به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در مشهد، حمیدرضا نویدی‌مهر در نشست علمی «ادبیات کودکان در مطبوعات و نشریات سده اخیر» که با همکاری مشترک گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بینالمللی امام رضا (ع) و اداره مطبوعات کتابخانه آستان قدس رضوی، در سالن شهید آوینی دانشگاه بینالمللی امام رضا (ع) برگزار شد به بیان مطالبی دربارۀ اهمیت نشریات ویژۀ کودکان پرداخت و گفت: نشریات کودکان در فرهنگ‌سازی و نهادینه کردن فرهنگ مطالعه بسیار مؤثراند. نشریات در مقایسه با کتاب‌ها به سبب تنوع مطالب، مداومت در انتشار، قیمت مناسب و دسترس‌پذیری آسان، تمایز دارند.
وی ادامه داد: از آنجاکه دوران کودکی از حیث یادگیری و تأثیرپذیری، حساس‌ترین دورۀ زندگی است، نشریات می‌توانند نقش مهمی در بخشی از برنامۀ مطالعه و آموزش کودکان در مدارس، زندگی فرهنگی و رشد همه جانبۀ آنها ایفا کنند.
نویدی‌مهر با تأکید بر اینکه نشریات ابزار مناسبی برای اوقات فراغت کودکان هستند، اظهار داشت: نشریه یک رسانه است که برای ایجاد رفتار خوبِ فرهنگی و شهروندی به کار می‌آید. فرهنگ‌سازی از طریق آموزش‌های مختلف در نشریات اتفاق می‌افتد و مفاهیم آن می‌تواند جنبۀ ملی و بین المللی نیز داشته باشد؛ مانند مفاهیم صلح، نوع‌دوستی، حفظ محیط زیست و….
وی با اشاره به اینکه ما در کشوری با گویش‌ها و قومیت‌های مختلف زندگی می‌کنیم اما زیست یکسان و آرمان مشترکی داریم، ابراز کرد: نشریات به دلیل پیوستگی انتشاری که دارند، می‌توانند زنجیره واحد فرهنگی میان قومیت‌های متفاوت ایجاد کنند. باید به این ظرفیت وحدت آفرینی، انسجامبخشی و شناخت بینافرهنگی که برخی نشریات کودک در گذشته و حال در کشور فراهم کردهاند، توجه کرد.
حمیدرضا نویدی‌مهر در خصوص سابقۀ نشریات کودکان در ایران گفت: توجه به کودکان و نوجوانان در مطبوعات و نشریات از اواخر دورۀ مشروطه شکل گرفت. نشریات در آن زمان بیشتر دربارۀ کودکان و نوجوانان می‌نوشتند نه برای آنان که این دو موضوع با یکدیگر متفاوت است. از سال ۱۳۱۰ بعد، نشریات تخصصی برای کودکان و نوجوانان تولید شد که بیشتر آنها ماهیت دانش‌آموزی داشتند و به مسائل علمی میپرداختند. تنها نشریه کودک در ایران که به یک خاطرۀ جمعی تبدیل شده است، کیهان بچه‌هاست که چند نسل با آن بزرگ شدند. متأسفانه عمر نشریات کودک در ایران کوتاه بوده است.
وی در ادامه بیان داشت: پویایی یا ایستایی نشریات کودکان رابطۀ نزدیکی با گرایشهای فرهنگی و هنجارهای اجتماعی داشته است. در دورۀ مشروطه، نشریاتی چون «علم و تربیت» برای کودکان می‌نوشتند و ستونی ویژۀ کودکان داشتند. در فاصله سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ شاهد رشد انتشار مطبوعات و نشریات حوزۀ بزرگسال در ایران هستیم. نشریات کودکان نیز از این زمان به بعد بیشتر دیده می شوند. در دهۀ چهل دو رخداد خوب در حوزه کودک دیده می‌شود. تأسیس «شورای کتاب کودک» با تلاش‌های ماندگار مادر ادبیات کودک ایران «توران میرهادی» و پس از آن، شکلگیری «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» که بر فضای نشریات کودک و نوجوان تأثیر میگذارند. نشریۀ «سپیدۀ فردا» از نشریات خوب کودکان در این دوره است که البته فعالیتش را از سال ۳۲ آغاز کرده است.
نویدی‌مهر همچنین با اشاره به افزایش چشمگیر نشریات کودکان در دهۀ هفتاد، خاطرنشان کرد: در دهۀ هفتاد حدود ۳۰۰ نشریه کودکان در ایران تولید شد که به دلایل اقتصادی، فعالیت تعداد زیادی از آنها متوقف شد. نشریات «آفتابگردان»، «دوچرخه»، «قلک»، مجله طنز گلآقا (ویژۀ کودکان) از این دست است. همچنین ویژهنامههای کودکان نیز بهعنوان ضمیمۀ نشریات بزرگسال تولید می‌شوند؛ مانند همشهری. در این میان، همچنان تنها نشریۀ شاخص «کیهان بچه‌ها» است.
در بخش دیگری از این مراسم محدثه مؤذنی‌راد، پژوهشگر مطبوعات کودکان، که بهطور ویژه در خصوص سالنامه‌های دانش‌آموزی پژوهشهایی را انجام داده است، اظهار کرد: سالنامه‌های دانش‌آموزی، منابع ارزشمندی هستند که نه در دستۀ کتاب‌ها قرار می‌گیرند نه نشریات و متأسفانه دچار انزوا شده‌اند. اولین سالنامه در سال ۱۲۹۱ به دستور ناصرالدین شاه چاپ می‌شود. اما سالنامه‌های دانش‌آموزی از دورۀ پهلوی اول رونق می‌گیرد که تحت حمایت آموزش و پرورش و مدیران و معلمان مدارس تولید می‌شد. سالنامه‌های این دوران در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، آستان قدس رضوی و کتابخانههای قم موجود است.
وی در ادامه گفت: سالنامه های مدارس ایران، به مباحث اجتماعی و فرهنگی، سیاسی، بهداشتی و هر آنچه مربوط به تعلیم و تربیت می‌شود، پرداخته‌اند.
این پژوهشگر مطبوعات کودکان در خصوص انتشار سالنامه‌ها در مشهد عنوان کرد: ابتدا در مشهد حدود ۱۸ تا ۲۰ سالنامه تولید می‌شد که برخی مدارس محدود و موفق در حوزه تعلیم و تربیت به این عرصه ورود پیدا کردند. اما در حال حاضر دیگر چنین فضایی را در مدارس نداریم؛ در حالی که هر مدرسه باید انجمن علمی و ادبی داشته باشد و گزارش‌های مربوط به خود را ارائه دهد.
مؤذنی دربارۀ ساختار سالنامه‌ها توضیح داد: سالنامه‌ها غالباً از دل انجمن‌های ادبی شروع به کار کردند و دبیر ادبیات و مدیر مدرسه در رأس کار بودند. سالنامه‌های دختران و پسران از نظر نوشتاری متفاوت بود. تاریخ تأسیس دبیرستان، معرفی معلمان و کارکنان مدرسه، مقالات معلمان و دانشآموزان، اشعار و آلبوم‌های عکس دانش‌آموزی، کارنامه، آمار و اطلاعاتی از دانشآموزان و در نهایت تقدیر و تشکر از افراد مختلف در سالنامه‌ها درج می‌شد و هر سالنامه بنا به بودجه و ظرفیت هر مدرسه، با دیگری متفاوت بود. سالنامه‌ها بهدلیل هزینه بالا، سیاهوسفید چاپ می‌شدند و از ۸ تا ۲۰۰ صفحه را شامل می‌شدند.
مؤذنی‌راد با اشاره به تأثیر نقش معلمان و آگاهی آنان در جهت‌دهی و محتوای سالنامه‌ها، بیان کرد: چه بسیار سالنامههایی که با همت آموزش و پرورش تولید شده است و اطلاعات خوبی در آنها وجود دارد. این سالنامه‌ها می‌توانند امروزه موضوع پژوهش ادبیات و زبان قرار گیرند؛ مانند سالنامۀ دبیرستان سعدی که در سال ۱۳۳۶ تولید شده است.
