مهسا مژدهی: بهمن‌ماه امسال دونالد ترامپ کلید کاخ سفید را از بایدن تحویل می‌گیرد تا برای چهار سال پیش رو رئیس‌جمهور ایالات متحده باشد. پرونده رابطه با ایران در کنار موارد دیگری چون جنگ غزه و لبنان و منازعه میان اوکراین و روسیه جزئی از پرونده‌های مهم دولت ترامپ خواهند بود. در تهران هر چند مقامات ارشد آمدن ترامپ را بی ارتباط با ایران خواندند اما ظاهرا آمادگی‌هایی در سطح دیپلماتیک و اقتصادی برای شرایط جدید درحال برنامه‌ریزی است. کلمه کلیدی مدیریت که هفته گذشته رئیس‌جمهور و وزیرخارجه ایران از آن برای ارتباط میان تهران و واشنگتن استفاده کردند، نشان‌دهنده رویکرد دولت چهاردهم به کلیت اتفاقات اخیر است.
پالس‌های تهران کدامند؟
روز دوشنبه مجید تخت‌روانچی دیپلمات ایرانی و معاون سیاسی وزارت خارجه در گفتگویی که با فایننشال تایمز داشت از باز بودن درهای گفتگو با ترامپ حرف زد. او البته این موضوع را مشروط دانست و تاکید کرد که هرگونه تلاشی برای اعمال "فشار حداکثری" علیه تهران شکست خواهد خورد. مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور پیش از همه اعلام کرده بود برای ایران تفاوتی ندارد که چه کسی در ایالات متحده رئیس‌جمهور خواهد شد. همزمان برخی این سخنان رئیس‌جمهور را به آمادگی تهران برای دنبال کردن دیپلماسی برای ارتباط با غرب تفسیر کردند. پزشکیان هفته گذشته پرده از رویکرد دولت چهاردهم در قبال ایالات متحده برداشت و گفت باید رابطه و مواجهه با آمریکا را خودمان مدیریت کنیم. یک روز بعد از این اظهارنظر وزیرخارجه ایران هم در صحبت‌های مشابهی گفت باید مدیریت کنیم تا هزینه اختلافاتمان با آمریکا کاهش پیدا کند. او توضیح داد باید مدیریت کنیم تا هزینه‌های اختلافات ایران و آمریکا کاهش یابد، کانال‌های تماس بین ایران و آمریکا همیشه وجود دارد، بعضا اختلافاتی که با آمریکا داریم بسیار اصولی و مبنایی است.
مقامات ایرانی در اظهارنظرهایشان درهای گفتگو با ایالات متحده را کاملا بسته ارزیابی نمی‌کنند. البته اصول‌گرایان دیدگاه متفاوتی دارند. آنها در روزنامه‌های خود در همین یک هفته گذشته به عراقچی و پزشکیان هشدار داده‌اند که برای گفتگو با ترامپ عجله به خرج ندهند. در لحن این رسانه‌ها سرزنش علیه دیپلماسی درنظر گرفته شده از سوی دولت در قبال ایالات متحده مشهود است.
در ایران برخی از کارشناسان و سیاستمداران معتقدند ترامپ بیش از آنکه مسائل ایدئولوژیک را دنبال کند؛ به اقتصاد می‌پردازد. به گمان آنها اگر برای ترامپ ارتباط با تهران از نظر اقتصادی صرفه داشته باشد، می‌توان به دیپلماسی امیدوار بود. مساله حشمت فلاحت‌پیشه نماینده سابق مجلس در گفتگویی با خبرآنلاین توضیح داد ایران و آمریکا در صورت توافق بر سر کلیات تنش های موجود و محدود کردن این تنش ها به سازوکارهای اقتصادی دست پیدا کنند. او اضافه کرد: «به باور بنده در دوره ۴ سالهای که ترامپ روی کار خواهد بود، او به میزانی رابطه با ایران از نظر اقتصادی برایش سودآور باشد، به همان اندازه در حوزه سیاسی حاضر به امتیاز دادن است. لذا ایران و آمریکا می‌توانند از طریق کانال‌های غیرمستقیم مانند ایلان ماسک و تجار و فعالان اقتصادی بنیان اقتصادی را برای تنش‌زدایی ایجاد کنند. تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا نیازمند یک بنیان اقتصادی است.»
از سوی دیگر باقی کارشناسان معتقدند ارتباطات اقتصادی میان ایران و آمریکا اساسا نمی‌تواند آن اندازه که ترامپ را قانع کند، گسترده باشد و تصور تاجر بودن ترامپ که می‌تواند به یک توافق بی‌انجامد، اساسا نادرست است.
پالس‌های آمریکا کدامند؟
ترامپ تجربه چهار سال رویکرد تهاجمی علیه ایران را دارد. او از زمان انتخاب در دور اول شمشیر خود را علیه برجام از رو بست و همین مساله منجر به خروج از توافق هسته‌ای شد. او سیاست فشار حداکثری با گسترش تحریم‌ها علیه ایران را در پیش گرفت و در نهایت اقدام به ترور سردار قاسم سلیمانی کرد. در دور دوم، ترامپ در اظهارنظرهای پیشاانتخاباتی از این سخن گفت که می‌تواند تهران را به پای میز مذاکره بکشاند. همین موضوع باعث شد تا تحلیل‌هایی در خصوص اینکه ترامپ در نهایت به دلیل افزایش میزان غنی‌سازی ایران ناچار است تن به گفتگو دهد، به‌وجود بیاید. با این‌حال تیمی که دونالد ترامپ تا اینجا برای خود ساخته است، نشان می‌دهد او کماکان رویکرد مثبتی در قبال ایران نخواهد داشت. دستکم سه نفر از اعضای کابینه آینده ترامپ، رویکردی بسیار تند علیه ترامپ دارند. آنها حامی تحریم شدید ایران و مخالف برجام بوده و در میان راست‌گرایان افراطی قرار می‌گیرند. در روزهای اخیر فایننشال تایمز به نقل از منابع نزدیک به تیم دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب ایالات متحده اعلام کرد که ترامپ قصد بازگرداندن سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران را دارد؛ سیاستی که ثبات اقتصادی این کشور و توانایی آن برای حمایت از نیروهای نیابتی و توسعه برنامه هسته‌ای را هدف قرار می‌دهد.
این منابع فاش کردند که دولت آینده ترامپ قصد دارد تحریم‌های سخت‌تری را به‌ویژه در موضوع صادرات نفت ایران که یک منبع حیاتی درآمد برای این کشور است، به اجرا بگذارد. اگر بخواهیم حرف‌های نزدیکان ترامپ را به فایننشال تایمز جدی بگیریم، می‌توان گفت ترامپ تلاش خواهد کرد تا تهران را به پای میز مذاکره‌ای اجباری بکشاند. امری که بعید است ایران به آن تن دهد. از طرف دیگر فارغ از رویکرد دولت ترامپ کانال‌های دیپلماتیک به صورت عمده در جای دیگری فعالند. این کانال‌ها معمولا چندان گوششان به تلاش‌های ترامپ و اطرافیانش بدهکار نیست و همین موضوع می‌تواند باعث شود تا در سالهای پیش رو، اوضاع طور دیگری رقم بخورد.
وزیرخارجه نیز اخیرا به دولت جدید آمریکا هشدار داد که تلاش برای اِعمال «نسخه دوم فشار حداکثری» تنها به «نسخه دوم شکست حداکثری» منجر خواهد شد و ایده بهتر آن است که «عقلانیت حداکثری» امتحان شود که به نفع همه خواهد بود.
۳۱۱۳۱۲
∎