وی در بخش دوم این گفتوگو با اشاره به برخی تولیدات این مرکز که طی این سی‌سال به دفعات تجدید چاپ شده‌اند، اشاره‌ای نیز به چشم‌انداز فعالیت‌های این مرکز و اولویت‌های کاری پیش روی آن دارد که در ادامه می‌خوانید؛
ایکنا ـ در حوزه معارفی و ترجمه نیز مرکز اقداماتی داشته است، در این مورد نیز توضیح دهید.
کار شاخصی که اکنون بالغ بر 23 سال است در این مرکز به کوشش استاد محمدرضا مستفید در حال انجام است، تألیف دوره هفت‌جلدی کتابی با عنوان «در محضر قرآن کریم» است که رو به اتمام بوده و امیدواریم بتوانیم جلد هفتم این مجموعه را برای نمایشگاه کتاب پیش‌رو آماده کنیم؛ کاری بسیار دقیق در زمینه ترجمه قرآن و در عین حال شرح لغوی و ادبی آن است و آن را تبدیل به یک دایرة‌المعارف مرجع کرده است. در دهه‌های اخیر مشابه چنین کاری را تجربه نکرده‌ایم و در تلاشیم نسخه الکترونیک این مجموعه را نیز طراحی و عرضه کنیم.
در مجموع در حوزه نشر، مرکز کارهای درخشانی داشته است و قرآن جمهوری اسلامی ایران تاکنون به 215 شکل به چاپ رسیده است. هیچ قرآنی در جهان اسلام با فرض پیروی از یک شیوه وجود ندارد که با این تنوع بسیار بالا از نظر خط، قطع و موارد هنری چاپ و منتشر شده باشد.
ارائه 25 ترجمه فارسی و 6 ترجمه خارجی از قرآن
تاکنون در مرکز طبع و نشر در مجموع 25 ترجمه فارسی و 6 ترجمه خارجی ارائه شده است و ترجمه‌های خارجی ما به طور مثال به زبان‌های پشتو، اردو، ترکی نیز بوده که به چاپ رسیده و این قرآن‌های ترجمه شده تنها در ایران منتشر نشده‌اند، بلکه حدود 30 میلیون نسخه در ایران و پنج میلیون آن در خارج از کشور منتشر شده است.
طبق تکلیفی که دفتر مقام معظم رهبری به عهده مرکز گذاشته است، سه قرآن در این مرکز برای سه نقطه جهان اسلام تولید می‌شود؛ یکی قرآن کم‌علامت برای کشورهای فارسی‌زبان، دیگری قرآن به شیوه مصری برای کشورهای عربی و سومین آن قرآن به شیوه رسم‌الخط هندی برای کشورهای شبه‌قاره است و لذا یک کاتب ایران در دارالکتابه برای نخستین‌بار به خط نسخ هندی این کتابت را انجام داد.
نکته جالب توجه اینکه برخلاف عثمان‌طه، در قرآن به سبک هندی معمولاً ختم صفحه به آیه نیست، اما ما این شیوه را در کتابت قرآن به این شیوه اعمال کردیم؛ تصورمان هم این بود که این عمل برخلاف ذائقه مخاطبان کشورهای شبه‌قاره باشد، اما در مواجهه میهمانان از شبه‌قاره و حتی از خطه سیستان ایران، آنها ارتباط خوبی با این شیوه برقرار کرده و اظهار داشتند این خط به بلوغ رسیده است.
این سه قرآن در شمارگان میلیونی به چاپ رسیده است، اما به نسبت جمعیت مسلمانان و با وجود آن که آمار چاپ و نشر قرآن مرکز بالاست، اما همچنان نتوانسته حجم زیادی از درخواست‌ها را تأمین کند. برای حجاج بیت‌الله‌الحرام نیز انواع و اقسام قرآن‌ها را طراحی و طی این سال‌ها توزیع کرده‌ایم و حتی قرآن اهدایی بعثه مقام معظم رهبری نیز به همین شیوه است.
در سال 76 که اجلاس سران کشورهای اسلامی در ایران بود، قرآنی که رهبر معظم انقلاب به سران هدیه کردند و نخستین آنها نیز به حافظ اسد؛ رئیس‌جمهور فقید سوریه اهدا شد، قرآن مرکز بود. علاوه بر این طی این سال‌ها با وجود آن که چندان مایل به کار تجملاتی در زمینه چاپ قرآن نبودیم، اما قرآن‌های بسیار فاخر را در 17 رنگ به چاپ رساندیم که از نظر به کار بردن فناوری در زمینه صنعت چاپ بی‌نظیر بودند و در مناسبت‌هایی آنها را به خانواده معظم شهدا هدیه کردیم.
ایکنا ـ به غیر از قرآن در زمینه سایر کتب دینی و ادعیه نیز اقداماتی صورت داده‌اید، در این مورد نیز توضیح دهید.
بله، در برهه‌ای احساس شد، کسانی که انسی با قرآن دارند، حتماً مفاتیح نیز می‌خوانند و شاید با کتاب‌هایی مثل نهج‌البلاغه نیز ارتباط داشته باشند، لذا برای تولید و انتشار این کتاب‌ها نیز فونتی طراحی شد و مانند چاپ و نشر قرآن با آنها نیز رفتار کردیم، یعنی به دنبال طی کردن یک دوره تحقیقاتی و پژوهشی نیز بودیم که مثلاً در امر مسائل فنی، ادبی و آرایه‌های ادبی نیز در زمینه تدوین این کتب به شیوه‌ای مشخص برسیم. به طور مثال مفاتیحی پاراگراف‌بندی شده طراحی شد به شکلی که هر پاراگراف به موضوع خاصی اختصاص داشته باشد و به محضی که توضیح مرتبط به یک موضوع تمام شد و ادعیه به سراغ موضوع دیگری رفت، پاراگراف تغییر کند. در دعای ابوحمزه ثمالی ترتیب صفحه‌بندی و پاراگراف‌بندی آن به شکلی تنظیم شد که هر فرد روزه‌دار در ایام ماه رمضان با خواندن هر بخش از آن به یک مفهوم مشخص برسد و تقسیم‌بندی به شکلی است که تا پایان ماه رمضان، قادر باشد یک دوره این دعا را با درک مفاهیم عمیق آن قرائت کند. درباره نهج‌البلاغه که در تولید، چاپ و انتشار آن از ترجمه فاخر استاد حجت‌الاسلام حسین انصاریان استفاده کردیم، نیز قضیه بر همین منوال است و پاراگراف‌بندی مشخصی در آن لحاظ شده که ایشان نیز از این موضوع به شدت استقبال کرده و آن را عملی نوآورانه تلقی کردند.
طراحی و تولید قلم قرآنی صد‌درصد بومی در مرکز طبع و نشر
قلم نوری که یک زمانی خیلی در کشور ما رایج بود، یکی دیگر از محصولات مرکز است. مرکز در برهه‌ای به این موضوع نیز ورود کرد و کدنویسی‌های آن را خودش به انجام رساند، یعنی یک قلم قرآنی به شکلی صد در صد بومی طراحی و ساخته شد.
در زمینه قرآن به خط بریل ویژه نابینایان نیز کار فاخری به انجام رسید. مرکز، چاپ آن را با همکاری مرکز قرآنی روشندلان اصفهان به انجام رساند و نکته قابل توجه اینکه این قرآن نسخه ممتاز بریل در جهان اسلام شناخته شد و چند سال پیش در همایش استانبول همه کشورها قرآن بریل خود را عرضه کردند، قرآن بریل مرکز رتبه برتر را از آن خود کرد.
طی این سال‌ها گستره کار مرکز در زمینه نسخه‌های مکتوب بوده و در عین حال به قرآن بریل و نسخه‌های دیجیتال قرآن نیز توجه داشته است. علاوه بر چاپ قرآن‌های فاخر و نفیس که به آن اشاره شد، یک نسخه هم از قرآن کهن را به چاپ رساندیم و نسخه‌های دیگری در این راستا برای چاپ در دست اقدام است اما به شکل شاخص نسخه‌ای از قرآن منسوب به امیرالمؤمنین(ع) که در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شد به شکلی ویژه و ممتاز به چاپ رساندیم، البته صرف چاپ آن ملاک نظر نبود، بلکه در زمینه نگارش کلمات، مختصات علمی و موارد جالب توجه دیگری که برای مخاطب جذاب بود تحقیقاتی صورت گرفت که به شکل پاورقی در این قرآن درج شده است.
بخش عمده‌ای از کارهای ما در تعامل و ارتباط با آموزش و پرورش بوده است. در زمینه تهیه قرآن‌هایی که مقاطع گوناگون تحصیلی را تحت پوشش خود قرار می‌دهد و تاکنون بالغ بر شش‌ونیم میلیون قرآن درسی برای دانش‌آموزان از سوی این مرکز چاپ و توزیع شد.
از جمله کارهای دیگری که این مرکز آنها را طی این سال‌ها به انجام رسانده، حضور در نمایشگاه‌های مختلف داخلی و خارجی بوده که در همه آنها فعالیت‌ها، کارها و محصولاتی به چاپ رسیده و به مخاطبان معرفی شده است.
ایکنا ـ مناسب است در این بخش از گفتوگو اشاره‌ای به اساتید و کارشناسانی که طی این سه دهه فعالیت مرکز طبع و نشر با این مجموعه همکاری داشتند، بپردازید.
در ذکر نام اساتید شاخصی که با مرکز همکاری داشتند، ابتدا باید از درگذشتگانی یاد کنم که دیگر از نعمت وجودی آنها برخوردار نیستیم، اساتیدی همچون پورفرزیب(مولایی) حجت‌الاسلام محمدرضا شهیدی‌پور و اما در مورد اساتید حاضر که مدت زیادی است با آنها همکاری داریم می‌توانم از اساتیدی همچون سیدمهدی سیف، حمیدرضا مستفید، کریم دولتی، سیدحسن مرعشی از شیراز و قاسم بوستانی از خوزستان و آقایان محمدرضا ستوده‌نیا و حاج‌اسماعیلی از اصفهان نام ببرم و همچنین استاد عبدالرسول عبایی که امیدوارم خداوند ایشان را همیشه به سلامت بدارند. سیدعلی سرابی که مدتی مدیریت مرکز طبع و نشر را نیز به عهده داشتند. همچنین از محمدعلی خواجه‌پیری و محمدحسین سعیدیان که از اساتید شورای علمی این مرکز هستند.
در بخش هنری و کتابت از وجود اساتیدی همچون عبدالرضایی بهره‌مند بودیم و اساتیدی نیز در مبحث کتابت ما را در طی این سال‌ها همراهی کردند، همچون آقایان عبدالکاظم صادقا، ایرج نعیمایی، ناصری، قربانی و رهنما که استاد مرتضی رهنما، خودشان از قاریان بین‌المللی قرآن محسوب می‌شوند.
فعالیت 50 مصحح در واحد تصحیح مرکز طبع و نشر
همانطور که اشاره شد، ترجمه قرآن در این مرکز یک کار گروهی است، اما آقایان توکلی و فقیهی، بار اصلی ترجمه را به دوش می‌کشند. درباره آقای مستفید هم نکته‌ای در مورد ترجمه و تألیف مجموعه کتاب‌های «در محضر قرآن کریم» عنوان شد و البته آقایان دولتی و چیذری نیز در این مورد به ما کمک می‌کنند.
در مرکز طبع و نشر واحدی با عنوان واحد تصحیح داریم که در آن 50 مصحح دوره دیده به فعالیت مشغولند و بار نظارت قرآن‌های خروجی مرکز را به دوش می‌کشند تا آنجا که اغلب قرآن‌های چاپ شده این مرکز بدون اشکال است و بیشترین جمعیت این مصححان را نیز بانوان به خود اختصاص می‌دهند، چرا که معتقدیم در این زمینه یعنی انجام کارهایی که دقت زیادی نیاز دارد، بانوان کارآمدی بیشتری دارند.
ایکنا ـ اقدامات مرکز در زمینه تولیدات دیجیتال و تولیدمحتوا در فضای مجازی چگونه است؟
همه نسخه‌های قرآن مرکز دارای نسخه الکترونیکی نیز هستند و ترجمه و تفسیرهای این مرکز نیز همگی گویا(صوتی) شده‌اند. در زمینه ابزار و امکانات فناورانه نیز در حال تأسیس مرکزی هستیم و باید دستگاه‌های مربوطه به آن وارد شود که ایجاد چنین مرکزی خیلی در حوزه نشر قرآن در فضای مجازی و حوزه دیجیتال راهگشا است. به هر حال ظرفیت خوبی در این مرکز ایجاد شده است. گلایه‌ای که داریم این است که بسیاری از دستگاه‌های قرآنی و متولی امور مربوط به قرآن کمترین استفاده را از دستاوردهای سی‌ساله این مرکز به عمل می‌آورند، اما با این حال ما در حال ارتباط‌گیری با بسیاری از این مراکز برای استفاده از امکانات و ایجاد تعامل با آنها هستیم.
ایکنا ـ تا چه حد اقدامات مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران تابع و حاصل نظرسنجی و بازخورد ایده و نظرات عموم است؟
بسیاری از کارهای مرکز حاصل نظرسنجی‌های مردمی است. مثلاً در نمایشگاه‌ها، سفرها پای صحبت، ایده‌پردازی‌ها و نکاتی که مردم آنها را بیان می‌کنند، می‌نشینیم و الهام می‌گیریم. همین چند سال پیش گروه‌هایی از جوانان ایده‌پرداز را در جایی جمع کرده تا نظرات آنها را بشنویم. بعضاً ایده‌ها در قالب مکاتباتی به دست ما می‌رسد. البته پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز نیز مرجع خوبی برای ایجاد این ارتباط است. حتی مطالبی حاصل مکاتبات یا دیدارهای مردمی از طریق دفتر مقام معظم رهبری به ما ارجاع شده است و از ما خواسته شده که نسبت به رسیدگی به آنها اقدام کنیم یا دستوری صادر شده که حتماً این موارد لحاظ شود.
ایکنا ـ در اذهان عموم دو مرجع قرآنی در حیطه چاپ مصحف شریف در کشور داریم؛ مرکز طبع و نشر قرآن کریم و معاونت نظارت بر چاپ و نشر سازمان دارالقرآن الکریم، تفاوت این دو با یکدیگر چیست؟
در سال 90 ابلاغیه‌ای از دفتر مقام معظم رهبری صادر شد که در جمهوری اسلامی ایران سیاست‌گذار در حوزه کتابت و نشر قرآن، مرکز طبع و نشر قرآن است و در عین حال مجری و ناظر بر این موضوع یعنی کتابت و نشر را سازمان تبلیغات اسلامی و به تبع آن دارالقرآن الکریم به عهده دارد. در این سیزده سال تعاملات خوبی با سازمان دارالقرآن هم در دوره ریاست حجت‌الاسلام سیدمهدی خاموشی و هم حجت‌الاسلام محمد قمی به غیر از مقطعی که برخی ابهامات و مخالفت‌هایی صورت گرفت و اختلاف سلایقی به وجود آمد، داشتیم.
ایکنا ـ آینده مرکز را چگونه ارزیابی کرده و تصور می‌کنید تمرکز شما در آینده بر روی چه مواردی بیشتر است؟
تمرکز مرکز در آینده بر روی دو سه مورد است. نخستین آن نشر الکترونیک است که باید براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفت و براساس نیاز جامعه ورود جدی داشت. در وهله دوم باید با دنبال کتابت قرآن‌هایی متناسب با نیازهای روز جامعه بود و از کتابت صرفاً هنری اجتناب کرد و به سراغ تهیه قرآنی بود که با ذائقه مخاطبان سازگاری بیشتری داشته باشد. طراحی فونت‌های جدید از جمله مواردی است که باید به آن توجه جدی کرد.
در حوزه کارهای معارفی نیز باید به سمت تولیدات مخاطب‌محور رفت، مثلاً قرآن حکیم را برای صنوف مختلف جامعه تهیه کرد، یکی از این موارد می‌تواند خانواده باشد که با واسطه تهیه قرآن، سبک زندگی قرآنی تبیین شود.
راه‌اندازی سامانه جامع رسم‌الخط قرآن
از اقدامات کاربردی مورد نیاز جامعه که می‌تواند از جمله فعالیت‌های مرکز در آینده باشد، مطالعات گسترده بر روی نسخه‌های کهن و در ادامه چاپ آنهاست، با این هدف که نباید اجازه دهیم توجه به میراث قرآنی ما که مبنای همه فعالیت‌های علمی در این زمینه است، کمرنگ شود. در این زمینه سامانه‌ای پیشرفته و ممتاز به نام سامانه جامع رسم‌الخط قرآن که به واسطه آن می‌توان شاهد تحولی بزرگ در امر کتابت قرآن بود، طراحی شده است.
ایکنا ـ از جمله محصولات آماده ارائه مرکز طبع و نشر را نام ببرید.
قرآنی به تعداد روزهای سال طراحی شده است، یعنی 360 روز را در نظر گرفتیم که هر کدام را در دو صفحه مقابل هم صفحه‌بندی کردیم. در نتیجه با یک قرآن 720 صفحه‌ای روبرو خواهید بود. این قرآن را استاد محمدعلی قربانی با نظارت استاد سیدمهدی سیف کتابت کرده است و در آن از پیچیدگی‌های مرسوم در علامات و اعراب‌گذاری برای سهولت قرائت خبری نیست. دیگر تولید این مرکز مصحف همراه نیم‌جیبی است که به نسخ ایرانی نوشته شده و از نظر صحافی و طراحی جلد و کیفی که برای آن در نظر گرفته شده، بی‌نظیر است.
فروشگاه عرضه مستقیم محصولات این مرکز در درب ضلع شرقی مصلی تهران مستقر است، اما درصددیم تا زیرساخت‌هایی به منظور خرید آنلاین و ارسال محصولات به شکل پستی به نشانی‌های مورد نظر را نیز فراهم کنیم. به هر حال حجم تولیدات این مرکز 215 قرآن با یک شیوه واحد است، اما با تنوع در شکل و در شمارگان 35 میلیون جلد طی این سی سال بوده است و این مرکز را به عنوان یک مرجع رسمی و شناخته شده در عرصه چاپ و نشر قرآن تبدیل کرده است.
ایکنا ـ نظارت رهبر معظم انقلاب بر فعالیت این مرکز چگونه است؟
به هر حال این مرکز به دستور ایشان تأسیس شده و لذا همه گزارشات علمی طی این سه دهه به رؤیت معظم‌له رسیده است. تک تک قرآن مرکز را به ایشان هدیه کرده‌ایم و رهبر انقلاب نیز مطالبی را در مورد آنها مطرح کرده است، توصیه‌هایی داشته و بعضاً نقدهایی نیز مطرح کرده‌اند. تاکنون با برپایی دو نمایشگاه که در آنها تولیدات این مرکز به شکل یکجا در معرض قرار گرفت، در خدمت ایشان بودیم. نظرات ایشان در موارد پژوهشی، معارفی، خوشنویسی و ... است. ما برای تحقق منویات ایشان درتلاشیم.
ایکنا ـ اطلاع دارید که ایشان شخصاً چه مصحفی را می‌خوانند؟
قطعاً یکی از مصحف‌ها مصحف مرکز است، کمااینکه در جریان هستیم بارها قرآن حکیم را ختم کرده‌اند و عادت هم دارند که پس از هر ختم قرآن پشت جلد، به هر بار ختم قرآن اشاره می‌کنند، اما از آنجایی که ایشان کثرت در زمینه قرائت قرآن و مطالعه ادعیه دارند، ممکن است قرآن‌های دیگری را نیز مطالعه کنند. به هر حال از افتخارات ما این است که حتماً یک قرآن، مفاتیح و سایر کتب ادعیه این مرکز را برای استفاده شخصی و عمومی در اختیار دارند.
گفتوگو از وهاب خدابخشی
تهیه و تنظیم امیرسجاد دبیریان
انتهای پیام
تهیه و تنظیم امیرسجاد دبیریان