شفقنا- محمد کشاورزاده، سفیر سابق ایران در چین با تأکید بر اینکه نباید نگاه کاملاً بدبینانه‌ای به انتخابات آمریکا و انتخاب مجدد ترامپ داشت، گفت: امریکا که از برجام خارج شده است، به لحاظ قانونی قدرت فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارد. اگر قرار باشد اسنپ بک انجام شود، باید توسط کشورهای باقی مانده در برجام صورت بگیرد. روسیه و چین نیز از این کار حمایت نخواهند کرد. با این حساب، فقط فرانسه و انگلیس باقی می مانند. احتمال اینکه اروپایی ها چنین خبطی را انجام بدهند، به نظر بعید می رسد. زیرا این کار ایران را مجاز به خروج از برجام خواهد کرد و این برای اروپایی ها که به تداوم برجام اعتقاد دارند، مصلحت نیست. همچنین، اروپایی ها در حال حاضر با مشکلات امنیت خود مواجه هستند و اگر ایران به سمت گریز هسته‌ای برود، اروپایی ها اولین کشورهایی هستند که با خطر مواجه می‌شوند.
در ادامه متن گفت وگوی شفقنا با محمد کشاورزاده را می خوانید:
* با توجه به اینکه ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری خود به عنوان سیاستمداری غیرقابل پیش‌بینی شناخته شده بود، در دوره جدید رویکرد وی در عرصه های مختلف را چگونه ارزیابی می کنید و معتقدید پیروزی ترامپ چه تاثیری بر مناسبات با ایران خواهد داشت؟
اتفاق مهمی در آمریکا رخ داده است و پیروزی دونالد ترامپ، برخلاف پیش‌بینی بسیاری از آژانس‌های نظرسنجی، نشان‌دهنده تغییراتی در نگرش رای‌دهندگان برخی ایالت‌هاست. ترامپ توانسته در جاهایی که به طور سنتی حامی دموکرات‌ها بوده‌اند، آرای زیادی را به خود اختصاص دهد. با در دست گرفتن هر سه قوه؛ قوه مجریه، مجلس سنا و مجلس نمایندگان توسط جمهوری‌خواهان، شرایط جدیدی در سیاست داخلی و خارجی آمریکا ایجاد خواهد شد. آمریکا به عنوان یکی از قدرت‌های بزرگ جهانی، نقش مهمی در تحولات جهانی از جمله در منطقه غرب آسیا دارد. دخالت آمریکا در موضوعاتی مانند غزه، لبنان و اوکراین از مواردی است که می‌تواند تغییرات و پیامدهایی در منطقه ما داشته باشد.
از طرف دیگر سابقه خوبی از ترامپ در گذشته نداریم، به ویژه در مورد اوکراین که رویکردهای او به مراتب بدتر از شرایط کنونی بوده‌اند. با این حال، این موضوع به معنای آن نیست که رؤسای جمهور آمریکا در ۴۵ سال گذشته، چه دموکرات و چه جمهوری‌خواه، نگاه واقع‌بینانه‌تری به ایران داشته‌اند. در این دوره، ایران با دشمنی‌های متعددی از جانب آمریکا مواجه بوده است. ایران به عنوان یک قدرت نخست در منطقه غرب آسیا، با توانمندی‌های نظامی قابل توجه، بارها ثابت کرده که توان دفاع از خود را دارد و می‌تواند در برابر هرگونه زورگویی و فشار خارجی مقاومت کند. به نظر می‌رسد که در این دوره، رویکرد ترامپ نسبت به مسائل بین‌المللی، از جمله موضوعات ایران، تا حدی واقع‌بینانه‌تر شده است. اظهارات او حاکی از تمایل به داشتن دیدگاهی دقیق‌تر و منطقی‌تر در قبال ایران است. این نشان می‌دهد که شاید بخشی از بدبینی‌ها که از دوران قبلی او به‌جا مانده، بیش از حد پررنگ شده و زمینه برای تغییر و بهبود در روابط فراهم است. نباید نگاه کاملاً بدبینانه‌ای به انتخابات آمریکا و انتخاب مجدد ترامپ داشت.
باید قدرت دیپلماسی خود را فعال کنیم
*در حال حاضر ایران چه استراتژی باید در قبال موضع ها و سیاست‌های ترامپ در پیش گیرد؟
مشاور قبلی ترامپ در موضوع ایران که اکنون احتمالاً به سمت وزیر خارجه آمریکا منصوب خواهد شد، در مصاحبه‌ای اشاره کرد که ایالات متحده و ترامپ باید اقداماتی برای ایجاد ائتلاف سیاسی علیه ایران انجام دهند. در پاسخ به این رویکرد، ما نیز باید قدرت دیپلماسی خود را فعال کنیم و نگذاریم این ائتلاف علیه ما شکل بگیرد.
* دستگاه دیپلماسی باید چه استراتژی را پیاده کند؟
یکی از اقداماتی که می‌تواند بسیار مؤثر باشد، مذاکره سریع با کشورهایی که ممکن است به این ائتلاف بپیوندند. با این کار، می‌توانیم از شکل‌گیری اتحاد علیه خود جلوگیری کنیم. به نظر می‌رسد در این وضعیت، دیپلماسی نقش بسیار پررنگ‌تری خواهد داشت و فعالیت‌های دیپلمات‌ها و سیاستمداران ما در این دوره، زمانی مشخصاً تعیین‌کننده خواهد بود. آمریکا در دوره جدید در تلاش است تا از طریق یک عملیات دیپلماتیک گسترده، ایران را منزوی کند. بر اساس صحبت‌های برایان هوک و ترامپ، هدف آنها این است که با افزایش فشارها، ایران را به میز مذاکره‌ای بکشانند که شرایط آن را خودشان تعیین کرده‌اند.
* برخی از کارشناسان معتقدند شاید با ترامپ با تهدید و تحریم مانع تداوم یا تقویت روابط برخی از کشورها با ایران شود، به نظر شما رویکرد کشورها در ارتباط با ایران قبل و پس از ریاست جمهوری ترامپ تغییری خواهد کرد؟
این مسئله بیشتر به هنر دیپلماسی ما بستگی دارد. در هر کار دیپلماتیک و مذاکره، بده بستانی وجود دارد؛ به این معنا که باید بتوانیم چیزی که به نفع ماست را به دست آوریم و در مقابل کمترین امتیاز ممکن را بدهیم. جایگاه و موقعیت استراتژیک ایران در منطقه به گونه‌ای است که می‌تواند به ما کمک کند تا این ائتلاف‌ها را به چالش بکشیم. من معتقد به دیپلماسی هستم البته قدرت دیپلماسی تنها به مذاکره محدود نمی‌شود و مذاکره فقط بخشی از دیپلماسی است. دیپلماسی می‌تواند شامل برقراری روابط فعال با کشورهایی باشد که منافع مشترک با ایران دارند. علاوه بر همسایگان، برخی از کشورهای اروپایی نیز می‌توانند در اولویت دیپلماتیک ما قرار گیرند. هرچند روابط ایران و اروپا در سال‌های اخیر تحت فشار قرار گرفته، اما هنوز هم فرصت‌هایی برای همکاری وجود دارد. اروپا را نباید فراموش کرد چرا که تقویت روابط با اروپا می‌تواند راهی برای کاهش تنش‌ها باشد. به خصوص با توجه به تحولات سیاسی اخیر در اروپا، مانند سقوط دولت ائتلافی آلمان، ممکن است فضاهای جدیدی برای تعامل به‌وجود بیاید. علاوه بر این، می‌توانیم طرح‌ها و برنامه‌هایی برای کاهش تنش با آمریکا نیز پیاده کنیم تا زمینه برای تعاملات بهتر بین‌المللی فراهم شود.
ترامپ اهل معامله است
*با توجه به صحبت‌های ترامپ که در کارزار انتخاباتی داشت، دوباره بحث مذاکرات با ایران مطرح خواهد شد؟
ترامپ به‌عنوان فردی که اهل معامله است، همواره اعلام کرده که علاقه‌مند به مذاکره است. حتی در گذشته تمایل داشت در اجلاس فرانسه با وزیر خارجه ایران (آقای ظریف) دیدار کند. اما در آن زمان ایران این ملاقات را نپذیرفت. این امر نشان می‌دهد که فرصت مذاکره وجود داشته و شاید در آینده نیز دوباره مطرح شود. به هر حال، دیپلماسی فراتر از مذاکره است و شامل رویکردهای مختلفی برای مدیریت روابط بین‌المللی می‌شود. لازم نیست همیشه مذاکرات مستقیم برقرار باشد تا بتوانیم طرح‌ها و نقشه‌هایی که علیه ایران قرار است شکل بگیرد را خنثی کنیم.
*برای خنثی کردن نقشه‌های احتمالی علیه ایران به غیر از تعامل با کشورهای دیگر، چه راهبردی برای ایران مناسب است؟
به نظر من، یک دیپلماسی فعال در تمام زمینه‌ها لازم است. اول از همه باید جلوگیری از شکل‌گیری ائتلاف‌های جدید علیه ایران و ایجاد یک ائتلاف منطقه‌ای مناسب باشد. ما در این زمینه توانمندی داریم. برای این هدف، می‌توان یک کارگروه ویژه تشکیل داد که ریاست جمهوری یا وزارت خارجه نماینده‌ای را برای هدایت این کارگروه تعیین کنند. این کارگروه می‌تواند با توجه به تجربه‌های گذشته، راهبرد ایران را در مقابله با تهدیدات احتمالی مشخص کند و آن را به پیش ببرد. من فکر می‌کنم که این وضعیت حداقل برای هشت سال آینده ادامه خواهد داشت. این بهترین فرصت است که حد و حدود و خطوط را با دشمن نیز مشخص کنیم. این خود یک مرحله از اقدامات دیپلماتیک است که می‌توانیم انجام دهیم.
* ترامپ در زمینه برقراری آتش‌بس بین اسرائیل و غزه به موفقیت خواهد رسید؟
ترامپ با چالش‌های زیادی در داخل آمریکا مواجه است
دولت آمریکا در گذشته در مواردی مانند کشتار غزه عملکرد مثبتی نداشته و این موضوع با اقدامات اخیر ترامپ نیز مطابقت دارد. اتفاقاً همین سوال رو از آقای برایان هوک کردند، صحبت این بود که هدف اصلی ترامپ مردم آمریکا است. یعنی می خواهد به مشکلات داخل بپردازد. او با چالش‌های زیادی در داخل آمریکا مواجه است، از جمله مشکلات اقتصادی، وضعیت مهاجرین و کاهش قدرت آمریکا در دنیا. ممکن است ترامپ علاقمند نباشد که خیلی در مسائل خارج از آمریکا دخالت کند، به جز در موضوع شرق آسیا. بالاخره ترامپ شخصی است که هزینه و فایده را به خوبی می‌فهمد و مطمئناً قبل از هر اقدامی آن را ارزیابی می‌کند.
* در شرایط فعلی ارزیابی شما از جنگ اوکراین و روسیه چیست و آیا دونالد ترامپ می تواند نقش مفیدی در این راستا داشته باشد؟
آمریکا، به‌ویژه در دوره ترامپ، حاضر نیست برای اروپا هزینه کند
کاملا مشخص است که اولین موضوع مهم در انتخابات آمریکا، عدم اطمینان در مورد آینده این جنگ است. آمریکا، به‌ویژه در دوره ترامپ، حاضر نیست برای اروپا هزینه کند. در دوره قبل هم همین موارد گفته شد. به نظر می رسد که در این زمینه روسیه دست برتر را خواهد داشت و با پوتین می تواند به توافق برسد. حداقل این است که ظرف یک سال آینده، این قضیه فیصله پیدا کند. اروپایی ها، یک زمانی بحث صلح مطرح بود، اما نپذیرفتن و خود آمریکا هم در دوره دموکرات‌ها نپذیرفت. ولی به نظر می رسد که شرایط تغییر کرده و جنگ کم کم فروکش خواهد کرد.
* با روی کار آمدن ترامپ، پیش‌بینی می شود که شرایط اقتصادی ایران پیچیده‌تر شود و درآمد ارزی، چه از فروش نفت و چه از صادرات محصولات غیرنفتی، با مشکلاتی خاضی مواجه شود. معتقدید در این وضعیت دولت چهاردهم باید چه اقداماتی انجام دهد؟ در آینده با یک جنگ اقتصادی دیگری روبه رو خواهیم بود؟
در دوره قبلی، فشار حداکثری و کاهش فروش نفت ایران به صفر مطرح شد، اما اینطور هم نیست که آن ها هر چه بخواهند، انجام شود. در دوره ای که سفیر ایران در چین بودم؛ سازوکارهایی را برای تامین منافع کشورمان ایجاد کردیم که فروش ادامه پیدا کند. ولی ممکن است این سازوکار در این دوره مقداری کمتر شود. به نظر من، اکنون باید راهکارهای مناسب را برای کم‌اثر کردن تحریم‌ها پیدا کنیم البته آمریکا هرچه که می‌توانست، تحریم کرده است و دیگر چیز زیادی باقی نمانده است. اگر ما بتونیم راهکاری را پیدا کنیم و مسیر مناسبی را انتخاب کنیم، تاثیر تحریم‌ها کمتر می شود.
*با توجه به سیاست‌ها و وضعیت اقتصادی ایران، چه راهکاری در این زمینه موثر خواهد بود؟
اقتصاد ما یک اقتصاد بیمار هست، شرایطی که بعضی از کارها باید سریعتر انجام می شد، انجام نشد. یکی از این کارها، تکلیف FATF بود. این کار رو نکردند، در حالی که بحث مهمی بود که تاثیر تحریم را بالاخره داشت. تحریم ما تحریم سازمان ملل نیست، تحریم غیرقانونی و فشارهای دولت امریکاست. شما مطمئن باشید فشارهای آمریکا به چین به خاطر مشکلات خودشان بیشتر خواهد شد و این هم یک فرصتی برای ماست که روابطمان را با چین بیشتر گسترش دهیم و از فرصت‌های موجود استفاده کنیم. همسایه‌ها خیلی مهم هستند. اگر آنها به سمت بلاک کردن ایران پیش بروند، شرایط سخت تر خواهد شد. به نظر من، اظهارنظرهایی که مقامات رسمی ما انجام می دهند، باید مواظب باشند. آمریکا اکنون در یک شرایط التهابی و هیجانی به سر می برد. یعنی آنهایی که اکنون به قدرت آمدن، آدم‌های هیجان زده‌ای هستند. بعضی از این افراد که احتمالا در قبل هم بودند، نسبت به ایران نظرات خاصی دارند. ما باید در این دوره التهاب و هیجان، خودمان را مدیریت کنیم که بتوانیم منافع کشور رو حفظ کنیم.
*یکی از موضوعاتی که در دوران چهار ساله ریاست جمهوری ترامپ به طور مداوم مطرح و همواره با حواشی همراه بود، بحث فعال شدن مکانیسم ماشه است. این موضوع در دولت جدید ترامپ دوباره مطرح خواهد شد؟
اگر ایران به سمت گریز هسته‌ای برود، اروپایی ها اولین کشورهایی هستند که با خطر مواجه می‌شوند
امریکا که از برجام خارج شده است، به لحاظ قانونی قدرت فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارد. اگر قرار باشد اسنپ بک انجام شود، باید توسط کشورهای باقی مانده در برجام صورت بگیرد. روسیه و چین نیز از این کار حمایت نخواهند کرد. با این حساب، فقط فرانسه و انگلیس باقی می مانند. احتمال اینکه اروپایی ها چنین خبطی را انجام بدهند، به نظر بعید می رسد. زیرا این کار ایران را مجاز به خروج از برجام خواهد کرد و این برای اروپایی ها که به تداوم برجام اعتقاد دارند، مصلحت نیست. همچنین، اروپایی ها در حال حاضر با مشکلات امنیت خود مواجه هستند و اگر ایران به سمت گریز هسته‌ای برود، اروپایی ها اولین کشورهایی هستند که با خطر مواجه می‌شوند. به طور کلی، اگر مکانیسم ماشه فعال شود، سیستم اشاعه به هم می‌خورد و منطقه خاورمیانه وارد یک مسابقه تسلیحاتی خواهد شد که عواقب ناگوار خواهد داشت. در دفعه قبل هم اروپایی ها با وجود فشارهای ترامپ برای خروج از برجام، با اینکه کار زیادی انجام ندادند، اما در برجام ماندند و به آن اعتقاد دارند.