دیپلماسی ایرانی: حضور کودکان در شبکه‌های اجتماعی به یکی از مباحث پرچالش در دنیای دیجیتال امروز در جهان تبدیل شده است. باتوجه به خطرات متعدد موجود در فضای مجازی، از جمله تهدیدات روانی، اجتماعی و حتی جسمی، برخی کشورهای توسعه‌یافته قوانینی برای محدود کردن یا ممنوعیت حضور کودکان در این فضا وضع کرده‌اند. با گسترش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، کودکانی که از سنین پایین به این فضا وارد می‌شوند، با تهدیدات و چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. در سال‌های اخیر، تهدیدات مرتبط با فضای دیجیتال برای کودکان به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی مانند تهدیدات روانی، فیزیکی و اجتماعی، توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این تهدیدات به قدری شدید هستند که برخی کشورها اقدام به اعمال محدودیت‌هایی برای حضور کودکان در این فضا کرده‌اند. حضور کودکان در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به تهدیدات مختلفی منجر شود که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

۱- آزار و اذیت آنلاین (Cyberbullying)؛ آزار و اذیت آنلاین یکی از مهم‌ترین خطرات حضور کودکان در فضای مجازی است. مطابق با تحقیقی جدید که توسط دانشگاه آکسفورد منتشر شده، کودکان و نوجوانان که در معرض آزار آنلاین قرار می‌گیرند، ممکن است با مشکلات روانی چون اضطراب، افسردگی و حتی اقدام به خودکشی روبرو شوند. این تهدید به‌ویژه در پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی به دلیل ناشناس بودن هویت افراد، تشدید می‌شود.

۲- دسترسی به محتوای نامناسب؛ یکی دیگر از تهدیدات جدی برای کودکان در شبکه‌های اجتماعی، دسترسی به محتوای نامناسب است. این محتوا می‌تواند شامل تصاویر یا ویدیوهای خشونت‌آمیز، پورنوگرافی، و تبلیغات مواد مخدر باشد. تحقیقات نشان داده‌اند که دسترسی به این نوع محتوا می‌تواند تأثیرات منفی بلندمدتی بر رشد روانی و اجتماعی کودکان بگذارد.

۳- اعتیاد به اینترنت و بازی‌های آنلاین؛ بسیاری از کودکان به دلیل جذابیت‌های شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین، زمان زیادی را در این فضا صرف می‌کنند. این امر می‌تواند به اعتیاد به اینترنت منجر شود و باعث کاهش تعاملات اجتماعی واقعی، افت تحصیلی و مشکلات جسمی همچون چاقی و مشکلات بینایی شود.

در اینجا لازم است تا با یک مطالعه تطبیقی در کشورهای توسعه‌یافته در برابر تهدیدات فضای مجازی برای کودکان بپردازیم؛

- ایالات متحده آمریکا؛ در ایالات متحده، چندین قانون جهت محدود کردن دسترسی کودکان به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد. یکی از مهم‌ترین این قوانین COPPA  (Children’s Online Privacy Protection Act) است که از سال 1998 میلادی به تصویب رسیده و بر جمع‌آوری اطلاعات شخصی از کودکان زیر 13 سال در فضای آنلاین محدودیت‌هایی وضع کرده است. همچنین، بسیاری از ایالت‌ها قوانینی جهت جلوگیری از آزار و اذیت آنلاین دارند و پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی موظف به نظارت دقیق‌تر بر محتوا و کاربران خود هستند.

- اتحادیه‌ی اروپا؛ اتحادیه‌ی اروپا نیز در راستای حفاظت از کودکان در فضای دیجیتال گام‌های مهمی برداشته است. یکی از اقدامات برجسته، تصویب (General Data Protection Regulation) GDPR است که شامل محافظت از داده‌های کودکان و محدودیت‌هایی در خصوص جمع‌آوری داده‌های شخصی از کاربران زیر 16 سال می‌شود. در بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه، پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی موظف به اعمال محدودیت‌هایی برای ورود کودکان به این فضا هستند.

- انگلستان؛ در کشور انگلستان، The Online Safety Bill که در سال 2023 میلادی به تصویب رسید، قوانین سختگیرانه‌ای جهت نظارت بر محتوای آنلاین به ویژه برای کودکان و نوجوانان وضع کرده است. این قوانین پلتفرم‌های آنلاین را موظف به پیاده‌سازی تدابیر حفاظتی برای جلوگیری از دسترسی کودکان به محتوای مضر می‌کند.

حال باید دید که وضعیت ایران در برابر تهدیدات فضای مجازی چگونه است؛ در ایران، مسئله‌ی نظارت بر حضور کودکان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی همچنان چالش‌برانگیز است. در حالی که قوانین متعددی برای نظارت بر اینترنت وجود دارد، محدودیت‌های فعلی برای حضور کودکان در شبکه‌های اجتماعی به طور مشخص و جامع اعمال نشده است.

- نظارت والدین و محدودیت‌های قانونی؛ در ایران، مسئولیت نظارت بر استفاده از اینترنت بیشتر به عهده والدین است و قوانین خاصی جهت کنترل محتوا در شبکه‌های اجتماعی برای کودکان وجود ندارد. با این حال، در سال‌های اخیر، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران برخی اقدامات را برای نظارت بر فضای مجازی انجام داده است، اما این اقدامات هنوز کافی نیست.

- موانع فرهنگی و اجتماعی؛ یکی از چالش‌های اصلی در ایران، موانع فرهنگی و اجتماعی است که استفاده از فناوری‌های جدید، به‌ویژه برای کودکان، را با مشکل مواجه کرده است. برخی از خانواده‌ها از ترس آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی، از استفاده کودکان از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی جلوگیری می‌کنند، در حالی که گروهی دیگر از این فضا به‌عنوان ابزاری برای پیشرفت آموزشی بهره می‌برند.

به نظرتان برای صیانت از حقوق کودکان در فضای مجازی چه پیشنهادهایی را می‌توان برای بهبود وضعیت ارائه کرد؟

۱- ایجاد قوانین کامل و جامع‌تر: ایران می‌بایست قوانینی مشابه با کشورهای توسعه‌یافته همانند COPPA یا GDPR ایجاد نماید تا از دسترسی کودکان به محتوای نامناسب و از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود.

۲- آموزش و آگاهی‌رسانی و بالا بردن سطح سواد دیجیتال: برنامه‌های آموزشی برای والدین و کودکان در خصوص خطرات فضای مجازی می‌بایست در مدارس و رسانه‌ها گنجانده شود.

۳- استفاده از فناوری‌های حفاظتی: از ابزارهای فناوری مانند نرم‌افزارهای کنترل والدین و فیلترکردن محتوای آنلاین برای محدود کردن دسترسی کودکان به محتواهای مضر باید استفاده شود.

فضای مجازی همچون یک بمب اتمی عمل می‌کند که در یک لحظه، می‌تواند همه‌چیز را نابود می‌کند. از دست دادن حق بر امنیت در این فضا می‌تواند به نتایج فاجعه‌آمیزی برای کودکان منجر گردد که ممکن است برای همیشه با آن‌ها باقی بماند. اما در عین حال، ما به‌عنوان والدین، مربیان و مسئولان جامعه، می‌توانیم با آموزش، نظارت و ایجاد فضاهای امن‌تر، این خطرات را کاهش داده و آینده‌ای بهتر برای نسل کودکان بسازیم. چالش ما اکنون این است که برای نجات کودکانی که در دنیای دیجیتال گم شده‌اند، تمام ابزارهای لازم را به کار گیریم. این نبرد فقط نبردی علیه تهدیدات فضای مجازی نیست، بلکه نبردی برای آینده‌ای روشن‌تر و ایمن‌تر است. آینده‌ای که در آن کودکان بتوانند در دنیای آنلاین با امنیت و آرامش رشد کنند، نه با ترس از انفجار بمب‌های ناشناخته‌ای که در هر گوشه از این فضای بی‌مرز پنهان شده‌اند.حضور کودکان در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند تهدیدات جدی برای رشد روانی و اجتماعی آن‌ها به‌دنبال داشته باشد. کشورهای توسعه‌یافته با وضع قوانین سختگیرانه برای حفاظت از کودکان در برابر خطرات فضای مجازی گام‌های مهمی برداشته‌اند. با این حال، ایران نیاز به تدوین و اجرای قوانین مشخص‌تری برای نظارت بر حضور کودکان در فضای دیجیتال دارد تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کند. در نهایت، آموزش و آگاهی‌رسانی به خانواده‌ها و کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا فضای آنلاین برای نسل‌های آینده امن‌تر و سالم‌تر باشد.

منابع:

1-Wright, L. et al. (2022). Cyberbullying and Its Psychological Impact on Children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 63(4), 234-245.
2-Zhou, H., & Lee, S. (2021). The Impact of Inappropriate Content on Child Development in the Digital Age. Journal of Digital Media and Child Welfare, 45(2), 100-115.
3-Pang, Z., et al. (2023). Addiction to Online Games and Social Media: A Global Perspective. International Journal of Cyber Psychology, 19(1), 56-68.
4-European Commission (2021). General Data Protection Regulation (GDPR) and Child Privacy. Retrieved from https://www.european-union.eu
5-UK Government (2023). The Online Safety Bill: Protecting Children from Online Harm. House of Common
.