[شهروند] جامعه ایران در سال‌های اخیر شاهد تغییرات فرهنگی و اجتماعی بوده است. در سایه این تغییرات، ارزش‌ها و سنت‌های قدیمی مانند صله‌رحم اهمیت گذشته‌شان را از دست داده‌اند یا در میان اولویت‌های اقشار جامعه، نقش کمرنگ‌تری نسبت به گذشته دارند.
تغییرات فرهنگی و اجتماعی ابعاد مختلف زندگی شهروندان را تحت‌تاثیر قرار داده و افزایش مشغله‌های زندگی روزمره یکی از عواقب این تغییرات است. درواقع همین مساله سبب‌شده افراد زمان کمتری برای دیدار با خانواده و اقوام داشته باشند. فشارهای اقتصادی و نیاز به کار بیشتر در دهه‌های اخیر هم یکی از عوامل کاهش ارتباطات خانوادگی شده است. مهاجرت به شهرهای بزرگ یا خارج از کشور برای جستجوی فرصت‌های بهتر اقتصادی هم یکی از عواملی است که باعث فاصله‌گیری افراد از خانواده و کاهش صله‌رحم شده است. زندگی بشر امروزی با فناوری گره خورده، بنابراین شبکه‌های اجتماعی اغلب‌اوقات جای ارتباطات خانوادگی را پُر کرده‌اند.
یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار، تغییرات در ساختار خانواده است مانند افزایش طلاق و کاهش ازدواج. این تغییرات می‌توانند بر روابط خانوادگی و صله‌رحم تأثیر بگذارند. در خانواده‌های تک‌والد یا خانواده‌های با ساختارهای جدید، ممکن است ارتباطات خانوادگی کاهش یابد. به‌طور کلی این عوامل به تنهایی یا به صورت ترکیبی می‌توانند باعث کاهش صله‌رحم در جامعه ایران شوند.
صله‌رحم یکی از ارکان سلامت اجتماعی است
رهبر معظم انقلاب اسلامی در چندین سخنرانی و بیانیه به اهمیت صله‌رحم و ارتباطات خانوادگی اشاره داشته‌اند. بنابر فرمایشات رهبری، صله‌رحم یکی از واجبات دینی و اخلاقی است و باید به‌عنوان یک ارزش در جامعه موردتوجه قرار گیرد. چون نه تنها موجب تقویت روابط خانوادگی می‌شود بلکه به انسجام اجتماعی نیز کمک می‌کند. رهبری بر این باورند، صله‌رحم می‌تواند تأثیر مثبت زیادی بر زندگی فردی و اجتماعی افراد داشته باشد. ایشان معتقدند این ارتباطات می‌تواند منجر به افزایش محبت و همدلی در جامعه شود.
رهبری، جوانان را به حفظ و تقویت صله‌رحم دعوت کرده و آنها را به عنوان نیروی اصلی در این راستا معرفی کرده‌اند. ایشان بر این باورند جوانان می‌توانند با انرژی و انگیزه خود، روابط خانوادگی را تقویت کنند. ایشان همچنین به خطرات ناشی از قطع صله‌رحم و کاهش ارتباطات خانوادگی اشاره کرده و آن را عاملی برای بروز مشکلات اجتماعی و اخلاقی دانسته‌اند.
این بیانات نشان‌دهنده توجه ویژه رهبری به موضوع صله‌رحم و اهمیت آن در تقویت بنیان‌های خانواده و جامعه است. ایشان همواره بر ضرورت تلاش برای حفظ این روابط تأکید کرده و آن را یکی از ارکان سلامت اجتماعی می‌دانند.
اختلالات پارانوئید و اسکیزوفرنی در کمین افرادی است که روابط خانوادگی‌شان محدود است
انسان ذاتا یک موجود اجتماعی است، بنابراین محدود کردن روابط در طولانی‌مدت برای او آسیب‌زا خواهد بود. به گفته الهام مَحرم، روانشناس بالینی به «شهروند» افرادی که تصمیم گرفته‌اند، تنهایی را امتحان کنند اغلب دچار آثار روحی و روانی متعدد شده‌اند. محرم می‌گوید: «تغییراتی با نام تجدد یا متمدن شدن، شرایط جوامع و سبک زندگی شهروندان را تحت‌الشعاع قرار داده است.»
این روانشناس بالینی اظهار می‌کند: «همین تغییرات سبب‌شده شاهد بالا رفتن آمار افسردگی در میان برخی شهروندان باشیم، البته گاهی فقط به افسردگی ختم نمی شود چون در مواردی پارانوئیدها شکل میگیرد که از نظر روانشناسی یک اختلال روانی است که موجب ایجاد حس بی‌اعتمادی و سوءظن بی‌دلیل به دیگران می‌شود.»
او ادامه میدهد: «اسکیزوفرنی - یک اختلال روانی جدی است که بر نحوه تفکر، احساس و رفتار افراد تاثیر می‌گذارد. این بیماری ممکن است باعث توهم، هذیان و تفکر یا رفتار آشفته شود که یکی دیگر از اختلالاتی است که این افراد گاهی اوقات دچار آن می‌شوند.»
افرادی که از حمایت‌های خانوادگی بی‌بهره‌اند در برابر چالش‌ها تاب‌آوری کمتری دارند
مَحرم می‌گوید: «عدم توجه به صله‌رحم می‌تواند آثار منفی زیادی بر سلامت روان افراد داشته باشد. به عنوان نمونه قطع ارتباطات خانوادگی می‌تواند منجر به احساس تنهایی و انزوا شود. افرادی که از حمایت‌های عاطفی خانواده محروم هستند، بیشتر دچار افسردگی و اضطراب می‌شوند.»
این روانشناس بالینی ادامه میدهد: «عدم‌ارتباط با خانواده می‌تواند احساس تعلق به یک گروه یا خانواده را کاهش دهد. این احساس تعلق برای سلامت روان بسیار مهم است و نبود آن می‌تواند باعث کاهش اعتماد به‌نفس و عزت‌نفس شود.»
او اظهار می‌کند: «افرادی که از حمایت‌های خانوادگی بی‌بهره‌اند، ممکن است در مواجهه با چالش‌های زندگی تاب‌آوری کمتری داشته باشند. این موضوع می‌تواند باعث کاهش کیفیت زندگی و سلامت روان شود.» محرم بیان می‌کند: «عدم‌ارتباطات سالم و حمایتی می‌تواند باعث بروز اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت مرزی یا اختلال شخصیت وابسته شود. این اختلالات معمولا با مشکلات در روابط بین‌فردی همراه هستند.»
از پرخوری تا کم‌خوابی؛ بلای کاهش صله‌رحم
این روانشناس معتقد است یکی از عواقب کاهش صله‌رحم می‌تواند این باشد که برخی به دلیل احساس تنهایی و عدم‌حمایت، به رفتارهای ناسالم مانند پرخوری یا کم‌خوری روی بیاورند.
او عنوان می‌کند: «عدم صله‌رحم و احساس تنهایی می‌تواند باعث مشکلات خواب شود. این افراد ممکن است دچار بی‌خوابی یا خواب زیاد شوند که هر دو می‌توانند بر سلامت روان تأثیر منفی بگذارند.» محرم می‌گوید: «توجه نداشتن صله‌رحم می‌تواند به بروز اختلالات روان‌تنی (جسمی) منجر شود، جایی که مشکلات روانی به صورت علائم جسمی بروز می‌کنند.»
در دنیای جدید شکل روابط تغییر پیدا کرده است
همچنین جواد جعفری صادقی، جامعه‌شناس و عضو هیات‌علمی دانشگاه سوره به «شهروند» می گوید: نکته قابل تامل که در ابتدای امر باید موردتوجه قرار بگیرد، این است که ما از جامعه سنتی به سمت جامعه مدرن در حرکت هستیم. بنابرنظر جعفری‌صادقی این رویه بی‌شک تبعاتی برای جامعه و شهروندان خواهد داشت.
این جامعه‌شناس اظهار می دارد: «روابط در جامعه سنتی بیشتر خانوادگی و اقوامی بوده است در حالی که در جامعه مدرن ارتباطات دیگر فامیلی و خانوادگی نیستند و اغلب ارتباطات و همبستگی‌ها میان دوستان و کسانی که سبک زندگی نزدیک به ما دارند شکل می‌گیرند.»
این عضو هیات‌علمی دانشگاه سوره بیان می‌کند: «این وضعیت محصول رفتن به سمت مدرنیته است. در دنیای جدید شکل روابط تغییریافته است.»
او اظهار می‌کند: «در جامعه سنتی، ما زمان بیشتری داشتیم، بنابراین ارتباطات گسترده‌تر بود اما امروزه به‌خصوص در کلانشهرها، شهروندان مشکل زمان دارند. شرایط زندگی به‌گونه‌ای شده که ارتباطات نسبت به گذشته کمرنگ‌تر شده‌اند، البته در جامعه مدرن امروزی شاید ارتباطات رودررو نباشند اما با وجود شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی ارتباطات آنلاین بیشتر شده و ارتباطات کم و بیش وجود دارند. هرچند این نوع ارتباط تمام و کمال نیستند.»
صله‌رحم منجر به افزایش عمر و سلامتی شهروندان می‌شود
به گفته جعفری‌صادقی در دنیای جدید و مدرن امروزی بحث غریبگی یا غریبه ماندن هم مطرح است.
این جامعه‌شناس بیان می‌کند: «امروزه برخی از مردم شاید تمایل نداشته باشند از وضعیت خودشان برای دیگران بگویند. در حالی که در گذشته ما مخفی کردن چیزی مانند بیماری را نداشتیم اما امروزه این مساله بارها تکرار شده است. این مسائل به تغییرات فرهنگی و اجتماعی برمی‌گردد.»
او اظهار می‌کند:«در واقع کاهش صله‌رحم به مجموعه‌ای از عوامل برمی‌گردد. جامعه به سمت مدرن شدن پیش می‌رود و شهروندان گاهی اوقات ناخواسته تحت‌تاثیر تبعات آن قرار می‌گیرند.» جعفری‌صادقی عنوان می‌کند: «در جهان امروز کشوری مانند ژاپن با پدیده اجتماعی به نام تنهایی آدم‌ها روبه‌روست. همین تنهایی، انزوا می‌آورد و به تبع آن فرد دچار مسائل روانی می‌شود و ادامه آن حتی می‌تواند میل به خودکشی را افزایش دهد.»
او ادامه میدهد: «تحقیقی در اروپا نشان میدهد صله‌رحم منجر به افزایش عمر و سلامتی شهروندان می‌شود، بنابراین مساله صله رحم اهمیت دارد. هرچند یکی از تبعات سبک زندگی مدرن که جوامع در حال توسعه و جوامع مدرن را تحت‌تاثیر قرار داده همین کاهش صله‌رحم است.»