سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب «تفکرات فلسفی درباره موسیقی» مروری جامع بر اندیشه‌های فلسفی و کلامی در باب موسیقی است که در میان بزرگ‌ترین متفکران جهان اسلام از قرن نهم تا پانزدهم میلادی یعنی سوم تا نهم هجری قمری شکل گرفته است. نویسنده کتاب، فضل الشهادی که آوازخوان حرفه‌ای و استاد فلسفه در دانشگاه راتگرز بوده، با دقتی مثال‌زدنی به تحلیل این آرای فلسفی پرداخته و تأثیر تفکرات یونانیان، به‌ویژه آرای فیثاغورث و آریستوگزنوس، را بر جهان اسلام بررسی کرده است. این کتاب، مجموعه‌ای از مباحث متنوع مانند فیزیک صوت، زیباشناسی موسیقی، ماهیت موسیقی و نسبت آن با احساسات و رفتارهای انسانی را در بر می‌گیرد. یکی از محورهای اصلی این اثر، پرداختن به جایگاه موسیقی در زندگی انسان و نسبت آن با نظام کلی امور است. دکتر الشهادی تلاش کرده است تا بر مبنای آرای فلاسفه مسلمان، مانند فارابی، ابن‌سینا و دیگران، تفسیری فلسفی و منسجم از جایگاه موسیقی ارائه دهد. او این تفکر را بررسی می‌کند که موسیقی به‌عنوان بخشی از جهان طبیعت، ارتباط مستقیمی با زیبایی و هماهنگی دارد و می‌تواند تاثیری عمیق بر روح و روان انسان بگذارد. این نگاه فلسفی نه‌تنها به بعد زیبایی‌شناختی موسیقی می‌پردازد، بلکه به جنبه‌های اخلاقی و روانی آن نیز توجه ویژه دارد. به‌عبارت‌دیگر، نویسندگان مسلمان قرون وسطی موسیقی را نه‌تنها به‌عنوان یک هنر زیبا، بلکه به‌عنوان ابزاری برای تربیت روحانی و روانی در نظر می‌گرفتند.
در این کتاب، اثرات فلسفه یونان، به‌خصوص فلسفه فیثاغورثیان، در تفکرات فلاسفه مسلمان مورد توجه قرار گرفته است. فیثاغورث موسیقی را به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از هماهنگی کیهانی می‌دانست. او بر این باور بود که موسیقی بر مبنای اصول ریاضی و هماهنگی طبیعی ساخته شده و به همین دلیل تأثیری بی‌نهایت قدرتمند بر انسان‌ها دارد. این نگاه فیثاغورثی در فلسفه مسلمانان مانند فارابی و ابن‌سینا نیز بازتاب یافت و آنان تلاش کردند این نظریه‌ها را با مفاهیم اسلامی پیوند بزنند. فارابی، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فلاسفه جهان اسلام، به‌طور ویژه بر نقش موسیقی در تربیت اخلاقی و روحانی تأکید داشت و تلاش کرد تا اصول موسیقی را بر اساس تفکرات فلسفی‌اش تبیین کند.
یکی از نقاط قوت کتاب، استفاده گسترده از منابع نسخ خطی و متون تاریخی است. بسیاری از این منابع پیش از این منتشر نشده بودند و برای نخستین‌بار در این کتاب مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این نکته کتاب را به یک منبع بی‌بدیل برای پژوهشگران موسیقی‌شناسی کلاسیک، اسلام‌شناسان، و علاقه‌مندان به تاریخ تفکر درباره موسیقی تبدیل کرده است. الشهادی با بررسی این منابع، نه‌تنها تفکرات فلاسفه مشهور جهان اسلام را تحلیل کرده، بلکه به جنبه‌های کمتر شناخته‌شده‌ای از تاریخ موسیقی در جهان اسلام نیز پرداخته است. نکته قابل‌توجه دیگر در این کتاب، بررسی تاثیر موسیقی بر احساسات و رفتارهای بشری است. فلاسفه مسلمان همواره به ارتباط عمیق بین موسیقی و احساسات انسانی توجه داشتند و این کتاب نیز به‌خوبی این رابطه را تحلیل کرده است. نویسنده به تأثیرات عاطفی موسیقی بر انسان‌ها پرداخته و تلاش کرده تا نشان دهد که چگونه موسیقی می‌تواند ابزاری برای کنترل احساسات و تقویت اخلاقیات باشد. این نگاه به موسیقی به‌عنوان ابزاری تربیتی، در کنار زیبایی‌شناسی آن، یکی از ویژگی‌های برجسته تفکرات فلسفی مسلمانان درباره موسیقی است.
مقدمه مترجم، نیز به خواننده دیدگاه‌های جدیدی ارائه می‌دهد. او با دقت فراوان تلاش کرده تا در ترجمه، اصطلاحات قدیمی و تاریخی را حفظ و از مفاهیم مدرن موسیقی پرهیز کند. او در مقدمه‌ای دقیق و علمی، توضیح می‌دهد که چگونه از اصطلاحاتی مانند «لحن» به‌جای «ملودی» و «ایقاع» به‌جای «ریتم» استفاده کرده تا وفاداری بیشتری به متن اصلی داشته باشد. این انتخاب‌های زبانی، کتاب را به متنی دقیق و علمی تبدیل کرده که هم به‌لحاظ تاریخی و هم از نظر فلسفی، برای پژوهشگران ارزشمند است.
کتاب «تفکرات فلسفی درباره موسیقی» به‌عنوان بخشی از یک مجموعه سه‌گانه درباره تاریخ موسیقی قدیم ایران منتشر شده است. پس از انتشار کتاب «مکتوبات فارسی در باب موسیقی» و «موسیقی هزار ساله»، این کتاب به بررسی اندیشه‌های فیلسوفان مسلمان درباره موسیقی می‌پردازد. اگرچه این کتاب از نظر موضوعی با دو کتاب قبلی تفاوت دارد، اما همچنان به موضوع موسیقی و ارتباط آن با فرهنگ و اندیشه‌های دوران قدیم ایران و جهان اسلام می‌پردازد.
در مجموع، «تفکرات فلسفی درباره موسیقی» کتابی است که با ترکیب اندیشه‌های فلسفی، تاریخی و زیبایی‌شناختی، نه تنها برای پژوهشگران موسیقی‌شناسی و فلسفه اسلامی، بلکه برای هر کسی که به تاریخ اندیشه‌های بشری و تاثیرات هنر بر روح و روان انسان علاقه‌مند است، جذاب خواهد بود. این کتاب به ما کمک می‌کند تا دریابیم که چگونه موسیقی به‌عنوان هنری جهانی، همیشه در طول تاریخ تفکر بشر جایگاه ویژه‌ای داشته و تأثیرات عمیقی بر فرهنگ‌ها و جوامع مختلف گذاشته است.
نشر مرکز کتاب «تفکرات فلسفی در باب موسیقی» نوشته فضل الشهادی و ترجمه سهند سلطاندوست را در ۲۰۰ صفحه باقیمت ۱۹۵ هزار تومان روانه کتابفروشی‌ها کرده است.
∎