شناسهٔ خبر: 69703192 - سرویس فرهنگی
نسخه قابل چاپ منبع: روزنامه صبح‌نو | لینک خبر

بازیگــــــــــــــری رانتـــــــــــــــــی

محمد عنبرسوز/ هنر بازیگری در ایران به‌رغم رونق روزافزون صنعت سینما و تلویزیون، با چالش‌های بنیادینی در مسیر استعدادیابی و جذب بازیگران جوان مواجه است. برخلاف بسیاری از کشورها که با رویکردهای ساختاری و زیرساخت‌های حمایتی، به پرورش استعدادهای تازه در سنین پایین می‌پردازند، در ایران خلأ بزرگی در شناسایی و حمایت از بازیگران نوجوان و جوان احساس می‌شود. محدودیت‌های ورود به این عرصه، نفوذ گروه‌های خاص و شیوع رانت، شرایط را برای بازیگران جوان دشوارتر کرده و حتی باعث شده است که نقش‌های مرتبط با سنین جوانی و نوجوانی توسط بازیگران میانسال ایفا شود. این ناهماهنگی‌ها نه‌تنها به کیفیت آثار سینمایی لطمه می‌زند، بلکه روند استعدادیابی و شکوفایی این هنر را نیز با مشکلات جدی مواجه می‌کند. بازیگری یکی از جذاب‌ترین عرصه‌های هنری در ایران است؛ اما ورود به آن به دلایل مختلفی از جمله نبود شفافیت، امکانات محدود و ساختارهای ناکارآمد، پیچیده و چالش‌برانگیز است. این روند که سال‌هاست مورد نقد قرار دارد، باعث شده بسیاری از استعدادهای نوپا و جوان به‌ویژه در شهرستان‌ها، از مسیر حرفه‌ای این هنر جا بمانند. درحالی‌که ظرفیت قابل‌توجهی برای کشف و پرورش استعدادهای جدید در کشور وجود دارد؛ اما نبود مسیرهای شفاف و منصفانه باعث شده علاقه‌مندان به بازیگری به راحتی فرصت‌های خود را از دست بدهند. علاوه بر این، گسترش رانت و نفوذ گروه‌های خاص، زمینه را برای پیشرفت سالم و عادلانه افراد دشوار کرده است.

صاحب‌خبر -

 راه ورود به دنیای بازیگری در ایران: از شوق تا واقعیت
ورود به دنیای بازیگری در ایران به‌ویژه برای جوانان و نوجوانان، همچنان با مشکلات متعددی همراه است. نبود ساختارهای منسجم در آموزشگاه‌ها و کلاس‌های بازیگری از یک سو و تمرکز بیشتر بر تعداد محدود چهره‌های شناخته شده از سوی دیگر، فضای این حرفه را برای استعدادهای جدید بسیار محدود کرده است. 
در ایران، کلاس‌ها و آموزشگاه‌های خصوصی بازیگری مهم‌ترین مسیر آموزشی هستند؛ اما به دلیل نبود استانداردهای مناسب و عدم نظارت کیفی، بسیاری از این آموزشگاه‌ها به جای ارتقای مهارت‌های هنرجویان، بیشتر بر جذب مالی و ارتباطات شبکه‌ای تمرکز دارند.
 این موضوع باعث شده نه‌تنها آموزش‌ها کارآمد و مؤثر نباشند، بلکه ورود به عرصه بازیگری اغلب به جای استعداد، به ارتباطات و بهره‌برداری از شبکه‌های خاص وابسته باشد.
کمبود بازیگران جوان در سینمای ایران
یکی از معضلات عمده در سینما و تلویزیون ایران، کمبود بازیگران نوجوان و جوان است که بتوانند نقش‌های متناسب با سن خود را بازی کنند. در حال حاضر، بسیاری از نقش‌های جوان در آثار سینمایی و تلویزیونی توسط بازیگران میانسال اجرا می‌شوند که باعث ایجاد تضاد سنی آشکاری در برخی آثار می‌شود و طبیعی‌سازی نقش‌ها را دشوار می‌کند. این امر ناشی از ضعف در سیستم کشف استعدادهای جوان و نوجوان است. به نظر می‌رسد که برخی از عوامل سازنده سینما و تلویزیون به دلیل آشنا بودن با بازیگران میانسال و توانایی آنان در اجرای نقش‌های مختلف، تمایل کمتری به جذب بازیگران جوان و نوظهور دارند و از چهره‌های معروف و میانسال برای ایفای نقش جوانان استفاده می‌کنند. اقبال ویژه‌ای که سینما و شبکه نمایش خانگی ایران به بازیگرانی همچون علی شادمان، پردیس احمدیه، الیکا ناصری، سینا مهراد، ترلان پروانه، فرشته حسینی، پردیس پورعابدینی، یسنا میرطهماسب، الناز ملک و... دارند، به دلیل همین کمبود بازیگر جوان در سینما و تلویزیون و شبکه نمایش خانگی ایران است. در عرصه بازیگر نوجوان که اوضاع از این هم به مراتب ناامیدکننده‌تر است؛ زیرا با قد کشیدن علی شادمان و افت کیفی بازی روح‌الله زمانی، در حال حاضر سینمای ایران از یک بازیگر نوجوان حرفه‌ای محروم است. آخرین تجربه این اتفاق، بازی نفس بازغی در سریال «گناه فرشته» بود. این بازیگر نوجوان که از خانواده‌ای کاملا هنری سربرآورده و تحت تعالیم پانته‌آ پناهی‌ها، یکی از بهترین بازیگران سال‌های اخیر سینما و شبکه نمایش خانگی ایران هم قرار داشته، باز هم نتوانست به یک اجرای ساده و قابل باور در قامت دختر نوجوان یک خانواده برسد. این زنگ خطر بزرگی برای سینمای ایران است؛ همان سینمایی که زمانی از کودکان، بازی‌های حیرت‎انگیز می‌گرفت.
 
ورود رانت و نفوذ
یکی دیگر از مشکلات ساختاری عرصه بازیگری در ایران، محدودیت‌ها و نفوذ گروه‌های خاص است. درحالی‌که بسیاری از بازیگران با استعداد در شهرستان‌ها و نقاط مختلف کشور وجود دارند، این شبکه‌های بسته و محدود امکان ورود آزاد و سالم را برای همه فراهم نمی‌کنند. فقدان حمایت‌های مناسب از سوی نهادهای مرتبط همچون وزارت ارشاد و خانه سینما نیز باعث می‌شود تنها تعداد محدودی از علاقه‌مندان بتوانند وارد این عرصه شوند.
این محدودیت‌ها در طول سال‌ها، به ایجاد نوعی تبعیض در فضای بازیگری منجر شده که به جای فرصت دادن به استعدادهای تازه و ناشناخته، بیشتر به کسانی که از پیش در این عرصه نفوذ دارند، فرصت ارائه داده می‌شود. برای اینکه این روند عادلانه‌تر و منصفانه‌تر شود، نیاز به نظارت جدی‌تر بر پروسه استعدادیابی و آموزش و همین‌طور تمرکز بر شایسته‌سالاری است.
 
تناقض در نقش‌آفرینی جوانان توسط بازیگران میانسال
این مسأله به‌ویژه در سینمای ایران با تأکید بر موضوعاتی چون سبک زندگی، فرهنگ جوانان و هویت نسل‌ها بیشتر احساس می‌شود. استفاده از بازیگران میانسال برای نقش‌های جوان، علاوه بر اینکه باعث کاهش جذابیت بصری آثار می‌شود، اغلب موجب می‌شود بیننده ارتباط عمیقی با شخصیت‌ها برقرار نکند. برخی از آثار ایرانی با وجود داستان‌هایی که حول محور جوانان شکل گرفته‌اند، به دلیل ضعف در نمایش واقعیت‌های زندگی این نسل از طریق بازیگران هم‌سن، با استقبال کمتری روبه‌رو می‌شوند. برای پر کردن این خلأ، باید مکانیزم‌های کارآمدتری برای کشف و پرورش بازیگران جوان به کار گرفته شود تا بتواند بر این نقطه ‌ضعف غلبه کند.
از سوی دیگر، بخشی از آثار کمدی و درام‌های اجتماعی در سینمای ایران به دلیل عدم همخوانی سن بازیگران با نقش‌هایشان، دچار ناهماهنگی‌هایی می‌شوند. به‌عنوان مثال، کارهای کمدی که شخصیت‌های جوان را در بستر داستان قرار می‌دهند، با بازیگرانی که نه‌تنها به سن نقش نمی‌خورند، بلکه گاه شخصیت و زبان نسل جدید را نیز ندارند، همراه می‌شود. این موضوع به وضوح در ساختار روایی فیلم‌ها تأثیرگذار است و حتی برخی آثار را از مسیر واقع‌گرایی دور می‌کند.
 
ضرورت تغییرات ساختاری برای کشف استعدادهای نوظهور
با توجه به نقش ویژه و حساس بازیگری در فرهنگ و هنر یک جامعه، نیاز به برنامه‌ریزی و تدارک بسترهای آموزشی مناسب برای جوانان و نوجوانان امری ضروری است. شاید تأسیس آکادمی‌های تخصصی بازیگری و پشتیبانی از بازیگران نوپا در مناطق مختلف کشور، بتواند مسیری تازه برای توسعه استعدادها در این هنر فراهم کند. در مجموع، بازیگری در ایران به دلیل کمبود ساختارهای حمایت‌کننده، نفوذ گروه‌های خاص و نبود برنامه‌ریزی در استعدادیابی، با مشکلات جدی مواجه است. از کمبود بازیگران جوان و نوجوان گرفته تا اجرای نقش‌های آنان توسط چهره‌های میانسال، همگی به آسیب‌هایی منجر شده‌اند که کیفیت آثار هنری را نیز تحت تأثیر قرار داده‌اند. برای تغییر این وضعیت، باید سیستم‌های کارآمد استعدادیابی ایجاد شود تا ضمن حمایت از جوانان، امکان حضور استعدادهای جدید در عرصه بازیگری فراهم شود و سینمای ایران به سمت ارتقای واقعی و کشف استعدادهای اصیل حرکت کند.