نقطه آغازین هر انسان از دوره جنینی او آغاز می‌شود و اگر این دوران اصولی سپری شود در دوره کودکی، نوجوانی و بزرگسالی از سلامت بیشتری برخوردار خواهد بود و جامعه نیز شهروندان سالم‌تری را خواهد داشت.

بنابراین دوران بارداری مهم‌ترین زمان‌‌ زندگی مادر و جنین در طول حیاتشان است که اعمال، رفتار و تغذیه مادر در این دوره مهم، هم برای خود او و هم برای جنین بسیار تأثیرگذار است. این دوره به‌قدری مهم است که حتی پیش از آغاز بارداری هم نیازمند مقدمات ویژه‌ای است که باید نسبت به آن توجه کرد تا این دوران با آرامش و بدون خطر طی شود.

ایکنا برای توجه به موضوع مهم بارداری در گفت‌وگو با فاطمه گلشاهی، متخصص زنان و فلوشیپ طب مادر و جنین، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در چند قسمت به نکات مهم پزشکی و تغذیه‌ای پیش از بارداری، حین بارداری و پس از بارداری پرداخته است که در ادامه قسمت سوم با موضوع «نکات سه‌ ماهه ابتدایی بارداری» را می‌خوانید.

حاملگی از نظر علمی به سه بخش سه ماهه تقسیم می‌شود که اصطلاحاً حاملگی را 9 ماه تلقی می‌کنیم اما واقعیت این است که از نظر علمی حاملگی 40 هفته است؛ چون زمان لقاح برای ما مشخص نیست به صورت جهانی آخرین روز عادت ماهانه زنان اولین روز حاملگی در نظر گرفته می‌شود در حالی که اصولاً جنین در روز 14 یا 15 شکل می‌گیرد؛ یعنی سن حاملگی که در پزشکی مصطلح است دو هفته بیشتر از سن جنین است. 

تقسیم‌بندی دوران بارداری

بنابراین 14 هفته اول را به عنوان سه ماهه اول، از هفته 14 تا 28 را سه‌ ماهه دوم و از 28 تا  40 یا 42 هفته را به عنوان سه ماهه سوم در نظر می‌گیریم. بهترین تقسیم‌بندی برای طول دوران بارداری همین تقسیم‌بندی هفته‌ای است. 

سه‌ ماهه نخست بارداری از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا اکثر بانوان در سن سه الی پنج هفتگی تازه متوجه بارداری خود می‌شوند؛ بنابراین زودترین زمانی که یک فرد متوجه بارداری خود می‌شود در این زمان است و عملاً فرد پس از سپری شدن یک ماه از بارداری تازه متوجه بارداری خود می‌شود اما اتفاقاً این یک ماه بسیار مهم است چراکه شکل‌گیری اندام‌ها و ارگان‌های داخلی از هفته سوم به بعد جنین شروع می‌شود.

در علم جنین‌شناسی روز به روز اتفاقات بسیار جالبی برای جنین رخ می‌دهد. در روز 21 و 22 از عادت ماهانه تازه قلب جنین تشکیل می‌شود و می‌‌توان گفت قبل از اینکه مادر متوجه بارداری خود شود، قلب جنین تشکیل شده است. اگر مادر در این شرایط الکل مصرف کند، سیگار بکشد، داروی خاصی مصرف کند که در بارداری و نطفه اثرگذار است یا فشار، قند و چربی او بالا باشد، می‌‌تواند برای جنین دردسر ساز شود.

ممنوعیت مصرف دارو در سه ماهه اول بارداری

وقتی مادر قرص «فولیک اسید» را استفاده کرد و باردار شد، در دوران بارداری توصیه می‌شود که یکسری ملاحظات را در این دوران انجام دهد. هفته سوم، چهارم و پنجم تا هفته هشتم دورانی است که به آن «ارگانو ژنو» می‌گوییم که به معنای تشکیل قلب، کلیه، کبد، معده، طحال است که در حال تشکیل و تکامل است. حساس‌ترین دوران یک جنین در زمان تشکیل ارگان‌های بدن او است و به هیچ وجه در این دوران نباید در معرض داروهای خطرناک قرار گرفت؛ زیرا هرلحظه ممکن است که آسیب‌های جدی برای جنین ایجاد کند که شاید تا پنج دهه بعد بخواهد اثرات آن شناسایی شود.

سعی می‌کنیم در سه‌ ماهه اول بارداری از هرگونه دارویی استفاده نکنیم؛ خیلی از داروها از نظر پزشکی گروه B هستند یعنی با بررسی‌های انجام شده این داروها ایمن هستند و هیچ مشکلی ندارند اما می‌دانیم که علم پزشکی همواره درحال پیشرفت است و شاید چندین دهه بعد پس از بررسی‌های جدید، عوارض و اثرات یک دارو بر جنین‌هایی که 50 سال پیش به دنیا آمده‌اند بیان شود. یک اصل کلی در پزشکی وجود دارد که تا جایی که امکان دارد دارویی را که حتی از نظر پزشکی ایمن است را نباید مصرف کنیم زیرا نمی‌دانیم اثرات و عوارض داروها در بلند مدت برای فرزندمان چیست.

پس در 14 هفته اول مخصوصاً هشت هفته ابتدایی سعی می‌کنیم مادر هیچ دارویی مصرف نکند و اگر مادر از نظر روان‌پزشکی تحت مصرف داروهای روان‌درمانی است سعی می‌کنیم تا هشت هفته ابتدایی از مصرف دارو پرهیز کند اما اگر ببینیم که فرد آسیب می‌بیند داروهایی که ایمن‌تر هستند را تجویز می‌کنیم. اگر مادر هر بیماری‌ای دارد با مشاوره متخصص مربوطه سعی می‌کنیم داروها را با حداقل مقدار و حداقل خطر برای جنین ادامه دهیم و فقط در صورتی مصرف دارو را ادامه می‌دهیم که مادر آسیب ببیند زیرا همواره اولویت بین مادر و جنین با مادر است. 

این شرایط بعد از 14 هفته آغازین تفاوت می‌کند و بهتر می‌شود. در سه ماهه اول تنها داروی مکملی که نیاز است تا مادر استفاده کند قرص «فولیک اسید» است و در افرادی که ویتامین D‌ پایینی دارند نیز مصرف قرص ویتامین D‌ را تجویز می‌کنیم.