به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، کتابخانه ایرانشناسی این مجموعه که گنجینه ارزشمندی از سفرنامه‌ها و سایر منابع در حوزه ایرانشناسی را نگهداری می‌کند، به مناسبت هفته کتابخوانی، گزارشی از بازدید و نظر سیّاحان بریتانیایی در مورد کتابخانه آستان قدس رضوی در ایران را تنظیم و منتشر کرده است. در این گزارش، توصیف این سیّاحان از بازدیدشان عیناً آمده است.
کتابخانه آستان قدس رضوی به عنوان یکی از مهم‌ترین کتابخانه ها در ایران شناخته می شود. بنابر آنچه در تاریخچه تاسیس این کتابخانه آمده، از حدود سال ۱۱۵۰ هجری قمری، مصادف با ۱۷۳۷ میلادی، مکان ویژه‌ای برای کتابخانه در نظر گرفته شده، اما توجه جدی به جایگاه کتابخانه به اوایل قرن ۱۴ شمسی برمی‌گردد.
ماموران بریتانیایی متعددی به مشهد سفر کرده و از این کتابخانه مهم دیدن کرده‌اند و در سفرنامه هایشان راجع به آن نوشته‌اند. یکی از آنها، کلارمونت اسکراین (Skrine, Clarmont Percival, 1888-1974)، از ماموران برجسته بریتانیایی و مامور سالهای اواخر دوره قاجار و پهلوی در ایران بود. دو عنوان سفرنامه دارد با نامهای «جنگهای جهانی در ایران» و «شترها باید بروند!». در کتاب دوم، داستان ماموریت تبعید رضاشاه را منتشر کرده است. او به قول خودش یکی از معدود غربیانی است که در تمام مدت هر دو جنگ جهانی در ایران به سر برده است. اسکراین ماموریت داشته تا در مشهد، کنسول و نماینده نظامی شوروی را زیرنظر بگیرد و از سویی مجال می یابد تا از کتابخانه آستان قدس هم بازدید کند.
وی دوبار به کتابخانه آستان قدس می رود. یکبار در سال ۱۹۴۲ م. و بار دیگر در سال ۱۹۴۵ م. او اولین بازدید خود را اینگونه شرح می‌دهد: «در بازدید از کتابخانه آستان، با سه نفر آشنا شدم؛ یکی از آنها کتابدار بود، دیگری مدیر پذیرایی و سومی هم کلیددار. قرآن های تاریخی و دیگر دست نوشته های قرون وسطایی را که سبب شکوه زیارتگاه هستند را دیدم. آنها را در یک سری محفظه های کوچک و نیمه تاریک جا داده بودند اما نکته تسلی بخش این است که از استاندار شنیدم که وی عملیات ساختمان قرائتخانه و موزه ای جالب و مدرن را در خارج از حرم مبارک آغاز کرده است. بخصوص کتاب ورق بزرگی را که در لفاف پرحجمی پوشیده شده بود و «خواص الاشجار» نام داشت بیاد دارم. تاریخ تحریر کتاب ۱۰۹۵ م. را نشان می داد و ترجمه ای بود به زبان عربی از کتاب داروشناسی یونانی؛ یک جلد قرآن کریم در ششصد صفحه به چشم می خورد که در هر صفحۀ آن جداگانه طرح های مذّهب با ظرافتی هنرمندانه ترسیم شده بود. یک استاد طراح، نقاش و با همراهی ۹ نفر دستیار ورزیده، ۶ سال کار کردند تا آنرا در سال ۱۸۲۵ م. کامل کردند. گرانبهاترینِ همۀ قرآن ها، قرآنی است به خط کوفی بر روی پوست گوساله که در سال ۶۶۰ م. نوشته شده است و به اولین امام شیعیان تعلق دارد؛ بیرق سلطنتی شاهان صفوی قرون شانزدهم و هفدهم و سجاده سبز بزرگترین شاه همۀ آنها، شاه عباس نیز در آنجا به چشم می خورد.»
وی پس از سه سال یعنی در سال ۱۹۴۵ م.، وقتی برای بار دوم همراه با سر ریدر بولارد از آستان قدس دیدن می کند، تغییرات خوبی را در آنجا می بیند و می نویسد: «ارزشمندترین خدمتی که علی منصور به آستان قدس کرد، این بود که با شایستگی، کتابخانه ۱۷۰۰۰ کتابی را سروسامان داد. در سال ۱۹۴۲ م. معدودی از این گنجینه ها را به من نشان دادند. آنها را در حجره های تاریک کوچکی در طبقه بالای بنای اوایل قرن نوزدهمی ساختمان اصلی، بالای دفاتر آستان قدس و تالار پذیرایی انبار کرده بودند. اما اکنون، در سال ۱۹۴۵ م.، مجموعۀ ساختمانی کاملاً جدید موزه و کتابخانۀ ساخته شده بود و دو تا از اتاقها تا آن وقت کار خود را آغاز کرده بودند. در میان سایر نفایس، مجموعه ای از قرآن های مذّهب و سایر دستخط ها را که به ۶۶۰ سال پیش از میلاد تعلق داشتند، تماشا کردیم. مطمئناً اینها از درخشان ترین مجموعه های هنری جهان هستند. «اوگتای» (Ogotai) کتابدار آنجا بود. وی دستخط هایی به ما نشان داد که خود موزۀ کاملی بود».
منابع:
اسکرین، کلارمونت پرسیوال. (۱۳۶۳). جنگهای جهانی در ایران. ترجمه حسین نجف آبادی فراهانی. تهران: موسسه انتشارات نوین.
حیدری، آزاده. (۱۴۰۲). نمایه نامه تحلیلی موضوعی سفرنامه های ترجمه شده سیاحان انگلیسی درباره ایران. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.