نورنیوز-گروه اقتصادی: طبق اعلام بانک مرکزی، در فاز اول این اقدام، گردشگران ایرانی می‌توانند از خودپردازهای روسیه روبل برداشت کنند و در مرحله دوم آن که تا قبل از سال جدید میلادی است، گردشگران روسیه می‌توانند از خودپردازهای ایران ریال دریافت کنند و در مرحله سوم آن که بعد از سال جاری میلادی است گردشگران ایرانی می‌توانند با کارت‌های عضو شتاب از فروشگاه‌های روسیه خرید کنند.

تاکنون هشت بانک به شبکه پرداخت کارتی روسیه (میر) متصل شده اند و دارندگان کارت های بانکی این بانک ها می توانند در خاک روسیه مانند داخل ایران خرید کنند.

محمدرضا فرزین امروز  در  یازدهمین همایش بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت، اتصال شبکه بانکی میر روسیه و شتاب ایران را از  دستاورد نظام بانکی ایران خواند و گفت: فعلا در فاز نخست سامانه هستیم و در حال کار است، اگر چه کند است اما تلاش داریم این بخش را توسعه دهیم و امیدواریم در زمستان اسباب اجرای فاز دوم را که خرید گردشگران روس در ایران با کارت های میر از پایانه های فروشگاهی ایران است را فراهم کنیم.

فرزین گفت: فاز سوم، بهره مندی ایرانی ها از سیستم پوز در روسیه است که امیدواریم ابتدای سال آینده محقق شود و با سایر کشورها هم بتوانیم این روند را ادامه دهیم.

او در خصوص مبنای تسویه در این حالت در کشورهای مقصد گفت: نرخ ارز بازار توافقی و شناور ایران را روس‌ها پذیرفته‌اند و قرار است تبدیل ارزهای گردشگران بر اساس این بازار توافقی انجام شود.

این مقام مسئول در خصوص پیمان پولی با روس‌ها گفت: دلار را از معاملات خود حذف کرده ایم و بر اساس ریال و روبل با هم کار می‌کنیم و امیدواریم با دیگر کشورها نیز در این مسیر گام برداریم.

رئیس‌کل بانک مرکزی گفت: امروز شبکه شتاب ما با دسترسی ۹۹ درصدی و زمان پردازش کمتر از ۲ ثانیه یکی از قوی ترین زیرساخت های پرداخت ما است.

پلتفرم جایگزین بین‌المللی برای پرداخت

بانک‌های ایرانی از سال ۲۰۱۸ از خدمات سیستم پرداخت‌های بین‌المللی سوئیفت (جامعۀ جهانی ارتباطات مالی بین‌بانکی)، تحریم شدند. این بخشی از مجموعه تحریم‌هایی بود که پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۵ اعمال شد.  بانک‌های روسی هم از سال ۲۰۲۲ از سرویس «سوئیفت» حذف شده‌اند اما روسیه به دنبال آن یک پلتفرم جایگزین بین‌المللی برای پرداخت بود و  از این رو اتصال شبکه میر روسیه به شبکه شتاب ایران برای عملی شدن، راهی طولانی سپری کرد.

نخستین زمزمه‌های این اقدام در سال 1396 و از سوی ولی‌الله سیف، رئیس کل وقت بانک مرکزی ایران مطرح شد. در مردادماه 1401 نیز مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران، اعلام کرد به‌زودی سامانه پرداخت مالی روسیه، در ایران راه‌اندازی خواهد شد. در اردیبهشت‌ماه 1402 احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد دولت سیزدهم، با اعلام خبر اتصال شبکه بانکی ایران و روسیه تاکید کرد تجار روس و ایرانی می‌توانند از ماه‌های آینده، بدون نیاز به مراجعه به شبکه‌های بین‌المللی و ارزهای غیرمحلی، پرداخت‌های خود را انجام دهند که سرانجام چندی پیش در فاز اول شبکه های میر و شتاب  به هم متصل شدند.

این طرح قرار است در کشورهای دیگری که تعاملات مالی و اجتماعی گسترده‌ای با ایران دارند مانند عراق، افغانستان و ترکیه اجرا شود.

دو کشور ایران و روسیه عزم خود را برای استفاده از ارزهای محلی در مبادلات دوجانبه و توسعه همکاری‌های بانکی به‌منظور غلبه بر تحریم‌های اعمال شده علیه خود و محدودکردن سلطه دلار آمریکا در معاملات مالی دوجانبه جزم کرده‌اند.

اتصال سیستم پرداخت میر روسیه و شتاب ایرانی به‌عنوان گامی در جهت مقابله با تحریم‌های مالی اعمال شده بر دو کشور است  که از سیستم پرداخت بین‌المللی معروف به نام سوئیفت تحریم شده‌اند.

اتصال شبکه‌های بانکی به مبادلات مالی بر اساس ارزهای محلی، ریال ایران و روبل روسیه، بدون نیاز به استفاده از ارز دیگری و به رفع خطرهای مربوط به تبدیل ارز کمک می‌کند؛  از همین رو جهش و پیشرفتی در مبادلات تجاری بین دو کشور محسوب می‌شود این امر برای تجار ایرانی و سرمایه‌گذاران روسی بسیار مهم است.

جذب گردشگری روسی

به گفته کاظم جلالی سفیر ایران در فدراسیون روسیه یکی از هدف‌های این اقدام می‌تواند جزو جذاب اقتصادی و گردشگری برای کشور ما  و  فدراسیون روسیه باشد. 

به اعتقاد جلالی عامل مهمتر مربوط به حوزه پولی و بانکی است که مفاهیم جدیدی میان دو کشور ایجاد کرده و امروز بخش بزرگی از موانع پولی و بانکی میان دو کشور برداشته شده  است .

به گفته او  اگر بتوانیم موانع پولی و بانکی را هم در حوزه گردشگری و هم در حوزه تجاری برداریم می‌توانیم تجارت خود را با روسیه به میزان قابل توجهی افزایش دهیم، چرا که امروز بر اساس آخرین آمار در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۲۹۷ میلیارد دلار تجارت خارجی روسیه بوده است. 

حل مشکلات در انتقال منابع پولی به ایران

عبدالله مهاجر دارابی نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه هم اعتقاد دارد اتصال شبکه میر و شتاب به ما در کشورهای اوراسیا و روسیه کمک می‌کند تا مشکلات در انتقال منابع پولی به ایران حل شود و  اتصال شبکه‌های پرداخت کارتی ایران و روسیه یک گام مثبت رو به جلو در راستای توسعه روابط بانکی طرفین است.

دارابی گفت: افرادی که به روسیه سفر می‌کنند، دیگر این مشکل را ندارند تا دلار را به صراف بدهند، درحال حاضر روبل برمبنای ارز توافقی بین جمهوری اسلامی ایران و روسیه منتقل می‌شود.  این اقدام مثبت و خوبی است که بخش خصوصی از آن استقبال می‌کند، این کار در فاز‌های بعدی به ما در کشور‌های اوراسیا و روسیه کمک می‌کند تا مشکلات در انتقال منابع پولی به ایران حل شود.

 او افزود: درحال حاضر تاجر به روسیه صادرات انجام می‌دهد و در مقابل، دلار و روبل می‌گیرد ولی برای بازگشت پول به کشور با مشکل مواجه می‌شود و هزینه‌های زیادی در پی دارد؛ اما امیدواریم در فاز‌های بعدی این پروژه؛ این مشکلات نیز حل و فرایند بازرگانی تسهیل شود.

تسهیل تبادلات مالی و نقل و انتقالات تجار و بازرگانان ایرانی و روسی

اتصال شبکه میر روسیه به شبکه شتاب ایران چه مزیتی دارد؟ در پاسخ به این کارشناسان  اعتقاد دارند  زیرساخت معاملات توافقی ریال برون مرزی (ریال آفشور) در مرکز مبادله ارز و طلای ایران، زمینه‌ساز رونق تجارت خارجی و تسهیل تبادلات مالی و نقل و انتقالات تجار و بازرگانان ایرانی و روسی خواهد شد.

 به گفته آنها راه اندازی ریال آفشور و همینطور اتصال شبکه میر روسیه و شبکه شتاب ایران به هم، از این جهت حائز اهمیت است که در شرایط تحریمی جایی برای جولان دادن واسطه‌ها و دلالان و تحمیل هزینه‌های اضافی بر تجارت خارجی و بازرگانی ما با روسیه باقی نمی‌ماند.

ابهام در کارایی آن

برخی دیگر از کارشناسان برای این اتصال ابهاماتی را مطرح می کنند.

برخی از کارشناسان اعتقاد دارند شرایط اتصال شبکه شتاب ایران به میر روسیه اتفاقی است که تبادلات مالی را تسریع می کند و با استفاده از کارت های بین المللی در این شبکه انجام امور مالی آسان تر می شود، ولی بحث اصلی بحث نرخ ارز است چون در کشورما ارزها چند نرخی است و با این اوضاع قرار  است که روبل روسیه در ایران به چه نرخی تبدیل شود؟ برای اینکه این شبکه کارایی خود را از معاملات خرد به معاملات کلان ارتقا دهد باید موضوع تبدیل نرخ ارز حل شود.

اگر نرخ تبدیل پایین باشد ایجاد این شبکه در معاملات تجاری کارایی ندارد زیرا بخش خصوصی و دولت بر سر نرخ تبدیل به توافق نرسیده اند، بخش خصوصی نرخ رسمی ارز روسیه را قبول ندارد و دولت قیمت ارز در بازار آزاد را به رسمیت نمی شناسد و بازرگانی می تواند از این سیستم بانکی برای مبادلات خود استفاده کند که حاضر باشد ارز حاصل از صادرات خود را در این سیستم مبادله کند. 

به گفته کارشناسان در صورت تک نرخی شدن ارز و با اتصال شبکه شتاب ایران به شبکه میر روسیه حذف دلار از تجارت دو کشور عملیاتی می شود  و هزینه مبادلات تجاری و بروکراسی تبدیل پول کاهش پیدا می کند و در میان این دستاوردها آنچه برای بازرگانان بخش خصوصی اهمیت ویژه ای دارد کاهش هزینه مبادلات تجاری است زیرا با تک نرخی شدن ارز دیگر یک صادرکننده ایرانی نیازی نمی بیند که از مشتری روس خود تقاضا کند که دلار یا درهم در خارج از روسیه دریافت کند بلکه با روبل روسیه کالای خود را می فروشد و در ایران ریال دریافت می کند.

انها به ابهامات دیگری مانند اینکه در این شبکه چه سقف برداشتی برای انواع کارت های بانکی تعریف شده آن هم با توجه به اینکه در روسیه امکان برداشت پول نقد از سیستم بانکی نسبت به ایران محدودتر است و بیشتر مبادلات مالی با کارت های بانکی انجام می شود.

این دست از زیرساخت ها می تواند به توسعه تجارت بینجامد و با اتصال این شبکه ایران و روسیه توانسته اند خارج از سوئیفت شبکه بانکی خود را متصل کنند ضمن اینکه این تبدیل ارز برای ایرانی ها در روسیه جذابیت دارد اما مشخص نیست در روسیه نیز تبدیل روبل به ریال موضوع قابل توجهی است؟

خروج از جزیره دور افتاده

البته از سوی دیگر اقتصادانان اعتقاد دارند  نمی‌توان از اتصال شبکه میر روسیه به شتاب ایران انتظار معجزه داشت. نظام بانکداری ایران می‌تواند از این فرصت برای انطباق خود با نظام بانکی جهانی استفاده کند چون  نظام بانکداری ایران مثل یک جزیره دورافتاده بوده و حالا اتصال شبکه میر روسیه به شتاب ایران، شروع بسیار خوبی برای پیدا کردن موارد اختلاف نظام بانکی ایران با کشورهای دیگر است.

اتصال شبکه بانکی ایران و روسیه شروع بسیار خوبی است اما مدت زیادی طول می‌کشد تا به نتیجه مطلوب برسد. به هر حال اولین اقدامات برای سازگار کردن نرم‌افزارها و سیستم‌های حسابداری و حسابرسی بانک‌های ایران با بانک‌های روسیه انجام شده که می‌تواند مقدمه‌ای برای انطباق آنها با سیستم‌های بین‌المللی باشد. می‌تواند از این فرصت استفاده کند که خود را با نظام و چارچوب‌هایی منطبق کند که پیش‌تر با جهان همکاری کرده است.

محدودیت در سقف  تراکنش ارزی

اما بهاءالدین حسینی هاشمی  کارشناس حوزه بانکی  در گفت و گو با نورنیوز هم با بیان اینکه این اقدام اثر  مثبتی در رفع نیازهای شخصی افراد خواهد داشت ، گفت:  این دسته از کارتها سقف جابجایی ارز دارد و اینکه هر فرد چقدر می تواند ارز از کشور خارج کند  و یا وارد کند و تبدیل نرخ آن به چه صورتی و تسویه آن چگونه خواهد بود، باید اعلام شود. ولی برای گردشگران و تجار هم در پرداخت خرد  و هزینه های سفرشان می تواند موثر باشد

حسینی هاشمی  با بیان اینکه چون این دسته از کارت‌ها دارای سقف جابجایی است بنابراین خود مانع از انجام  کارهای تجاری می شود، افزود: اگر سقف جابجایی ارز این کارتها را افزایش دهند آن وقت می توان گفت این اتصال در امر تجاری و بازرگانی هم مثمرثمر خواهد بود که البته اجرای این بخش به پیمان های تجاری بین ایران و روسیه  هم بر می گردد  و  این  اقدام باید در  چارچوب  تعیین شده تعریف  و اجرا شود و مکانیزمهای لازم برای  تسویه امور در نظر بگیرند .

به گفته این کارشناس بانکی در شرایطی  که تجار ایرانی به کارت ها ی  بین المللی مانند ویزا مستر و یا یورو کارت  دسترسی ندارند  در ارتباط با هزینه های سفر و برخی انتقال پول  کمک شود  ولی فعلا تاثیر زیادی در تسویه حساب های تجاری و امور تجاری نخواهد داشت، چرا این دسته از کارتها قابلیتهایی زیادی برای امور تجاری ندارند.

او خاطرنشان کرد: از سوی دیگر کنترل ورود و خروج ارز و سیستم امنیت مناسب نیست چون اطلاعات کارت‌های ما در اختیار کشور دیگری قرار می‌گیرد  و کنترل  امنیتی و فایروال‌ها را ... مشکل می‌کند.

حسینی هاشمی  گفت: ولی در هر صورت هر چقدر مناسبات و مرداوات پولی  توافق ها  نظام پولی صورت بگیرد  می تواند تسویه های تجاری را تسریع کند  از این رو امر مثبتی است ولی به شخصه نمی دانم این طرح  چقدر در امور تجاری کمک خواهد کرد فعلا که در امور فردی موثر است. باید دید این در امر در پیمان ها  دو و یا سه جانبه پولی چگونه تعریف شده و چقدر می تواند موثر تر باشد.

او افزود: در تجارت بانک باید به صورت ال سی باشد. بانک واسطه باید باشد تا از اجرای تعهدات دو طرف  اطمینان حاصل شود.   پرداختها بگونه ای  نباشد که تاجر پول دریافت کند و کالا را ارسال نشود  و کالا ارسال  شود اما نتواند پول را دریافت کند . همانطور هم که گفته شد  در انتقال ارز هم محدودیت وجود دارد و  بیشتر از 10 هزار دلار در سال  نمی تواند وارد و یا اظهار کند بنابراین برای این بخش چه فکری شده است؟

این کارشناس به  اهمیت امکان پولشویی  از نوع اتصال هم اشاره کرد و گفت:  ممکن است یکسری جرم هایی با این ابزار  انجام دهند و سو استفاده کنند که حتما در این زمینه فکر شده است ولی در کل در شرایط تحریمی این اقدام  بهتر از هیچ است.

او درباره  تسری این اقدام به کشورهای عراق ترکیه افغانستان  را هم مثبت ارزیابی کرد گفت:  شاید  در افغانستان این رویه بیشتر جواب بدهد چون افغان هایی که به کشور ما برای تجارت  می آیند  انتقال و پولی بهتر صورت می گیرد .

تبعات مثبت با وجود تراز تجاری

شهرام معینی کارشناس امور بانکی هم در  گفت و گو با نورنیوز گفت:  سیستم بانکی در یک کشور باعث تسهیل در تبادل تجاری می شود  وقتی که حتی شبکه میر روسیه هم به شبکه شتاب ما متصل شود تبعات مثبتی برای کشور دارد .

به گفته این کارشناس امور بانکی  وقتی تجارت بین دو کشور ، تراز باشد  این نوع تعاملات بیشتر کاربرد دارد. به عنوان مثال وقتی یک میلیارد دلار  ایران به روسیه صادرات داشته باشد و  همین میزان هم کشور روسیه به ایران صادرات داشته باشد  یعنی این دو کشور دارای تراز تجاری هستند  بنابراین نیازی به تبادل پول ثالثی غیر از پول رایج دو کشور مانند دلار وجود ندارد 

معنیی افزود: وقتی پول ثالث مانند دلار به غیر از پول دو کشور یعنی ریال و روبل به میان می‌آید که یکی از دو کشور در تجارت مازاد تجاری داشته باشند.

به گفته او  وقتی کشور ما به روسیه 5 میلیارد دلار  کالا صادر کند ولی از روسیه یک میلیارد دلار واردات داشته باشد  در اینجا ناترازی تجارت وجود دارد و 4 میلیارد دلار پول مازاد روبل به درد کشور ما نمی خورد  ما ناچاریم  این مازاد را با پول معتبر در جهان مانند دلار  از جای دیگر خرید انجام دهیم  ولی در کل می‌توان گفت خوب است  و در صورتی که تجارت بین دو کشور ، تراز باشد می‌تواند مفید واقع باشد.