سعید قصابیان:

الف) شرح سانحه: مطابق با توضیحات شرکت بهره ‌برداری مترو تهران و حومه ، در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۴۰۳، یکی از مسافران مُسن در ایستگاه پایانه جنوب در حال پیاده شدن از قطار بود که عصای فلزی از دست وی رها و با عبور از فاصله[1] میان سکو و قطار به کفشک جریان قطار  برخورد کرد. با توجه به اینکه انرژی سیستم محرکه قطارهای متروی تهران و حومه از برق ولتاژ قوی تأمین می‌ شود، برخورد همزمان این شی فلزی با قطعات فلزی زیر قطار و کفشک آن سبب ایجاد قوس الکتریکی شد. این جرقه باعث بروز سوختگی برای این مسافر سالمند شد. همچنین، مسافر دیگری که در پشت سر این فرد قرار داشت دچار سوختگی سطحی شد. 

شرکت بهره‌ برداری مترو تهران اضافه کرده که سیستم انرژی مترو به گونه ‌ای طراحی شده که با برخورد شی فلزی خارجی، رله‌ ها سریعا عمل کرده و برق را قطع می ‌کنند. در این حادثه، اتصال بسیار ناپایدار و کوتاه بود و تنها منجر به ایجاد قوس الکتریکی شد؛ بنابراین، هیچ ‌گونه برق ‌گرفتگی برای مسافران رخ نداده و تنها سوختگی سطحی اتفاق افتاده است.

در ادامه تاکید شده که فاصله استاندارد میان سکو و قطار در ایستگاه مذکور و سایر ایستگاه ‌ها رعایت شده است[i]. 

ب) روایت دوربین های ایستگاه: فیلم منتشر شده در رسانه ها و فضای مجازی اتفاقات زیر را ثبت کرده است[ii]:

1. 6 ثانیه پس از توقف قطار در ایستگاه، انفجار اول رخ می دهد ( سراسیمگی مسافران و مشاهده بی قراری زن مصدوم از ناحیه دست راست/ فرد مستقر در کابین واگن انتها هیچ عکس العملی جز سرک کشیدن انجام نمی دهد/ هیچ ماموری روی سکو دیده نمی شود).   
2. یک دقیقه و 6 ثانیه بعد از انفجار ، قطار به حرکت در می آید.
3. سه ثانیه بعد از راه افتادن قطار ، انفجار دوم رخ می دهد و قطار سه ثانیه بعد از انفجار دوم متوقف می شود( وحشت بیشتر و بی قراری و فرار مسافران و مشاهده زن مصدوم در حال دویدن و مرد مصدوم با دست راست کاملا سوخته و بدون لباس/ در این زمان هم هیچ ماموری برای رسیدگی به سانحه و کمک به مصدومان روی سکو دیده نمی شود و یک مسافر دیگر مرد مصدوم را مشایعت می کند).  
4. 32 ثانیه بعد ، قطار به حرکت خود ادامه داده و از ایستگاه خارج می شود.

نکته : در گزارش شرکت بهره برداری هیچ اشاره ای به انفجار دوم نشده است.

پ) نحوه عملکرد کفشک جریان : کفشک جریان به دو روش برق را به قطار منتقل می کند: تماس از زیر[2]/ تماس از بالا [3].

دو تصویر زیر نشان می دهند که کفشک جریان در انواع مختلف واگن های مترو بر روی بوژی[4] نصب می شوند و از طریق تماس با ریل سوم انرژی الکتریکی را دریافت و به واگن منتقل می کنند. به همین دلیل کفشک جریان ، بیرونی ترین قطعه نصب شده روی بوژی محسوب میشود.

شکل 3- کفشک جریان نصب شده بر روی بوژی ( قرمز رنگ) و ریل سوم

دو بوژی واگن دقیقا زیر چهار تا از هشت درب واگن قرار دارند. به عبارت دیگر در زیر 4 تا از 8 درب واگن کفشک وجود دارد. اگر از فاصله بین واگن و سکو به زیر نگاه کنید، کفشک قابل مشاهده است.

واگن و بوژی های آن قرینه هستند و دو کفشک در دو طرف بوژی نصب می شوند. در مسیر رفت، یکی از آنها با ریل سوم درگیر[5] است ( کفشک سمت راست در شکل زیر ) و کفشک سمت سکو آزاد[6] ( غیر فعال) است اما برق دارد. در مسیر برگشت ، قطار از خط مجاور عبور می کند و جای کفشک درگیر و کفشک آزاد عوض می شود. بدین ترتیب سایش کفشک ها متعادل می شود.

ت) علت سانحه و علاج آن : علت سانحه، برق دار بودن کفشکی است که نیاز به برق دار بودن آن نیست ( کفشک سمت سکو). لذا با توجه به این سانحه و برای پیشگیری از تکرار آن باید برق کفشک غیر فعال قطع شود. همانطور که در هر سفر، با انتخاب مسیر توسط اپراتور، درهای سمت سکو فعال ( باز و بسته می شوند) و درهای سمت مقابل قفل می شوند. قطع برق کفشک غیر فعال با تغییراتی در مدارات برق و کنترل میسر است.

ث) جمع بندی/ پیش گیری از تکرار سانحه:

گرچه تاکنون حادثه ‌ای مشابه این در مترو تهران رخ نداده است اما نگاه پیشگیرانه و اصل بهبود مستمر ایجاب می کند از تجربه این سانحه برای بهبود عملکرد و ایمنی سیستم مترو استفاده شده و در سفارش هایی که برای ساخت و طراحی واگن مترو تدوین می شود، این اصلاح ( قطع برق کفشکی که سمت سکو قرار می گیرد) در مشخصات فنی الزام شود.  

مراجع