شاید برایتان جالب باشد که شهر تبریز در طول تاریخ، مدت‌زمان بیشتری نسبت به باقی شهرهای کشور به عنوان پایتخت شناخته شده است. اوج شکوه و قدرت آن در زمان حکومت ایلخانان بود؛ در مدت زمان حکمرانی سلسله ایلخانی، تبریز پایتخت قلمرویی پهناور (از سمت رود نیل در شمال شرق آفریقا تا آمودریا در آسیای مرکزی) و با صلابت بوده است.
تبریز، نخستین پایتخت جهان تشیع است که در دوره حکومت آق‌قویونلوها، قره‌قویونلوها، صفویان و در آغاز انقلاب مشروطه (انقلاب برعلیه محمدعلی شاه) پایتخت بوده است. این شهر در زمان جنبش مشروطه نقش کلیدی و مهمی داشت و بسیاری از بزرگان تبریز چون ستارخان، باقرخان و شیخ الاسلام نقش اساسی در تاریخ ایران داشته‌اند.
تبریز، شهر اولین‌ها، این روزها با بزرگترین فرش موزائیکی جهان حسابی بر سر زبان‌ها افتاده. هر چند عمر این سنگفرش که در میدان شهید بهشتی تبریز در استان آذربایجان شرقی واقع شده به یک دهه پیش می‌رسد، اما ویدئویی که گردشگران از آن در فضای مجازی منتشر می‌کنند این روزها بسیار پر بازدید شده‌است. این فرش موزائیکی با مساحت ۱۲۱۸متر مربع و طراحی زیبا، نمادی از هنر و فرهنگ ایرانی است.
طرح‌های این فرش شامل نقوش سنتی و بومی هستند که به خوبی نمایانگر تاریخ و هویت فرهنگی تبریز است. این فرش موزائیکی نه تنها به عنوان یک اثر هنری شناخته می‌شود، بلکه به یک جاذبه گردشگری مهم در تبریز تبدیل شده است. اینکه تبریز در سال ۱۳۹۸ به‌عنوان شهر جهانی فرش در شورای بین‌المللی صنایع‌دستی معرفی شد و از دیرباز از شناخته‌شده‌ترین مرکز فرش‌بافی در ایران بوده نیز در انتخاب این المان برای تبریز تاثیرگذار بوده‌است.
این فرش موزاییکی با طرح‌های پیچیده و ابعاد عظیم خود، میدان را به یکی از زیباترین و جذاب‌ترین مکان‌های کشور تبدیل کرده‌است. این اثر نه تنها به زیباسازی شهر کمک کرده، بلکه آن‌جا را به یک مرکز فرهنگی و هنری پویا برای جذب گردشگران و مردم محلی بدل کرده است.
همچنین بازسازی فرش موزاییکی بزرگ جهان در تبریز در حال انجام است و پروژه به مراحل پایانی خود نزدیک می‌شود، بخشی از کار انجام شده است و به نظر می‌رسد که تکمیل نهایی آن همچنان در دست اقدام باشد. این میدان تنها نمادی از بازسازی مدرن نیست؛ بلکه از اهمیت عمیق تاریخی و فرهنگی نیز برخوردار است.
ویژگی‌های فرش موزاییکی
تصویری از شهر تاریخی بیشاپور، محل قرار گرفتن موزاییک‌های باستانی
هرچند استفاده از دست بافته‌های مختلف نخی و پشمی برای پوشاندن سطح مکان‌های مختلف از دوران ایران باستان در این کشور رواج داشته است ( فرش پازریک، کهن‌ترین فرش جهان با قدمت بیش از ۲۵۰۰ سال که خاستگاه آن را ایران می‌دانند)؛ اما گاهی شاهد استفاده پوشش زمین با قطعات رنگارنگ سنگی کوچک یا به اصطلاح موزاییک در بناهای مختلف هستیم. نمونه خوبی از این موضوع را می‌توان در بنای سلطنتی کاخ شاپور یکم، در شهر باستانی بیشاپور واقع در شهرستان کازرون استان فارس دید. با توجه به ساخت این شهر توسط سربازان به اسارت گرفته شده رومی و مشاهده این گونه پوشش سطح در بناهای روم باستان، به نظر می‌رسد انتخاب چنین پوششی تحت تاثیر معماری یونانی قرار گرفته است.
هفت هزار سال تاریخِ فرهنگ و تمدن برای یک سرزمین به نام ایران، موثق‌ترین دلیل است برای پدید آمدن بسیاری از اولین‌ها، برترین‌ها و حتی بزرگترین‌ها در این خاک. این بار در تبریز با کنار هم قرار گرفتن ۴۹۰۵۶۰ قطعه سنگ طبیعی، هنرمندان ایرانی فرشی را در میدان شهر تبریز گسترده‌اند که تار و پودش نه از جنس پشم و ابریشم بلکه سرد و سخت از جنس سنگ است. این المان شهری از یک فرش دستبافت کهن الهام گرفته و تبدیل به بزرگترین فرش موزاییکی جهان شده است.
بزرگترین فرش سنگی جهان
۱۷۰۰ سال بعد، در سال ۱۳۹۱، درست در مرکز شهر تبریز، چهار راه منصور، خانه‌ی سنگ فرشی شد که تبدیل به بزرگترین فرش سنگی جهان شده است. این مکان امروزه با نام میدان بهشتی یا ایپک نیز شناخته شده و جزو زیباترین مناظر شهری ایرانی است.
طراح بزرگترین فرش موزاییکی جهان کیست؟
بهروز احمدی
بهروز احمدی، نامی آشنا در تاریخ معاصر معماری ایران است. او که متولد تهران بود، تحصیلات تکمیلی خود را در همین شهر گذراند و از دانشگاه تهران در رشته معماری فارغ‌التحصیل شد. در طول دوران فعالیت حرفه‌ای، بیش از ۹۰ اثر مختلف و بی‌نظیر از او باقی مانده، که بسیاری از آن‌ها به شهرت رسیده‌اند.
یکی از ویژگی‌های طراحی‌های این هنرمند گرانقدر توجه به فرهنگ و معماری سنتی ایرانی است که در بیشتر آثار او قابل مشاهده است نمای ساختمان جدید مجلس، موزه قرآن، میدان آرژانتین، موزه سیستان و بلوچستان، برج آرمیتاژ و.. از جمله آثار مشهور او به شمار می‌آیند؛ اما مهم‌ترین اثری که امروز از این معمار گرانقدر برای ما به یادگار مانده است، طراحی میدان فرش تبریز و فرش موزاییکی است. دریغ که عمر کوتاهش فرصت خلق آثار ارزشمند دیگری را برای کشور، از ما گرفت.
طرح فرشی که در این میدان قرار می‌گرفت، بایستی نمونه‌ای از یک فرش دستبافت اصیل انتخاب می‌شد که بتواند نماینده‌ای خوب برای شناساندن این هنری ایرانی به جهانیان باشد؛ از همین روی کارشناسان در نهایت طرح یکی از فرش‌های ممتاز موجود در موزه ملی فرش ایران را کپی برداری کردند. نمونه اصلی فرش دستبافت موزاییکی هم اکنون قابل بازدید در موزه فرش ایران است.
پس از انتخاب طرح فرش، نقشه‌ی آن به صورت کامپیوتری توسط تیم کارشناسی با سرپرستی مهندس احمدی شبیه سازی شد. تمامی عناصر به کار رفته در نقشه فرش شامل نقوش گیاهی، جانوری و انواع طراحی‌های اسلیمی نهایتا در قالب یک نقشه‌ی شطرنجی، به مربع‌های پنج سانتی‌متری تقسیم شده‌اند.
با کنار هم قرار گرفتن این مربع‌های کوچک، مربع‌های بزرگتری با ابعاد ۴۰*۴۰ سانتی‌متر تشکیل شده که شکل نهایی فرش با چسبیدن آن‌ها کنار هم، حاصل می‌شود. مربع‌های یاد شده همه از جنس سنگ‌های سخت و طبیعی تهیه شده که به منظور ایجاد تنوع رنگی از ۱۲ جنس و گونه مختلف بهره برده‌اند. ابعاد این فرش ۴۵*۲۹ متر است که مساحتی به وسعت ۱۲۲۶ متر مربع را در محیط میانی میدان پوشش می‌دهد.
خدابخش حکیمی - خبرنگار تحریریه جوان قدس