نیاز به سلاحی ارزان برای مقابله با اهداف هوایی در ارتفاعات پایین، باعث ساخت و توسعه موشک های پدافندی خانواده میثاق شد. مشخصات آن‌ها را در ادامه بخوانید.

جمهوری اسلامی در عملیات‌های وعده صادق 1 و 2 توان موشکی خود را به دشمنانش نشان داد و توانست با پرتاب صدها موشک بالستیک و کروز، سامانه‌های دفاع هوایی اسرائیل از جمله گنبد آهنین، پیکان، فلاخن داوود و… را به چالش بکشد. بعد از حمله 5 آبان صهیونیست‌ها به ایران، به وضوح دیدیم که نه تنها موشک‌های ما قدرتمند هستند، بلکه سامانه‌های پدافندی مثل باور 373 هم توانایی لازم برای مقابله با پرتابه‌های دشمن را به خوبی دارند.

موشک های پدافندی خانواده میثاق

پیش از انقلاب، حکومت پهلوی که علاقه زیادی به خرید تجهیزات نظامی داشت، تعداد زیادی موشک پدافند هوایی سام 7 استرلا از شوروی خریداری کرد. البته این موشک موثر و کارآمد نبود، چرا که باید ده‌ها تیر از آن به سمت اهداف شلیک می‌شد تا اصابت صورت بگیرد.

از طرف دیگر این موشک پدافندی در شهرهای جنوبی ایران که هوای گرم‌تری دارند، کارایی پایین‌تری داشت، چرا که گرما روی عملکرد آن تأثیر می‌گذاشت. در بحبوحه جنگ میان شوروی و افغانستان، ایران موفق شد تعدادی از موشک آمریکایی استینگر را از طریق مجاهدین افغان به دست بیاورد و از این موشک‌ها علیه عراق استفاده کرد.

پیشینه ساخت اولین موشک‌های پدافندی ایران

موشک استینگر کارایی و بازده مطلوبی داشت، اما مشکل تعداد کم آن‌ها بود. در کارزار جنگ بودیم و نیاز مبرمی به تجهیزات نظامی و جنگ افزار داشتیم و همین باعث شد دست نیاز به سوی چین دراز کنیم و چندین تیر موشک HN-5 خریداری کنیم که کیفیت و بازده به مراتب بهتری از سام 7 استرلا داشت.

در دهه 90 میلادی و پس از خاتمه جنگ هشت ساله با عراق، نیروهای مسلح کشورمان به این نتیجه رسیدند که باید هر چه سریع‌تر واحدهای دریایی و زمینی خود را مجهز به موشک‌های پدافندی کنند و این پروسه را از قایق‌های تندرو در جنوب و برخی واحدهای زمینی آغاز کردند. نتیجه تلاش‌های ایران و همکاری با چین، موشک دوش پرتاب پدافندی میثاق بود.

در همان سال‌هایی که چین به کشورمان کمک کرد تا موشک میثاق را بسازد، در حال توسعه یک موشک پیشرفته به نام QW-1 ونگارد بود که نسخه‌ای از موشک SAM-16 ایگلا روسی به شمار می‌رفت. چین این موشک را در اوایل دهه 1990 میلادی از روس‌ها گرفت و سپس ویژگی‌های آن را با موشک استینگر آمریکایی ترکیب کرد تا یک سلاح جدید بسازد.

علیرغم اینکه QW-1 ونگارد نسخه‌های مختلفی داشت، اما ایران نسخه پایه را در داخل تولید کرد. پس از آن مهندسان کشورمان موفق شدند چندین نسخه از میثاق را توسعه دهند و اعضای این خانواده را یک به یک گرد هم آورند. بیایید نگاهی به موشک‌های میثاق بیندازیم و مشخصات آن‌ها را با هم مرور کنیم.

میثاق 1

گفتیم که نیروهای مسلح ایران به کمک چینی‌ها موفق به ساخت اولین موشک پدافندی شانه پرتاب با نام میثاق کردند که نسخه پایه موشک کیو دبلیو-1 ونگارد به حساب می‌آمد. این موشک دفاع هوایی که مجهز به سیستم هدایتی فروسرخ است، میثاق 1 نام گرفت. کاونده فروسرخ آن که در قسمت جلویی موشک قرار دارد با فشار ماشه از سوی تیرانداز شروع به جستجوی نزدیک‌ترین منبع گرمایی کرده و روی آن قفل می‌کند.

میثاق 1

پرتابگر میثاق 1 یک بار مصرف بوده و بعد از تیراندازی قابل استفاده نیست. در زیر موشک شاهد تعبیه باتری و قبضه تپانچه‌ای شکل هستیم که ماژولار ساخته شده و زیر هر یک از لوله‌ها نصب است. این مجموعه پس از شلیک یک تیر موشک، باز می‌شود و روی لانچر بعدی قرار می‌گیرد.

وظیفه باتری این است که کاونده فروسرخ را به کار بیندازد و به همین خاطر در قسمت جلویی پرتابگر قرار می‌گیرد و حالت عمودی دارد. در هر جعبه یا وان دو لانچر با دو موشک و 4 باتری قرار گرفته است. وزن میثاق 1 حدود 10.8 کیلوگرم است و چهار بالچه هدایت در جلو و چهار بالچه هم در عقب دارد.

موتور این موشک با سوخت جامد کار می‌کند و مثل تمامی سلاح‌های دوش پرتاب دیگر، دو پیشرانه دارد که اولی برای پرتاب و دومی برای پرواز است. در واقع موشک ابتدا به کمک پیشرانه پرتاب از لوله پرتابگر خارج می‌شود و سپس پیشرانه سوخت جامد اصل کاری روشن می‌شود و به سمت هدف کمانه می‌کند.

برد میثاق 1 حدود 5000 متر و ارتفاع عمل آن 4000 متر است. نکته مهم پیرامون موشک‌های شانه پرتاب، برد قفل کاونده روی هدف و میزان مقاومت آن در برابر جمینگ فروسرخ و پرتاب فلر به منظور فریب آن است. کلاهک انفجاری این موشک دارای 1.1 کیلوگرم مواد منفجره از نوع اصابت مستقیم است و مهم‌ترین ایرادی که می‌توان به آن وارد کرد، فقدان چاشنی مجاورتی است.

تعداد خدمه این موشک پدافندی دو نفر بوده و برای شلیک حضور یک نفر کافی است. نیروهای مسلح کشورمان این سلاح را روی برخی از پهپادها مثل سریر و مهاجر نصب کرده‌اند.

میثاق 2

همان‌طور که میثاق 1 نسخه پایه ونگارد 1 بود، میثاق 2 را براساس موشک ونگارد 2 که در زمینه کاونده فروسرخ دچار تغییراتی مثبت شده بود، توسعه دادند. این سلاح با کاونده بهبودیافته می‌تواند روی اهدافی با سطح حرارتی پایین‌تر هم قفل کند و در مقابل فریب فلر هم عملکرد بهتری از خود به نمایش می‌گذارد.

میثاق 2

ونگارد 2 در کمتر از 5 ثانیه واکنش نشان می‌دهد و مجهز به یک کاونده دو باند شده تا بتواند بین فلر و موتور یک هواگرد، تمایز قائل شود. میثاق 2 از سال 1386 به خدمت درآمد و مهم‌ترین وجه تمایزش با میثاق 1 در نحوه قرارگیری باتری است. باتری در نسخه جدید رو به جلو تعبیه شده و از نظر برد، ارتفاع هیچ تفاوتی با نسل قبلی‌اش ندارد.

البته سرعت این موشک به 850 متر بر ثانیه رسیده که بیشتر از نسخه اولیه است. میثاق 2 هم کاونده دو باند دارد و کلاهک آن 300 گرم بیشتر از کلاهک 1.1 کیلوگرمی میثاق 1 خواهد بود.

میثاق 3

موشپ پدافندی دوش پرتاب میثاق 3 در سال 1395 شمسی رونمایی شد. پرتابگر این موشک در مقایسه با میثاق 1 و 2 متفاوت است و اگر نگوییم تغییرات بنیادی‌تری دارد، باید اعتراف کرد که باتری در محل متفاوتی قرار گرفته است. اما باید تأکید کرد که مهم‌ترین وجه تمایز این سلاح جدید با دو مدل قبلی، وجود چهار سوراخ روی کاونده فروسرخ است.

خوشبختانه در میثاق 3 مشکل سنسور مجاورتی حل شده و شاهد تعبیه فیوز لیزری مجاورتی هستیم که از چهار جهت قرار گرفته‌اند. با این اوصاف هم اکنون وقتی موشک پرتاب می‌شود، با عبور از کنار هدف هم منفجر خواهد شد و نیازی به اصابت یا برخورد مستقیم ندارد. برد میثاق 3 را 5000 متر و ارتفاع آن را 4000 متر اعلام کرده‌اند.

کلام پایانی

امروزه با طراحی و توسعه سامانه‌های پدافندی قدرتمند و مجهزی مثل زوبین، سوم خرداد، باور 373 و اس 300 روسی، نیازی به چنین موشک‌های پدافندی دوش پرتابی نداریم. به طور کلی این سلاح برای مقابله با بالگردهای دشمن کارایی دارد و جنگنده‌ها به علت سرعت بالایی که دارند، از برد کمینه آن‌ها به سرعت خارج می‌شوند.

گرچه باید ده‌ها شلیک صورت بگیرد تا یک هدف از بین برود، اما چون قیمت ارزانی دارند و امکان تولید انبوه آن‌ها فراهم است، باید به چشم یک سلاح موثر در شرایط بحرانی به آن نگاه کرد. یکی از چالش‌های اساسی موشک‌های خانواده میثاق و سایر شانه پرتاب‌های پدافندی، فقدان سامانه‌های راداری است.

در نهایت باید خاطرنشان کنیم که این موشک‌ها تهدید جدی برای هواپیماهای جنگنده نیستند و در جریان جنگ روسیه و اوکراین، تعداد زیادی بالگرد به کمک همین موشک‌های پدافندی سرنگون شدند.