پایگاه خبری جماران: عبدالرضا فرجی راد، کارشناس ارشد سیاست خارجی در یادداشتی برای جماران نوشت:
این روزها اتفاقات نسبتا امید بخشی را در رابطه با گفت , گوهای ایران و غرب شاهد هستیم که باید آن را به فال نیک گرفت. هر چند انتظار می رفت با روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان که نزدیک به تفکر اصلاحات است، اروپایی ها با در نظرداشت سیگنالهای مثبت دولت جدید در ایران و استقبال از مذاکره با غرب، برنامه دیدارهایی با رئیس جمهور جدید ایران در حاشیه نشست های مجمع سالیانه سازمان ملل در نیویورک را برنامه ریزی کنند، اما بر خلاف انتظار به نظر می رسید که کشورهای مهم اروپایی با اقدامی هماهنگ و با هدف ارسال یک پیام ترجیح دادند از چنین ملاقات هایی پرهیز کنند. البته دستگاه دیپلماسی کشور در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، با پیگیری خود یک برنامه ریزی برای اولین دور ملاقات با اروپا را که روز جمعه پیش رو در ژنو صورت میگیرد، ترتیب داده است.
قبل از اعلام ملاقات ایرانی - اروپایی در روز جمعه، ملاقاتهای رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی را در تهران داشتیم که در پایان دو طرف اعلام کردند دستور کاری را برای همکاری روی میز قرار داده اند. هر چند با قطعنامه ای که به کوشش اروپایی ها در شورای حکام آژانس به تصویب رسید، این همکاری هم اکنون زیر سوال رفته است. ضمن اینکه جمهوری اسلامی ایران در تلافی به این قطعنامه اعلام کرده سانتریفیوژهای بیشتری را به کار می گیرد که بر میزان غنی سازی و ذخایر اورانیوم اضافه خواهد کرد. تأکید قطعنامه تصویب شده عمدتا بر مساله پادمانی و آلودگی دو مکان غیراعلام شده هسته ای به ذرات اورانیوم با درصد غنی سازی بسیار پایین بوده که طرف های مقابل معتقدند پاسخ ایران، غرب و آژانس را درباره علل وجود این ذرات و محل مصرف آنها قانع نکرده است.
البته در قطعنامه تاکید شده تا نشست بعدی شورای حکام، ضروری است جمهوری اسلامی ایران با پاسخ قانع کننده خود علت آلودگی را بیان کند. موضوعی که قطعا در نشست روز جمعه ایرانی-اروپایی دوباره مطرح خواهد شد و به نظر می رسد که اروپا علاوه بر طرح موضوع فوق موارد دیگری همچون کاهش تعداد سانتریفیوژها و نیز کاهش میزان غنی سازی و همکاری نزدیک با آژانس را درخواست کند.
علاوه بر گفت و گو با رییس آژانس انرژی اتمی که در هفته قبل صورت گرفت و نیز گفت و گو با سه کشور اروپایی که در روزهای آینده صورت می پذیرد، گفت و گو با ایالات متحده آمریکا یعنی دولت دونالد ترامپ که حدود ۸ هفته دیگر قدرت را به دست خواهد گرفت مورد توجه جدی رسانه های داخلی و خارجی قرار گرفته است. از سویی ملاقات ایلان ماسک با نماینده و سفیر جمهوری اسلامی در نیویورک در رسانه ها مطرح شد که از سوی دستگاه دیپلماسی کشورمان تکذیب شد، ولی طرف امریکایی ترجیح داد که با سکوت خود ظن و گمانها در رابطه با این ملاقات باقی بماند. به دنبال تکذیب ها از سوی ایران و عدم تکذیب از سوی ایلان ماسک و سکوت ترامپ، سخنان دکتر علی لاریجانی مشاور رهبری مبنی بر آمادگی جهت گفت و گو با دولت جدید آمریکا نیز قابل توجه بود. این تمایلات نشان داد رییس جمهور پزشکیان بر شعار خود مبنی بر نوعی تعادل بین شرق و غرب در سیاست خارجی و گفت و گو با غرب جهت رسیدن به توافق و رفع تحریم ها پایبند است و توانسته نظر مثبت مجموعه حاکمیت را برای مذاکرات با غرب به دست آورد.
نکته قابل توجه اینکه برای اولین بار اعلام می شود در گفت و گو با اروپا علاوه بر موضوع هسته ای مسائل منطقه نیز مورد بحث قرار خواهد گرفت که به احتمال قوی در مذاکره احتمالی با آمریکا هم می تواند مورد توجه و درخواست باشد.
این نکته قابل ذکر است که مسائل منطقه ای مورد نظر اروپا با امریکا انطباق کامل ندارد، هر چند که موارد مشترک بین اروپا و آمریکا هم میتواند وجود داشته باشد. البته در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ حتی در مورد مسائل خاورمیانه بین دو بلوک غربی اختلاف نظر جدی وجود داشت که در این دوره چهارساله ترامپ این اختلاف نظرات مجددا نمایان خواهد شد. به رسمیت شناختن جولان به عنوان بخشی از خاک اسراییل، انتخاب بیت المقدس به عنوان پایتخت و انتقال سفارت امریکا به این شهر و نیز گسترش شهرنشینی در کرانه غربی رود اردن از جمله موارد اختلافی بین اروپا و ترامپ بود. این بار احتمالا مدیریت غزه و حضور دراز مدت نیروهای اسرائیلی در این نوار باریک بر موارد اختلافی قبلی اضافه خواهد شد. علاوه بر مسائل و درگیری های خاورمیانه عربی، امنیت نیروها و پایگاههای آمریکایی در عراق، سوریه و در کشورها و آبهای خلیج فارس از جمله مسائل منطقه ای را شامل می شود که صرفا آمریکا علاقمند به گفت و گو با ایران درباره آنها است و برای اروپا از حساسیت کمتری برخوردار است. هر چند که گفتگو در مورد مسائل هسته ای در اولویت خواهد بود.
با توجه به مراتب فوق الذکر چند نکته قابل توجه هم می تواند مورد اشاره واقع شود که جمهوری اسلامی قبل از گفت و گو با غرب بهتر است رای هر کدام از آنها طرح و برنامه ای خاص داشته باشد تا دستاورد بهتری حاصل شود و در میانه مذاکرات هم با موانع کمتری برخورد کند.
۱- در مذاکرات روز جمعه با اروپا که احتمالا ادامه دار خواهد بود تمرکز اصلی بر مسائل هسته ای خواهد بود؛ هر چند که اروپایی ها مشتاقند که توسعه فعالیت های موشکی جمهوری اسلامی را به آن پیوند بزنند. طبیعی است که طرف ایرانی زیر بار گفت و گو در مورد برنامه موشکی نخواهد رفت. مسائل لبنان، فلسطین، حقوق بشر و نیز زندانیان اروپایی از موارد دیگر گفت و گوها خواهند بود که می تواند مورد بحث واقع شود. همکاری های نظامی ایران و روسیه در یکی دو سال اخیر برای اروپا حساسیت زا شده که در ماههای اخیر روابط سرد ایران و اروپا را تیره کرده است. اگر اروپا مدارک و اسنادی مبنی بر تحویل موشک به روسیه دارد در اینجا باید ارائه کند والا تحریمهای اخیر اروپا بی دلیل و بر ادامه گفتگوها تاثیر منفی میگذارد.
۲-گفت و گو با امریکا در این مقطع باید بصورت دو جانبه و محرمانه صورت پذیرد. حتی الامکان باید از گفت و گوهای سه جانبه به اتفاق اروپا پرهیز کرد. زمینه و مقدمات گفت و گو با آمریکا باید در همین دو ماه، قبل از ورود ترامپ به کاخ سفید فراهم و یک اعتماد سازی نسبی که جدیت دو طرف برای مذاکره را نشان دهد ایجاد شود. چارچوب گفت وگوها باید مشخص شود. این احتمال وجود دارد که مسأله پادمان را بتوان با مذاکره با آمریکا به نحوی با بده و بستان حل و فصل کرد؛ موردی که آژانس روی آن پافشاری می کند. البته که اروپایی ها در این باره سخت مقاومت خواهند کرد شاید این مسأله بتواند یکی از موارد اختلافی امریکا و اروپا شود و ترامپ پاسخ ایران به آژانس را مد نظر قرار دهد. البته قبل از مذاکره با آمریکا دو خواسته ترامپ را باید مد نظر قرار داد. یکی مشارکت آمریکا در اقتصاد و تجارت با ایران که در دوره قبل مورد اعتراض شدید وی بود و بهانه ای برای خروج از برجام شد. با توجه به حساسیتی که ترامپ به چین و اروپا دارد بعید است معامله ای را صورت دهد که سودش به جیب چین و اروپا رود. دوم اینکه ترامپ در هر مذاکره و معامله ای در خودنمایی شخصی و اینکه هر موفقیتی را بنام خودش تمام کند جدی است. لذا انجام گفت و گو های با واسطه با امریکا از طریق دولت سوم کار مذاکرات را پیچیده و طولانی می کند. طولانی شدن مذاکرات فرصت خوبی را در اختیار دشمنان منطقه ای مذاکره ایران و امریکا قرار میدهد که سنگ اندازی و تخریب های لازم را انجام دهند. بطور کلی به نظر میرسد که ظرفیت های چانه زنی با آمریکا بیش از اروپا باشد هر چند که احتمالا در رابطه با موضوع هسته ای لازم است به نقاط مشترک رسید.
۳-در اینجا از دو کشور چین و روسیه به عنوان دو عضو برجام و دائم شورای امنیت نیز نباید غفلت کرد. اگر قرار باشد که از ابتدای مذاکرات و در چارچوب چیزی شبیه به برجام مذاکره بین ایران، امریکا و اروپا صورت پذیرد نمی توان دو کشور فوق را کنار گذاشت. به همین جهت است که تا مقطعی بر مذاکره دوجانبه بین ایران و آمریکا از یک طرف و ایران و اروپا از طرف دیگر تاکید می شود. طبیعی است که جمهوری اسلامی مشورت های لازم را در زمانهایی که مقتضی میداند بویژه در رابطه با موضوع هسته ای با چین و روسیه خواهد داشت. با توجه به دشمنی غرب با روسیه بر سر جنگ اوکراین طبیعی است که مذاکرات چند جانبه با حضور روسیه احتمال طولانی شدن و عدم موفقیت را زیاد خواهد بود.
در یک جمع بندی ضروری است جمهوری اسلامی قبل از هر مذاکره ای بر اساس سه بند فوق چندین طرح و برنامه مجزا برای گفت و گو داشته باشد تا مشخص شود که از هر کدام از این کشورها و بلوک ها چه خواسته هایی دارد و چه موضوعاتی را باید در اولویت مذاکرات خود قرار دهد.