در دنیای پزشکی امروز، استفاده از سلول‌های بنیادی به عنوان یک راهکار درمانی نوین برای بسیاری از بیماری‌ها شناخته شده است. خون بند ناف، که پس از زایمان از نوزاد جدا می‌شود، حاوی سلول‌های بنیادی خونساز ارزشمندی است، که می‌تواند به درمان بیماری‌های مختلفی از جمله سرطان‌های خونی، تالاسمی و بیماری‌های سیستم ایمنی کمک کند.

این سلول‌ها به دلیل قابلیت‌های خاص خود در ترمیم بافت‌ها و تولید سلول‌های جدید، در تحقیقات پزشکی و درمانی به شدت مورد توجه قرار گرفته‌اند. با توجه به اهمیت این منبع، بانک‌های خون بند ناف به عنوان یک نهاد کلیدی در ذخیره‌سازی و ارائه این سلول‌ها به بیماران، نقش بسزایی در بهبود کیفیت زندگی و درمان بیماری‌ها ایفا می‌کنند.

تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده از سلول‌های بنیادی خون بند ناف، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن و نادر کمک کند. به عنوان مثال، در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های چشمگیری در درمان بیماری‌های خونی با استفاده از این سلول‌ها مشاهده شده است. همچنین، خون بند ناف به عنوان یک منبع غنی از سلول‌های بنیادی، در تحقیقات علمی و بالینی برای توسعه درمان‌های جدید و نوآورانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اهمیت این منبع تا آنجاست که بانک‌های خون بند ناف به عنوان یک نهاد کلیدی در ذخیره‌سازی و ارائه این سلول‌ها به بیماران، نقش بسزایی در بهبود کیفیت زندگی و درمان بیماری‌ها ایفا می‌کنند. این بانک‌ها به والدین این امکان را می‌دهند که خون بند ناف نوزاد خود را ذخیره کنند و در صورت نیاز، از آن برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده کنند. همچنین، با توجه به اینکه سلول‌های بنیادی خون بند ناف می‌توانند به درمان بیماری‌های مختلفی کمک کنند، این بانک‌ها به عنوان یک منبع ارزشمند برای تحقیقات علمی و توسعه درمان‌های جدید نیز شناخته می‌شوند.

خون بند ناف، سلول بنیادی خونساز

مرتضی ضرابی مدیر عامل شرکت فناوری بٌن یاخته‌های رویان و عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در گفت و گو با قدس، کارکرد بانک خون بند ناف را تشریح کرد: اساسا خون بند ناف، در اصل خونی که در بند ناف و جفت وجود دارد یک منبع ارزشمندی از سلول‌های بنیادی خونساز است. در حال حاضر، سلول‌های بنیادی خنثی را برای بیمارانی که مبتلا به بیماری‌های خونی هستند، مثل انواع سرطان‌های خون، بیماری تالاسمی، کم‌خونی‌های مادرزادی و بیماری‌های سیستم ایمنی استفاده می شوند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه جهاد دانشگاهی ادامه داد: اگر بخواهند سلول بنیادی خونساز را استفاده بکنند، بایستی از مغز استخوان افراد سالم و یا از خون محیطی افراد سالم نمونه سلول‌های بنیادی را بگیرند و به فردی که بیمار هست تزریق کنند. خب در ۷۰ درصد موارد ممکنه فرد دهنده مناسب پیوند پیدا نشود ؛ به این دلیل که در پیوند سلول‌های بنیادی خنثی‌ساز نیاز(حتمی و قطعی) به تطابق ژنتیکی بین دهنده و گیرنده وجود دارد. اصطلاحاً بایستی " HLA ( آزمایش آنتی ژن لکوسیت انسانی)" فرد دهنده و فرد گیرنده با همدیگر تطبیق داشته باشد.

ضرابی گفت: بنابراین اگر ما شرایطی فراهم بکنیم که سلول‌های بنیادی خون بند ناف ذخیره‌سازی شود، عملاً ما به یک منبع سلول‌های بنیادی خونساز دسترسی داریم، که هر زمانی که نیاز باشد و تطابق ژنتیکی وجود داشت می‌توان مورد استفاده مراکز پیوند قرار بگیرد. به همین دلیل بیشترین کارکرد خون بند ناف و بانک‌های ذخیره سازی آن، در جهت تامین سلول‌های بنیادی خنثی‌ساز برای بیماری‌های خونی می‌باشد.

هزینه‌های نگهداری خون بند ناف

مدیر عامل شرکت فناوری بٌن یاخته‌های رویان با اشاره به هزینه بالای نگهداری از خون بند ناف گفت: اولا ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی و اصولاً بانک کردن و فریز کردن سلول‌های بنیادی جز خدماتی است که گران قیمت است. دوما به دلیل تکنولوژی بالا و مواد مصرفی خاصی که نیاز در این حوزه پژوهشی-زیستی نیاز هست همچون وسایل تشخیصی (اعم از تهاجمی مانند دیالیز یا غیر تهاجمی مثل سی تی اسکن) هزینه بر می‌باشد.

مرتضی ضرابی افزود: باید توجه داشت، هیچ کجای دنیا این خدمات را به شکل فعالیت‌های عام در حوزه پزشکی عرضه نمی‌کنند. ما مذاکراتی را برای اینکه بیمه‌ها برای کاهش هزینه ها ورود پیدا کنند، انجام داده‌ایم؛ برخی از بیمه‌های تکمیلی سازمان‌ها در حال حاضر بخشی از هزینه‌های ذخیره‌سازی خون بند ناف رو پرداخت می‌کنند، ولی به عنوان بیمه پایه، چرا که هزینه‌های نگهداری خون بند ناف جزو بیمه پایه نیست.

وی تشریح کرد: مجموعه رویان تمهیداتی را اندیشیده تا تمامی گروه‌های بیشتری در جامعه بتوانند از این خدمات بهره‌مند شوند ؛ به طور مثال ما تلاش کردیم اولاً هزینه‌ها را تا جایی که امکان پذیر است خیلی منطقی برآورد کنیم و ثانیاً اقداماتی را انجام دادیم تا شرایطی فراهم شود که همه اقشار توانایی استفاده از این ذخیره خونی را داشته باشند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه جهاد دانشگاهی گفت: ما سعی کردیم تا حد امکان هزینه‎ها را کمتر کنیم. حتی متقاضیان می‌توانند از تسهیلات بانکی در قالب وام برای ذخیره سازی خون بند ناف در مجموعه رویان استفاده کنند. مجموعه رویان برای خانواده‌هایی که عامل خطری را در یک نفر از اعضای خودشان دارند، تدبیر خاصی را اندیشیده است ؛ به طور مثال هزینه‎های درمان افرادی با داشتن یک کودک مبتلا به بیماری‎های خونی با شرایط اقتصادی ضعیف خانوادگی رایگان می‎باشد. جالب‌تر اینکه رویان با درک این شرایط، امکان ذخیره سازی خون بند ناف را به خانواده‎‌های بی‌بضاعت یا کم‎بضاعت می‎دهد تا هر زمان که نیازمند بودند استفاده کنند.

جایگاه ذخیره‌سازی خون بند ناف در برنامه‌های توسعه

ضرابی نسبت به ذخیره سازی در برنامه‎های توسعه‎ای کشور تصریح کرد: در خصوص اینکه از سوی وزارت بهداشت چه اقداماتی برای ذخیره سازی خون بند ناف انجام شده و یا در برنامه هفتم توسعه چه جایگاهی دارد، (باید به صراحت گفت) سیاست وزارتخانه توسعه بانک‌های عمومی خون بند ناف می‎باشد. ولی متأسفانه در این خصوص هیچ اعتباری را تا الان تخصیص نداده‌اند. البته سابقاً اعتبار مختصری اعطاء شده بود که اصلاً جوابگوی نیاز مجموعه رویان با داشتن هزینه‎های زیاد علمی-تحقیقاتی نبوده و نیست ؛ عجیب‎تر اینکه وضعیت ذخیره سازی خون بند ناف در برنامه هفتم توسعه هیچ جایگاهی ندارد.

مدیر عامل شرکت فناوری بٌن یاخته‎های رویان ادامه داد: مجموعه رویان امکان ذخیره سازی خون بند ناف را در کل کشور فراهم کرده است ؛ ما در تمامی استان ها دفاتر نمایندگی بانک بند ناف را داریم که مجموعا ۴۵ دفتر می‎شود. این دفاتر وظیفه اطلاع رسانی، ثبت نام خانواده‎ها، عقد قرار داد، جمع آوری خون و انتقال نمونه را به تهران انجام می‌‎دهند.

اهدا و انتقال بند ناف به مرکز رویان

وی با اشاره به تلاش‎های مجموعه رویان در چند سال اخیر برای توسعه کمی و کیفی بانک‎های عمومی بند خون بند ناف با کمک خیرین گفت: اگر این موضوع محقق شود کمکی برای افرادی که تمایلی به اهدا دارند، می‎شود، حتی اگر ذخیره سازی سازی را برای خودشان نخواهند.

مرتضی ضرابی در انتها افزود: علاوه بر زوج‎های ایرانی زوج‎های خارجی هم متقاضی استفاده از خدمات ذخیر سازی خون بند ناف ایران بوده‎اند. چرا که مجموعه رویان امکان ذخیره سازی نمونه‎های خون بند ناف از سایر کشورهای منطقه به کشورمان را فراهم کرده است ؛ ما از کشورهای ترکیه، عراق و امارات متحده عربی نمونه‌‎های متعددی را داشتیم که بلافاصله بعد از دریافت بند ناف زایمان، در حداکثر زمان ممکن به ایران انتقال داده و ذخیره سازی کردیم. حتی از کشورهای اروپایی هم نمونه هایی داشتیم که منتقل شده و ذخیره سازی اش هم با موفقیت انجام شده است.

حمید اسدی-خبرنگار تحریریه جوان