخی موارد، بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های التهابی روده (کولیت و کرون) یا حتی سرطان مقعد می‌تواند عامل شقاق مقعدی باشد.
برای بروز شقاق مقعدی، عواملی مانند سن و جنسیت نیز می‌توانند تأثیرگذار باشند. در ادامه، جدول مربوط به شرایط سنی و تفاوت‌های جنسیتی در بروز این بیماری آورده شده است:
| عوامل | شرایط سنی و جنسیتی | توضیحات |
|---|---|---|
| گروه سنی بیشتر در معرض | افراد ۳۰ تا ۵۰ ساله | این گروه سنی بیشتر در معرض بروز شقاق مقعدی قرار دارند، به ویژه به دلیل عوامل مانند یبوست، فشار هنگام دفع مدفوع یا رابطه جنسی مقعدی. |
| کودکان (زیر ۵ سال) | در کودکان، شقاق مقعدی معمولاً به دلیل یبوست یا خشکی مدفوع رخ می‌دهد. | |
| نوجوانان و بزرگسالان جوان (۱۸ تا ۳۰ سال) | این گروه سنی معمولاً در صورت تجربه مشکلات گوارشی، بیماری‌های مقاربتی یا رابطه جنسی مقعدی در معرض خطر قرار دارند. | |
| جنسیت بیشتر مبتلا | مردان و زنان به طور تقریبی مساوی | شقاق مقعدی هم در مردان و هم در زنان شایع است. اما در برخی موارد، احتمال بروز شقاق در مردان به دلیل رابطه جنسی مقعدی بیشتر است. |
| زنان باردار | زنان باردار به دلیل تغییرات هورمونی، فشار زیاد به ناحیه مقعد و یبوست، مستعد بروز شقاق مقعدی هستند. | |
| علل مرتبط با جنسیت | رابطه جنسی مقعدی در مردان | مردان بیشتر از زنان به دلیل رابطه جنسی مقعدی، به شقاق مقعدی مبتلا می‌شوند. |
| زایمان در زنان | زنان پس از زایمان، به دلیل فشار زیادی که به ناحیه مقعد وارد می‌شود، در معرض شقاق مقعدی قرار دارند. |
روابط جنسی می‌تواند تأثیر زیادی بر شقاق مقعدی داشته باشد. این تأثیر به چندین جنبه مرتبط است که به شرح زیر می‌آید:
1. تحریک و آسیب به ناحیه مقعد
در برخی از روابط جنسی مقعدی، ممکن است به دلیل فشار یا اصطکاک، ناحیه مقعد تحریک و آسیب ببیند. این آسیب می‌تواند منجر به ایجاد شقاق مقعدی شود.
در صورتی که فرد قبلاً دچار شقاق مقعدی بوده و به طور کامل بهبود نیافته باشد، فعالیت جنسی می‌تواند باعث تشدید درد و خونریزی و حتی بازگشت شقاق شود.
2. نرمی و رطوبت ناحیه مقعد
در برخی افراد، نرم بودن و رطوبت اضافی به دلیل استفاده از روان‌کننده‌ها یا عدم استفاده از روان‌کننده کافی در طول رابطه جنسی، می‌تواند از پارگی یا آسیب بیشتر جلوگیری کند.
عدم استفاده از روان‌کننده‌ها در روابط جنسی مقعدی، می‌تواند موجب افزایش اصطکاک و تحریک بیشتر ناحیه مقعد شود و خطر بروز شقاق را افزایش دهد.
3. اثر فشار و کشش عضلات
در طول رابطه جنسی، به ویژه در روابط مقعدی، فشار و کشش بر روی عضلات مقعد وارد می‌شود. اگر این فشار زیاد باشد یا فرد دچار یبوست یا مشکلات گوارشی باشد، می‌تواند باعث ایجاد آسیب به پوست ناحیه مقعد و بروز شقاق شود.
همچنین، اگر عضلات ناحیه مقعد شل و ضعیف باشند، احتمال بروز شقاق مقعدی بیشتر می‌شود.
4. خطر عفونت‌ها
در صورتی که ناحیه مقعد دچار آسیب یا شقاق باشد، احتمال عفونت نیز افزایش می‌یابد. روابط جنسی مقعدی می‌تواند به انتقال عفونت‌های باکتریایی یا قارچی به این ناحیه کمک کند و در صورت وجود شقاق، این عفونت‌ها می‌توانند باعث تشدید درد و التهاب شوند.
5. تأثیر بر افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند
افرادی که به بیماری‌های التهابی روده (مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو) مبتلا هستند، ممکن است از نظر فیزیکی آسیب‌پذیرتر باشند و فعالیت جنسی می‌تواند اثرات منفی بیشتری روی آن‌ها داشته باشد.
چگونه از تأثیرات منفی جلوگیری کنیم؟
برای پیشگیری از آسیب و شقاق مقعدی در طول روابط جنسی، به نکات زیر توجه کنید:
استفاده از روان‌کننده‌های مناسب (خصوصاً در روابط مقعدی) برای کاهش اصطکاک و فشار به ناحیه مقعد.
آرامش و احتیاط در هنگام شروع رابطه جنسی و توجه به راحتی و ایمنی طرفین.
دقت به بهداشت ناحیه مقعد پیش از و پس از رابطه جنسی برای جلوگیری از عفونت.
رعایت اصول بهداشتی و مشاوره با پزشک در صورت داشتن مشکلات مقعدی یا گوارشی به منظور درمان مشکلات قبل از وارد شدن به روابط جنسی.
به طور کلی، اگر فرد دچار شقاق مقعدی یا مشکلات مشابه باشد، بهتر است تا زمان بهبودی کامل از فعالیت‌های جنسی که ممکن است موجب آسیب به ناحیه مقعد شوند، خودداری کند. اگر شقاق مقعدی در حین یا پس از رابطه جنسی تشدید می‌شود، مراجعه به پزشک ضروری است.
برای جلوگیری از بروز شقاق مقعدی در هنگام روابط جنسی، به ویژه روابط جنسی مقعدی، چندین راهکار پیشگیرانه وجود دارد که می‌تواند به کاهش خطر آسیب به ناحیه مقعد و همچنین کاهش احتمال بروز شقاق مقعدی کمک کند. در اینجا برخی از این روش‌ها آورده شده است:
1. استفاده از روان‌کننده‌های مناسب
استفاده از روان‌کننده‌های پایه آب یا روان‌کننده‌های تخصصی مقعدی می‌تواند اصطکاک را کاهش دهد و از آسیب به ناحیه مقعد جلوگیری کند.
روان‌کننده‌ها باعث می‌شوند که فرایند دخول نرم‌تر انجام شود و فشار کمتری به بافت ناحیه مقعد وارد آید.
روان‌کننده‌ها را به مقدار کافی استفاده کنید تا از خشک شدن و اصطکاک بیش از حد جلوگیری شود.
2. آمادگی و آرامش قبل از دخول
آرامش و کشش تدریجی در هنگام رابطه جنسی مقعدی بسیار مهم است. ابتدا باید ناحیه مقعد به آرامی آماده و ریلکس شود.
شروع از دخول آرام و تدریجی و به تدریج افزایش شدت و عمق می‌تواند کمک کند تا فشار کمتری به ناحیه مقعد وارد شود و از آسیب جلوگیری گردد.
3. مراقبت از بهداشت ناحیه مقعد
قبل از شروع رابطه جنسی، از تمیز بودن ناحیه مقعد اطمینان حاصل کنید. برای جلوگیری از عفونت یا تحریکات اضافی، بهتر است ناحیه مقعد با آب گرم و صابون ملایم شسته شود.
پس از رابطه جنسی، حتماً ناحیه مقعد را به دقت بشویید تا از هرگونه عفونت یا تحریک جلوگیری کنید.
4. استفاده از کاندوم
استفاده از کاندوم نه تنها از انتقال بیماری‌های مقاربتی جلوگیری می‌کند، بلکه به دلیل ویژگی لغزنده بودن، می‌تواند اصطکاک را کاهش دهد و خطر آسیب به ناحیه مقعد را پایین بیاورد.
5. نرم کردن مدفوع پیش از رابطه جنسی
داشتن رژیم غذایی غنی از فیبر و مصرف آب کافی می‌تواند به جلوگیری از یبوست و سختی مدفوع کمک کند.
در صورتی که فرد دچار یبوست باشد، پیش از روابط جنسی مقعدی از مسهل‌ها یا داروهای نرم‌کننده مدفوع استفاده کنید تا مطمئن شوید که مدفوع نرم و راحت دفع می‌شود و فشار کمتری به ناحیه مقعد وارد می‌شود.
6. استفاده از روش‌های تدریجی و توجه به طرف مقابل
در هنگام رابطه جنسی مقعدی، به طرف مقابل توجه کنید و از او بخواهید که در صورت احساس ناراحتی یا درد، به سرعت شما را مطلع کند.
این که روند دخول به تدریج و بدون فشار زیاد انجام شود، به کاهش آسیب و جلوگیری از بروز شقاق کمک می‌کند.
7. مشاوره پزشکی در صورت نیاز
اگر قبلاً تجربه شقاق مقعدی یا مشکلات مشابه را داشته‌اید، یا اگر مشکلات گوارشی (مانند یبوست یا اسهال) دارید، مشاوره با پزشک ضروری است. پزشک می‌تواند توصیه‌هایی برای پیشگیری از شقاق مقعدی ارائه دهد و حتی داروهایی را برای کاهش درد یا التهاب تجویز کند.
8. اجتناب از روابط جنسی مقعدی در صورت وجود مشکلات فعلی
اگر در حال حاضر دچار شقاق مقعدی یا هرگونه زخم و درد در ناحیه مقعد هستید، بهتر است از روابط جنسی مقعدی خودداری کنید تا زخم‌ها بهبود یابند.
در صورت وجود هرگونه درد، خونریزی یا ناراحتی در ناحیه مقعد، باید ابتدا این مشکلات درمان شوند تا از بروز آسیب بیشتر جلوگیری شود.
9. تقویت عضلات مقعد
تقویت عضلات مقعد می‌تواند به بهبود کنترل و کاهش آسیب در حین رابطه جنسی کمک کند. تمرینات خاصی مانند تمرینات کگل (که بر روی عضلات کف لگن تمرکز دارند) می‌توانند عضلات مقعد را تقویت کنند و باعث کاهش احتمال آسیب به ناحیه مقعد شوند.
10. رعایت نوبت و فاصله در روابط جنسی
اگر شما یا شریک جنسی‌تان دچار شقاق مقعدی بوده‌اید، بهتر است برای بهبود، از تکرار روابط جنسی مقعدی در مدت کوتاه خودداری کنید تا ناحیه مقعد به طور کامل بهبود یابد.
برای کمک به درمان شقاق مقعدی و تسریع روند بهبودی، توجه به تغذیه و مشاوره با پزشک متخصص ضروری است. در اینجا غذاهایی که می‌توانند به روند درمان کمک کنند و همچنین پزشکانی که متخصص در درمان این بیماری هستند، آورده شده‌اند:
غذاهایی که به درمان شقاق مقعدی کمک می‌کنند
غذاهای حاوی فیبر بالا:
فیبر به نرم شدن مدفوع و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند که یکی از مهم‌ترین علل بروز شقاق مقعدی است.
غذاهایی که حاوی فیبر بالا هستند شامل:
سبزیجات: مانند اسفناج، کاهو، بروکلی، کلم و هویج
میوه‌ها: مانند سیب، گلابی، آلو، انجیر، موز و توت
حبوبات: مانند عدس، نخود، لوبیا و عدس
غلات کامل: مانند برنج قهوه‌ای، نان سبوس‌دار، جو دوسر و کینوا
آجیل‌ها و دانه‌ها: مانند بادام، گردو، تخمه کدو، دانه چیا و تخم کتان
آب و مایعات:
نوشیدن آب کافی (حدود 8 تا 10 لیوان در روز) به جلوگیری از خشکی مدفوع و نرم کردن آن کمک می‌کند.
همچنین می‌توان از نوشیدنی‌های دیگر مانند آب‌میوه‌های طبیعی و سوپ‌ها استفاده کرد تا به هیدراته کردن بدن کمک شود.
غذاهای سرشار از اسیدهای چرب امگا-3:
اسیدهای چرب امگا-3 به کاهش التهاب و بهبود روند ترمیم کمک می‌کنند. این اسیدها در ماهی‌های چرب مانند سالمون، تون، ساردین و همچنین در دانه‌های چیا، دانه‌های کتان و گردو یافت می‌شوند.
غذاهای حاوی پروبیوتیک‌ها:
پروبیوتیک‌ها به حفظ سلامت روده و بهبود گوارش کمک می‌کنند. این مواد در غذاهایی مانند ماست پروبیوتیک، کفیر، کلم ترش، خیار ترشی و کامبوجا موجود هستند.
غذاهای غنی از ویتامین C و E:
ویتامین C و ویتامین E دارای خواص ضد التهابی هستند و می‌توانند به بهبود زخم‌ها و کاهش التهاب کمک کنند. منابع این ویتامین‌ها شامل:
ویتامین C: پرتقال، کیوی، فلفل دلمه‌ای، توت فرنگی
ویتامین E: مغزها، دانه‌ها، سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج و کلم
غذاهای کم چرب و ساده:
مصرف غذاهای چرب و سنگین می‌تواند منجر به یبوست و سخت شدن مدفوع شود. بنابراین، بهتر است از مصرف غذاهای پرچرب و سنگین پرهیز کنید.
دکترهایی که متخصص درمان شقاق مقعدی هستند
پزشک عمومی (GP):
پزشک عمومی می‌تواند تشخیص اولیه را برای شقاق مقعدی بگذارد و درمان‌های ابتدایی مانند تغییرات در رژیم غذایی، مسهل‌ها و داروهای موضعی را توصیه کند.
پزشک متخصص گوارش (گاستروانتروئولوژیست):
اگر مشکلات گوارشی مانند یبوست مزمن یا بیماری‌های التهابی روده (مانند بیماری کرون یا کولیت) عامل شقاق مقعدی باشند، یک متخصص گوارش می‌تواند به درمان این مشکلات کمک کرده و به درمان شقاق مقعدی بپردازد.
پزشک متخصص جراحی عمومی (جراح عمومی):
در موارد شدیدتر شقاق مقعدی یا هنگامی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، جراح عمومی می‌تواند مداخلات جراحی انجام دهد. این جراح ممکن است عمل‌هایی مانند بریدن عضله داخلی مقعد (با نام "اسفنکتروتومی") برای کاهش فشار ناحیه مقعد انجام دهد.
پزشک متخصص جراحی رکتوم و مقعد (پروکتولوژیست):
پروکتولوژیست یا جراح مقعد و رکتوم متخصص در درمان بیماری‌های مقعدی و رکتومی است. این پزشکان به درمان مشکلاتی مانند شقاق مقعدی، هموروئید، فیستول‌ها و سایر اختلالات مقعدی می‌پردازند.
پروکتولوژیست‌ها می‌توانند درمان‌های غیرجراحی و جراحی برای شقاق مقعدی را تجویز کنند.
متخصص پوست و مو (در صورتی که شقاق مقعدی ناشی از بیماری‌های پوستی باشد):
اگر شقاق مقعدی به دلیل مشکلات پوستی مانند خشکی یا عفونت‌های پوستی باشد، متخصص پوست می‌تواند داروهای موضعی یا درمان‌های ویژه برای بهبود وضعیت پوست تجویز کند.
جمع‌بندی:
برای درمان شقاق مقعدی، رژیم غذایی مناسب و مراجعه به پزشک متخصص نقش کلیدی دارند. با مصرف غذاهایی که موجب نرم شدن مدفوع و بهبود گوارش می‌شوند و همچنین مشورت با پزشک متخصص برای درمان‌های دارویی یا جراحی، می‌توان روند درمان شقاق مقعدی را تسریع و درد و خونریزی ناشی از آن را کاهش داد.