با این حال گاهی اوقات سطوح این هورمون در بدن به دلایل مختلف دچار افزایش می‌شود که در نهایت مشکلات متعدد و بی‍شماری را در بدن ایجاد خواهد کرد. اگر می‌خواهید بدانید که ماهیت پرولاکتین چیست و درمان نکردن مقادیر بالای آن چه عوارضی را به همراه دارد با ما تا انتهای این مطلب از همشهری آنلاین همراه باشید.
پرولاکتین (هورمون شیر) چیست؟
پرولاکتین که به عنوان لاکتوتروپین و PRL هم شناخته می‌شود هورمونی است که مسئولیت شیردهی، رشد بافت پستان و صدها فرآیند حیاتی و مهم دیگر را در بدن برعهده دارد. سطوح این هورمون در زمان تولد در آقایان، افراد غیر شیرده و غیر باردار پایین است و معمولا در طی بارداری و شیردهی افزایش پیدا می‌کند.
این هورمون توسط غده هیپوفیز در مغز انسان ترشح می‌شود و به دلیل نقشی که در تولید شیر دارد با نام هورمون شیر هم معروف است. جالب است بدانید که تولید پرولاکتین و آزاد شدن آن از غده هیپوفیز تحت تاثیر دوپامین و استروژن قرار دارد.
بیشتر بخوانید: مفاهیم: هورمون چیست؟
عملکرد پرولاکتین در بدن
حال که متوجه شدید هورمون پرولاکتین چیست، بهتر است نگاهی هم به عملکرد کلی آن در بدن بیندازید. این هورمون وظایف متعددی را برعهده دارد که دو عدد از مهم‌ترین آن‌ها شامل رشد غدد پستانی در بافت پستان و تولید شیر و شیردهی هستند. با این حال اگر کنجکاو هستید در مورد نقش‌های دیگر این هورمون بیشتر بدانید در بخش بعد به صورت جامع به آن پرداخته‌ایم.
نقش پرولاکتین در بدن زنان و مردان
پرولاکتین به صورت اختصاصی در زنان وظایف زیر را برعهده دارد:
کمک به تولید شیر در مادران
سطوح پرولاکتین در دوران بارداری افزایش می‌یابد و در زمان زایمان هم به بیشترین میزان خود می‌رسد. به محض زایمان پرولاکتین تولید پروتئین، لاکتوز و سایر ترکیبات موجود در شیر مادر را افزایش می‌دهد. در صورتی که مادر تماس صمیمی با نوزاد خود داشته باشد و در یک محیط حمایتی قرار بگیرد سطوح پرولاکتین و اکسی‌توسین افزایش می‌یابد که نتیجه‌ی نهایی آن تولید بیشتر شیر است.
در غیراینصورت و با توقف شیردهی، میزان پرولاکتین بین یک تا دو هفته به حالت پیش از بارداری خود بازمی‌گردد.
رشد سینه‌ها
موفقیت در زمینه تولید و خروج شیر نیازمند داشتن غده‌های شیری سالم است که در زمان رشد سینه به وجود می‌آیند. در زمان بارداری سینه‌ها به رشد کامل خود می‌رسند و پرولاکتین و عوامل متعددی از قبیل استروژن، پروژسترون، هورمون رشد، انسولین، تیروئید و پاراتیروئید در این زمینه نقش‌آفرینی می‌کنند.
حفظ بارداری
با وجود پرولاکتین جسم زرد موجود در تخمدان‌ها به ساختن پروژسترون وادار و منجر به حفظ بارداری می‌شوند که در نهایت به چسبیدن جنین به پوشش رحم و تقویت تشکیل جفت کمک می‌کنند.
در مورد سایر وظایف پرولاکتین در مردان و زنان می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- محافظت از مغز و اعصاب در برابر تاثیرات مخرب تشنج و استرس؛
- تنظیم مصرف غذا و متابولیسم؛
- تقویت سیستم ایمنی بدن و مقابله موثر با عوامل خارجی بیماری‌زا؛
- مقابله با استرس و اضطراب؛
علائم پرولاکتین بالا در زنان
سطوح بالای هورمون پرولاکتین در خانم‌ها منجر به بروز علائم زیر خواهد شد:
- خشکی واژن؛
- مقاربت دردناک؛
- قاعدگی نامنظم یا عدم قاعدگی؛
- آکنه؛
- گرگرفتگی؛
- رشد بیش از حد موهای زائد روی بدن و صورت؛
- سردردهای بدون دلیل؛
- گالاکتوره (بیرون آمدن شیر از پستان‌ها حتی در زمان عدم بارداری یا شیردهی)؛
- اختلالات بینایی؛
علائم پرولاکتین بالا در مردان
مردان هم ممکن است به دلایل گوناگون دچار هایپرپرولاکتینمی شوند که منجر به بروز نشانه‌های متعددی می‌شود که در ادامه معرفی شده‌اند:
- اختلالات نعوظ؛
- مشکلات باروری؛
- کاهش میل جنسی؛
- ریزش غیرطبیعی موهای بدن و صورت؛
- اختلال در بینایی؛
- پایین بودن سطح تستوسترون؛
- سردردهای بدون دلیل؛
- عضلات کوچک؛
- ژنیکوماستی یا بزرگ شدن سینه‌ها؛
تاثیر پرولاکتین بر باروری و سلامت جنسی
بسیاری از افرادی که دچار مشکل هایپرپرولاکتینمی هستند می‌خواهند بدانند که نقش دقیق پرولاکتین چیست و آیا تاثیری بر روی باروری دارد یا نه؟ بالا بودن سطوح این هورمون در خانم‌ها ممکن است منجر به اختلال در باروری و در نهایت ناباروری آن‌ها شود؛ علاوه‌براین می‌تواند در تولید میزان طبیعی سایر هورمون‌ها از قبیل استروژن و پروژسترون هم تاثیر بگذارد که منجر به تغییر در تخمک‌گذاری یا متوقف شدن آن خواهد شد؛ البته گاهی اوقات این بالا بودن پرولاکتین علامت خاصی از خود نشان نمی‌دهد.
در مقابل مردانی که مقادیر بالایی از هورمون پرولاکتین دارند دچار مشکلاتی در تولید اسپرم و در نتیجه کاهش تعداد آن‌ها می‌شوند که اختلالات باروری و ناباروری را در آن‌ها به همراه دارد.
علت افزایش سطح پرولاکتین چیست؟
حال سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا سطوح هورمون پرولاکتین از حالت طبیعی خود بیشتر می‌شود؟ با وجود اینکه پزشکان گاهی اوقات نمی‌توانند علت دقیق بروز این مسئله را مشخص کنند، اگر شخصی دچار پرولاکتین بالا شد باید به یکی از موارد زیر شک کند:
مصرف داروهای خاص
کلیه‌ی داروهایی که بر روی تولید دوپامین بدن اثر می‌گذارند منجر به افزایش سطح پرولاکتین خواهند شد. از جمله این داروها می‌توانیم به قرص‌های ضدبارداری، گروهی از داروهای ضدروان‌پریشی، داروهای فشارخون و مواردی که برای درمان حالت تهوع و استفراغ تجویز می‌شوند، اشاره کنیم.
پرولاکتینوما
یکی از رایج‌ترین دلایل افزایش سطوح پرولاکتین نوعی تومور خوش‌خیم غیرسرطانی به نام پرولاکتینوما است که در غده‌ی هیپوفیز تشکیل می‌شود. افرادی که دچار این وضعیت هستند علاوه بر علائم مربوط به افزایش پرولاکتین نشانه‌هایی نظیر اختلال در حس بویایی، درد و فشار سینوسی و حالت تهوع یا استفراغ را هم تجربه می‌کنند.
بیماری‌های مختلف
گاهی اوقات اختلالات و بیماری‌هایی نظیر سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، سندرم نلسون، زونا، بیماری‌های کلیوی و کم‌کاری تیروئید هم منجر به افزایش میزان تولید پرولاکتین در بدن می‌شوند. البته در بعضی از موارد ممکن است به دلایلی نظیر موارد زیر هم سطوح پرولاکتین به صورت موقتی افزایش یابد:
- رابطه جنسی
- آسیب به قفسه سینه
- حملات صرع و تشنج
- ورزش‌های سنگین
- استرس‌های فیزیکی
- خوردن غذا و...
نشانه‌های افزایش سطح پرولاکتین در بدن
همان‌طور که در قسمت‌های قبل مشاهده کردید افزایش پرولاکتین در بدن با علائم مشخصی در خانم‌ها و آقایان همراه است که برای راحتی شما در ادامه به صورت دسته‌بندی شده در جدول آمده‌اند:
علائم افزایش پرولاکتین در زنان |
علائم افزایش پرولاکتین در مردان |
عدم تخمک‌گذاری |
کاهش توده‌ی عضلانی |
خشکی واژن |
کاهش موهای بدن |
گالاکتوره |
سطوح پایین تستوسترون |
کاهش میل جنسی |
اختلالات نعوظ |
ناباروری |
ژنیکوماستی |
قاعدگی نامنظم |
اختلالات ناباروری |
آزمایش‌های مربوط به پرولاکتین
در صورتی که پزشک علائم مربوط به افزایش پرولاکتین را در شما مشاهده کند، به منظور اطمینان از تشخیص خود آزمایش‌هایی را تجویز خواهد کرد که شامل موارد زیر هستند:
MRI تشخیص هایپرپرولاکتینمی
در صورتی که پزشک به وجود توده در نزدیکی یا داخل غده هیپوفیز شک کند به سراغ MRI می‌رود؛ با این حال این روش قادر به تشخیص آدنوم هیپوفیز از دیگر ناهنجاری‌ها نیست.
آزمایش خون
پیش از انجام این آزمایش لازم است پزشک را در جریان کلیه‌ی داروها و مکمل‌های مصرفی خود قرار دهید تا بتواند نتایج نهایی را به درستی تفسیر کند. با وجود اینکه محدوده‌ی طبیعی پرولاکتین در آزمایشگاه‌های مختلف با یکدیگر تفاوت دارد، اما معمولا در مردان بین ۲ تا ۱۸، در زنان غیرباردار بین ۲ تا ۲۹ و در خانم‌های باردار بین ۱۰ تا ۲۰۹ نانوگرم در میلی‌لیتر است.
بیشتر بخوانید: ریزش مو هورمونی چیست | نحوه جلوگیری و درمان
روش‌های درمان و کنترل پرولاکتین
روش‌های درمانی مقادیر بالای پرولاکتین چیست؟ درمان شما در قدم اول با مشخص کردن بیماری که منجر به هایپرپرولاکتینمی شده‌اند آغاز می‌شود. گاهی اوقات این وضعیت در گروهی از افراد به سادگی و با اجتناب از استرس، مصرف غذاهای سالم و داشتن الگوی خواب منظم برطرف خواهد شد، اما گروهی دیگر به پیگیری راهکارهای زیر نیاز خواهند داشت:
مصرف مکمل‌های دارویی
استفاده از مکمل‌های دارویی نظیر ویتامین E، زینک و ویتامین B6 می‌تواند به کاهش سطح پرولاکتین خون کمک کند. از آنجایی که مقادیر بالای ویتامین E و زینک می‌توانند منجر به بروز عوارض جانبی مشخصی نظیر سردرد و تاری دید شوند، از مصرف خودسرانه‌ی آن‌ها پرهیز کنید و این کار را تحت نظارت پزشک معالج خود پیگیری کنید.
دارو درمانی
کابرگولین و بروموکریپتین دو عدد از داروهایی هستند که معمولا برای کاهش پرولاکتین تجویز می‌شوند. در قدم اول پزشک معالج شما با دوز پایین روند درمان را آغاز می‌کند و مقدار آن را به تدریج تا جایی افزایش می‌دهد که پرولاکتین شما به سطح طبیعی خود بازگردد.
جراحی
اشخاصی که دچار پرولاکتینوما هستند بهتر است جراحی شوند. در طی این جراحی از طریق برش کوچکی در بینی که تا سینوس پروانه‌ای ادامه دارد، جراح آدنوم را خارج می‌کند. با این کار غلظت پرولاکتین خون کاهش می‌یابد و مقادیر آن به حالت طبیعی می‌رسد. با این حال جراحی هم عوارض مشخصی از قبیل تشدید مشکلات بینایی، مننژیت و کمبود هورمون را دارد که باید پیش از شروع فرآیند آن‌ها را در نظر بگیرید.
پرتو درمانی
پرتو درمانی هم یکی از روش‌هایی است که پرولاکتینوما را کوچک می‌کند و میزان پرولاکتین را به حالت طبیعی خود باز می‌گرداند؛ با این وجود مشاهده‌ی نتایج مثبت حاصل از آن ممکن است چندین سال طول بکشد. با توجه به این مسئله پزشکان معمولا به ندرت به سراغ آن می‌روند، مگر اینکه بخواهند از آن برای درمان ماکروآدنوم و ممانعت از رشد مجدد بافت باقی‌مانده پس از جراحی استفاده کنند.
این روش هم مشابه با سایر راهکارهای درمانی عوارض جانبی مشخصی از قبیل خستگی، از دست رفتن احساس چشایی و بویایی، حالت تهوع موقتی و ریزش مو در بعضی از قسمت‌های سر را به همراه دارد.
پرهیز از کم‌خوری
اجتناب از کم‌خوری هم از راهکارهای خانگی است که می‌تواند به متعادل کردن سطح پرولاکتین کمک کند. افراد با کم‌خوری منجر به نامتعادل شدن سطح قند خون و افزایش کورتیزول و وارد شدن فشار به بدن می‌شوند. براین اساس می‌توانید به آسانی و با خوردن مقادیر کافی مواد غذایی این وضعیت را تغییر دهید.
داروهایی گیاهی
گروهی از گیاهان دارویی از قبیل گیاه پنج انگشت، گیاه دونگ کوئی، ریشه آشواگاندا، جعفری، گیاه ماکا، جینکو بیلوبا، مریم گلی و جینسینگ هم می‌توانند سطوح پرولاکتین را به مقادیر طبیعی خود برسانند و به کاهش علائم و نشانه‌های ناشی از افزایش آن در خانم‌ها و آقایان کمک کنند.
عوارض عدم درمان پرولاکتین بالا
در صورتی که پرولاکتین بالا درمان نشود، عوارض متعددی بروز می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:
ناباروری
همان‌طور که ملاحظه کردید میزان بالای پرولاکتین می‌تواند در روند باروری افراد اختلال ایجاد کند؛ چرا که منجر به کاهش میزان تولید هورمون‌های استروژن و تستوسترون می‌شود و در عین حال از آزاد شدن تخمک هم در چرخه قاعدگی جلوگیری می‌کند. از طرفی دیگر عوارض پرولاکتین بالا در مردان هم کاهش تولید اسپرم را در برمی‌گیرد.
پوکی استخوان
کاهش استروژن و تستوسترون میزان استحکام استخوان‌ها را کم و آن‌ها را تضعیف می‌کند. نتیجه اینکه استخوان‌های شما ضعیف شده و احتمال شکستن آن‌ها افزایش می‌یابد.
عوارض و مشکلات متعدد در بارداری
در طی بارداری میزان تولید استروژن افزایش پیدا می‌کند که می‌تواند منجر به رشد تومور هیپوفیز شود و علائمی نظیر سردرد و اختلالات بینایی در زنان باردار با پرولاکتینوما بزرگ ایجاد کند.
از دست رفتن بینایی
در صورتی که پرولاکتینوما را درمان نکنید، ممکن است به اندازه‌ای بزرگ شود که به عصب بینایی فشار وارد کند و دید جانبی (محیطی) شما از دست رود. از آنجایی که عصب بینایی در نزدیکی غده هیپوفیز قرار دارد، اولین علامت بزرگ شدن پرولاکتینوما روی آن بروز می‌کند.
کاهش میزان سایر هورمون‌های غده هیپوفیز
پرولاکتینوما می‌تواند به قسمت‌های سالم هیپوفیز هم فشار وارد کند و میزان سایر هورمون‌های تولید شده توسط آن از قبیل تیروئید و کورتیزول را کاهش دهد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
خانم‌ها و آقایانی که علائم مربوط به افزایش پرولاکتین را در خود مشاهده می‌کنند می‌توانند با مراجعه به پزشک عمومی از او درخواست کنند که برای آن‌ها آزمایش خون بنویسد و سطوح این هورمون را در خون اندازه‌گیری کند. از آنجایی که عوارض عدم درمان به موقع مقادیر بالای پرولاکتین زیاد است، حتما هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید تا اقدامات لازم را برای درمان شما پیگیری کند.
بیشتر بخوانید: برای تنظیم هورمون چه بخوریم ؟ | چند خوردنی مفید برای سلامت هورمون ها
سخن پایانی
در این مطلب به صورت کامل به پرسش هورمون پرولاکتین چیست، پاسخ دادیم و علائم و نشانه‌ها و عوارض عدم درمان به موقع را در کنار یکدیگر بررسی کردیم. همان‌طور که ملاحظه کردید تشخیص هایپرپرولاکتینمی با یک آزمایش خون ساده صورت می‌گیرد و می‌تواند خیال شما را بابت وضعیت سلامتی‌تان راحت کند.