به گزارش روز دوشنبه ایرنا از شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه در اختتامیه نخستین همایش ملی الگوی حکمرانی تمدنی علم و فناوری و هم‌زمان با چهل سالگی شورای عالی انقلاب فرهنگی، این همایش را فرصتی برای افزایش مشارکت نخبگان دانست و گفت: استفاده از این مناسبت برای تحقق اهداف علمی و فرهنگی مهم است و ماندن در عناوین ارزشی ندارد؛ باید برای دستیابی به حقایق از آنها عبور کرد.
وی حکمی‌سازی علم و فناوری، نخبه‌گرایی در حکمرانی علم و فناوری و مردم‌محور بودن اقتصاد علم و فناوری را در قالب سه پیشنهاد مطرح کرد و گفت: حکمی‌سازی علم و فناوری یعنی علم و فناوری مبتنی بر حکمت قرآنی باشد؛ بهره‌گیری از چهار عقل نظری (درک هست‌ها و نیست‌ها)، عملی (تشخیص بایدها و نبایدها)، معاش (تدبیر و برنامه‌ریزی) و معاد (آینده‌نگری و آخرت‌اندیشی) است. نتیجه این چهار عقل، دستاوردهایی همچون معرفت، فضیلت و عدالت، معیشت و سعادت است که مجموعاً حکمت را شکل می‌دهد. علم و فناوری باید علاوه بر عقل نظری، عقل عملی و تدبیر عقل معاش را در نظر بگیرد؛ آن هم عقلی که آخرت‌اندیش و سعادت‌محور باشد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، چالش فعلی در دانشگاه‌ها را ضعف در پیاده‌سازی مسیر درست توسعه سطوح فناوری (TRL) عنوان کرد و افزود: ایده‌ها به نظریه تبدیل نمی‌شوند، نظریه‌ها به فناوری نمی‌رسند و فناوری به صنعت راه نمی‌یابد. دلیل این مساله، نبود حکمی‌سازی علم و فناوری است.
خسروپناه اضافه کرد: حکمرانی علم و فناوری شامل اولویت‌شناسی، سیاست‌گذاری، کانون‌مندسازی، ساختارسازی، تنظیم‌گری و نظارت و ارزیابی علم و فناوری است. این فرآیند باید با مشارکت نخبگان و نه دستگاه‌های حکومتی انجام شود. مقام معظم رهبری نیز بر تسهیل‌گری تأکید دارند، نه حکومتی‌کردن علم و فناوری. حکمرانی علم و فناوری توسط نخبگان، از دانشگاه‌هایی چون دانشگاه تهران و دانشگاه شهید چمران اهواز تا دیگر مراکز علمی، باید انجام شود. حکومتی‌شدن علم و فناوری باعث محدودیت آن می‌شود.
وی تصریح کرد: اقتصاد علم و فناوری باید به‌گونه‌ای طراحی شود تا از ظرفیت‌های مردمی بهره بگیرد. این رویکرد ضمن تقویت اقتصاد دانش‌بنیان، جامعه را نیز به سمت مشارکت بیشتر در پیشرفت علمی سوق می‌دهد. بر این اساس این سه محور، در صورت جدی گرفتن، می‌تواند بسیاری از مشکلات اقتصادی و فرهنگی کشور را حل کند که امیدوارم با اتکای به حکمت قرآنی و استفاده از ظرفیت‌های نخبگان، شاهد تحقق اهداف بلند علم و فناوری باشیم.
قوای سه‌گانه و وزارت علوم باید نقش تسهیل‌گر داشته باشند
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بر نقش تسهیل‌گری قوای سه‌گانه و وزارت علوم تاکید کرد و گفت: به عنوان نمونه شاخص‌هایی تعیین‌کننده، نظیر شاخص آمایش سرزمین و سپس استان‌ها را برای تشخیص نیازهای آموزشی و پژوهشی خود توانمند سازند. هر استان باید بتواند تشخیص دهد که چه رشته‌ای ایجاد یا حذف شود. اما در وضعیت کنونی، نه اختیار ایجاد رشته جدید دارد و نه امکان حذف رشته‌های غیرضروری، زیرا این تصمیمات به شورایی واگذار شده که از مرکز کشور کنترل می‌شود.
خسروپناه بیان کرد: چند سال پیش، از من دعوت شد تا در شورای گسترش حضور پیدا کنم. هدفم ایجاد رشته دکترای خوشنویسی در دانشگاه بود. امروز در حوزه هنر، تنها دو رشته دکترای پژوهش هنر و فلسفه هنر وجود دارد. کارشناسی موسیقی ایرانی و کارشناسی ارشد موسیقی داریم، اما دکترای موسیقی، صنایع دستی، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی و خوشنویسی نداریم و دانشجویان ما برای گرفتن دکترای خوشنویسی به ترکیه می‌روند، در حالی که خوشنویسی متعلق به فرهنگ و هنر ماست. با اینکه در حوزه فلسفی هنر آثار معتبر دارم، نتوانستم اعضای شورا را قانع کنم که وجود دکترای خوشنویسی ضروری است. اگر اختیار تصمیم‌گیری به دانشگاه هنر سپرده می‌شد، این دانشگاه با دانش و تخصص خود به‌راحتی می‌توانست دکترای خوشنویسی را ایجاد کند.
وی به موضوع سخنرانی خود با عنوان «نخبه‌گرایی در حکمرانی علم و فناوری» گریزی زد و گفت: در زمان تدوین نقشه جامع علمی کشور، تنها ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر از نخبگان (عمدتاً از تهران) مشارکت داشتند. اگر در بازنگری این نقشه، بیش از هزار نفر نخبه از سراسر کشور مشارکت نکنند، همان مشکلات تکرار خواهد شد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: برای مقایسه، در تدوین سند صنایع دستی، ۱۴۰۰ نفر از هنرمندان و ذی‌نفعان صنایع دستی در سراسر کشور مشارکت داشتند. چرا نمی‌توان برای بازنگری نقشه جامع علمی کشور ۵۰۰۰ یا ۶۰۰۰ نفر نخبه را درگیر کرد؟ بدون این مشارکت، حکمرانی علمی نخبه‌گرا محقق نخواهد شد. ما برای اصلاح این وضعیت، هیات‌های اندیشه‌ورز استانی ایجاد کردیم. با این حال، از ۳۱ استان کشور، تنها ۱۷ تا ۱۸ استان مشارکت داشتند. باید زمینه‌ای فراهم شود که خود نخبگان نیز انگیزه ورود به میدان را پیدا کنند.
اجازه دهید مردم، اقتصاد را در دست بگیرند
وی تاکید کرد: به مردم اجازه دهید که اقتصاد را در دست گیرند و علم و فناوری را به اقتصاد تبدیل کنند. همین دانشگاه آزاد را در نظر بگیرید؛ ببینید چقدر به آن انتقاد می‌شود. اگر این دانشگاه تعطیل شود، بسیاری از مقالات و مجلات علمی آن هم متوقف می‌شود. رتبه علمی کشورمان که اکنون ۱۷ است، احتمالاً به ۳۵ یا ۳۶ سقوط می‌کند. چرا این‌قدر به دانشگاه آزاد فشار وارد می‌کنیم؟ هر دولتی که روی کار می‌آید، این دانشگاه را رقیب خود می‌داند. اجازه دهید کار کند، البته با نظارت صحیح و منطقی. اگر مشکلی وجود دارد، آن را اصلاح کنید، اما از ریشه این مجموعه را تخریب نکنید.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: برخی سرمایه‌گذاران بخش غیر دولتی اقدام به تأسیس دانشگاه‌های غیرانتفاعی کرده‌اند. اگر زمین یا تسهیلاتی از دولت گرفته‌اند، باید شفاف‌سازی شود، اما آنها که با سرمایه شخصی خود فعالیت می‌کنند، باید حمایت شوند. نظارت کنید تا مدارک بی‌کیفیت صادر نشود و دانشگاه‌ها معتبر شوند، اما اجازه دهید این مؤسسات ادامه کار دهند. متأسفانه ضوابطی وضع کرده‌ایم که مانع از حضور فعالان مردمی در عرصه علم و فناوری می‌شود.
وی ادامه داد: اقتصاد علم و فناوری اگر مردمی باشد، بسیاری از مشکلات اقتصادی و اشتغال کشور حل می‌شود. این مساله هیچ ارتباطی به تحریم‌ها ندارد؛ بلکه به تدبیر و مدیریت ما بستگی دارد. باید به مردمی که انقلاب کردند و نخبگانی که علم را تا این مرحله رساندند، میدان داد. اگر این کار را نکنیم، چرخه پژوهش، دانش‌بنیان، فناوری و صنعتی شدن تکمیل نمی‌شود.
خسروپناه گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی تصمیم گرفته از نخبگان کشور استفاده کند. دانشگاه‌های کشور باید در این فرآیند مشارکت کنند و در حکمرانی، پیشرفت علم و فناوری، و اقتصادی کردن آن نقش داشته باشند. از شما می‌خواهم که دیده‌بان شورا باشید و نخبگان را به میدان دعوت کنید.
وی افزود: ما به دنبال آن هستیم که هیات‌های اندیشه‌ورزی در سراسر کشور در زمینه‌های علم و فناوری، تعلیم و تربیت، فرهنگی، اجتماعی و همچنین خانواده و زنان شکل گیرد. هر طرحی که قرار است در شورا تصویب شود، ابتدا باید از نخبگان نظرخواهی شود. تصمیم‌سازی باید با مشارکت حداکثری نخبگان انجام شود و سپس تصمیم‌گیری در شورا صورت گیرد. هدف اصلی این است که با مشارکت نخبگان و مردم، علم و فناوری به ابزاری برای پیشرفت اقتصادی کشور تبدیل شود.