محمدعلی ایزدخواستی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به بازدید از روند مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان درباره مشکلات ناشی از مرمت‌های دهه ۷۰ بنای موزه هنر معاصر اصفهان اظهار کرد: آسیب‌های موریانه‌زدگی و فرسودگی مصالح اصلی سقف و دیوارهای موزه، پنهان بوده و شناسایی آن‌ها مستلزم بررسی‌های دقیق‌تری بوده است.

وی افزود: این عمارت چندین مرحله مورد مرمت قرار گرفته که از نقاشی دیوارها و گچ‌بری‌های تا اصلاح در و پنجره را شامل شده، اما کامل‌ترین مرمت در دو سال گذشته انجام شده که با مشکلات عمیق ساختاری نیز همراه بوده است.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان تاکید کرد: به‌عنوان مثال شکستگی شاه‌تیرهای اصلی ایوان غربی که به ستون‌های کناری متکی بود، خطر سقوط سقف را به همراه داشت که با بارندگی ممتد سال ۱۴۰۱، این خطر دوچندان شد.

ایزدخواستی گفت: در مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان تمام سقف‌ها بازبینی و تیرها جایگزین شد و علاوه بر تعویض مصالح آسیب‌دیده، تمام کارها با مصالح سنتی و در راستای حفظ اصالت بنا انجام شد.

وی ادامه داد: در بخش کلاه‌فرهنگی موزه، خرپای چوبی با خرپاهای محافظت‌شده تقویت شد و ترک‌های دیوار غربی که ناشی از نشست زمین بود، اصلاح و پی‌های آن تقویت شد؛ یکی از عوامل مهم نشست‌های گسترده در این عمارت، اجرای نادرست ناکش‌ها بوده که عمق آن‌ها کمتر از عمق ساختمان بوده و عموماً رطوبت را به جداره و پی زیرزمین‌ها منتقل می‌کرد که در این دوره اصلاح شد.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با اشاره به رعایت اصول روایت تاریخی در بازسازی خاطرنشان کرد: برای بازگرداندن اصالت بنای موزه به دوره‌های تاریخی، تصاویر قدیمی بنا از دوره قاجار به‌عنوان مرجع بازسازی استفاده شد و از تغییراتی همچون جایگزینی سنگ فرش حیاط با آجر فرش مطابق با تصاویر تاریخی و تعویض چراغ‌های پارکی حیاط با نمونه‌های قاجاری به‌عنوان تلاش‌هایی برای حفظ هویت تاریخی بنا استفاده شد؛ این تغییرات جزئی است، اما تأثیر قابل توجهی در بازگرداندن فضای اصیل بنا به‌جا گذاشت، همچنین رنگ روی گچ‌بری‌ها زدوده شد و به شکل تاریخی آن بازگشت.

ایزدخواستی با اشاره به پیچیدگی‌های پیش‌بینی‌نشده در روند مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان گفت: در حین عملیات، مشکلاتی همچون ناپایداری گچ‌های قدیمی موجب شد که برآورد اولیه پروژه با واقعیت تطابق نداشته باشد و برای مثال در ایوان غربی، ناپایداری گچ‌های دیوار و سقف به‌حدی بود که بازسازی آن نزدیک به دو ماه به طول انجامید.

وی با اشاره به چالش‌های این سازمان در جریان مرمت موزه افزود: مرمت اصولی با هزینه‌های بالا و مشکلات تأمین مصالح مناسب مواجه بود و مصالحی همچون آجرهای آجر فرش موزه از شهرهای دیگر تأمین شد تا با معماری اصیل سازگار باشد.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان تاکید کرد: گچ‌بری‌ها با دقت بسیار و بدون تغییر اساسی بازسازی شد و این اقدامات زمان مرمت را به تعویق انداخت؛ با این حال، سازمان نوسازی و بهسازی توانست با رعایت استانداردهای علمی مرمت، در بازسازی این بنای ارزشمند موفق عمل کند.

ایزدخواستی از تأسیس واحدی در سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان برای نگهداری و تعمیرات دوره‌ای بناهایی که توسط این سازمان مرمت می‌شود خبر داد و گفت: این واحد وظیفه دارد بناهای مرمت‌شده را به‌صورت مستمر بازبینی و در صورت بروز مشکل آن را به‌سرعت رفع کند.

وی ادامه داد: این اقدام برای موزه هنرهای معاصر نیز انجام خواهد شد تا این بنای ارزشمند همچنان در وضعیت کنونی خود حفظ شود، همچنین امر مرمت پایانی ندارد و همواره با بهره برداری از بنا باید وجود داشته باشد، هرچند خرد و اندک باشد.

مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان؛ از تجارب دهه هفتاد تا رویکردهای اصولی جدید

مرتضی بخردی، معمار داخلی نیز در این بازدید با بیان اینکه مرمت‌های اولیه موزه در سال ۱۳۷۱ غیراصولی و غیرتخصصی بوده است، اظهار کرد: شهرداری اصفهان در ابتدا این بنا را به یکی از معماران سنتی سپرد، اما دیدگاه او نسبت به فضای موزه محدود و غیرحرفه‌ای بود و او با نگاهی به‌سبک دکوراسیون تجاری، با نصب گونی روی دیوارها و نورپردازی‌های نامناسب، فضای موزه را از فرم فرهنگی خارج کرد.

وی اضافه کرد: به‌دنبال اعتراضات فراوان، وی وارد پروژه شد تا با طراحی جدید، گالری‌های استاندارد و اصولی برای موزه ایجاد کند و طراحی داخلی را به صورت تخصصی به انجام برساند.

معمار داخلی با اشاره به مرمت‌های جدید انجام‌شده توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان تصریح کرد: در مرمت‌های اخیر، این بار اصول علمی و روش‌های تخصصی به‌کار گرفته شده است و از جمله اقدامات مؤثر می‌توان به اصلاح ساختار کف و دیوارها، بازسازی سقف‌های آسیب‌دیده، استفاده از تکنولوژی روز در نورپردازی و تأمین روشنایی مناسب گالری‌ها اشاره کرد.

بخردی گفت: در این مرمت‌ها، بدون هیچ‌گونه تغییر در ساختار فضاهای داخلی، بر رفع آسیب‌ها و استحکام‌بخشی علمی تمرکز شده است.

وی با اشاره به تفاوت‌های ساختاری این بنا با سایر بناهای تاریخی اصفهان ادامه داد: بنای موزه هنرهای معاصر مربوط به دوره قاجار است و برخلاف بناهایی همچون رکیب‌خانه از دوره صفویه، کیفیت و دوام مصالح اولیه آن کمتر است.

معمار داخلی خاطرنشان کرد: بناهای دوره صفوی با مصالح و صنایع دستی باکیفیت ساخته می‌شدند که این ویژگی از نفوذ آسیب‌های محیطی جلوگیری می‌کرد؛ درحالی‌که موزه هنرهای معاصر، در دوره‌های پیشین با بی‌دقتی تعمیر شده و مشکلاتی همچون ترک‌خوردگی سقف، موریانه‌زدگی و نشست دیوارها را در پی داشته است و مرمت جدید، به‌خوبی این مسائل را برطرف کرده است و بنا را برای سال‌های آتی مقاوم‌سازی کرده است.

بخردی با تاکید بر اهمیت روایت فرهنگی و هویت موزه گفت: موزه هنرهای معاصر اصفهان از دیرباز نماد فعالیت‌های فرهنگی و هنری در اصفهان بوده و باید همواره در خدمت روایت‌سازی فرهنگی قرار گیرد؛ این بنا در طی سال‌ها میزبان نمایشگاه‌ها و برنامه‌های متعددی بوده که بر فضای هنری شهر تأثیرگذار بوده و حفظ هویت فرهنگی موزه و استمرار فعالیت‌های آن برای انتقال ارزش‌های فرهنگی از مهم‌ترین اهداف بوده است.

وی با اشاره به اهمیت نگهداری دوره‌ای بناهای تاریخی افزود: نگهداری صحیح از یک بنای تاریخی نیازمند بازدیدهای منظم است تا مشکلات جزئی به موقع برطرف شود؛ با مرمت فعلی، ساختمان موزه از نظر فنی و ساختاری برای مدت طولانی ایمن شده است، اما باید هر ساله مورد بازبینی قرار گیرد تا از ایجاد آسیب‌های تازه جلوگیری شود.

اهمیت نگهداری و مراقبت مداوم

شهریار ناسخیان، عضو هیئت‌علمی و مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان با اشاره به اهمیت بازگرداندن روح و حیات به بناهای تاریخی اظهار کرد: مرمت باید به گونه‌ای انجام شود که حس زندگی و سرزندگی را به بنا بازگرداند؛ اگر احیا تنها به تغییر ظاهری محدود شود، هیچ تأثیر مثبتی در حفظ هویت تاریخی و فرهنگی بنا نخواهد داشت و تغییر کاربری در مرمت نباید به معنای تغییر ماهیت بنا باشد، بلکه باید کیفیت آن را ارتقا دهد.

وی به ضرورت توجه به ابعاد روحی و فرهنگی در مرمت پرداخت و گفت: نگاه فراکالبدی به معنای در نظر گرفتن جنبه‌های غیرمادی و فرهنگی مکان است که باید در فرایند مرمت مورد توجه قرار گیرد.

عضو هیئت‌علمی و مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان تاکید کرد: این بعد روحانی مکان به‌عنوان یک اصل اساسی باید در تمام مراحل مرمت رعایت شود تا بنا نه‌تنها از لحاظ کالبدی، بلکه از نظر روحی و فرهنگی نیز احیا شود.

ناسخیان با تاکید بر اهمیت توجه به نیازهای معاصر در مرمت موزه هنرهای معاصر یادآور شد: باید به نیازهای کارفرما و جامعه توجه شود و کاربری‌های جدید باید به گونه‌ای هماهنگ با هویت بنا انجام گیرد چ این یک ضرورت است که ما در مرمت بناهای تاریخی به نیازهای روز جامعه پاسخ دهیم و هماهنگی لازم را بین گذشته و حال برقرار کنیم.

وی با اشاره به ضرورت رویکردهای مختلف در احیا تصریح کرد: باید یک نگاه ترکیبی در مرمت موزه هنرهای معاصر وجود داشته باشد که به نیازهای فنی و تکنیکال توجه کند و ابعاد فرهنگی و روحی مکان را در نظر بگیرد، در این راستا، رویکردهای مختلفی همچون رویکرد گونه‌شناسی، رویکرد فنی و تکنیکال و رویکرد ارزش‌های شاعرانگی فضا وجود دارد که هر یک به نوبه خود می‌تواند در ارتقای کیفیت مرمت مؤثر باشد.