یکی از مهمترین و خاص ترین کارکردهای زبان فارسی در طول تاریخ مواجهه با شرایط بحرانی و تقابل با تهدیدهاست. زبان فارسی بارها در گذشته به تمدن سازی و بازسازی هویتی کمک کرده است. بعد از حمله مغول چیزی که یک کشور از هم پاشیده، جنگ زده و آسیب دیده را به هم پیوند داد زبان فارسی بود.

امروزه نیز امکان گفتگو با جهان اسلام به برکت زبان فارسی، وجود دارد که سرمایه بزرگی است و وظیفه همه ماست که در پاسداشت  و ترویج و گسترش آن مشارکت داشته باشیم. قدرت زبان و ادبیات فارسی می تواند نجات دهنده و پیام آور صلح و دوستی باشد برای جهانیان همانگونه در تمام طول تاریخ پیام زبان و ادبیات فارسی همین بوده است.

وجود صدها دپارتمان زبان فارسی، وجود دانشجویان و اساتید زبان فارسی که سفرای زبان فارسی هستن؛ فرصتی مغتنم هستند برای افزایش تعاملات علمی و فرهنگی و ترویج این میراث معنوی مشترک

وی با بیان اینکه ارتباط بین نخبگان ایرانی با نخبگان آسیایی محدود است؛ ابراز داشت: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به عنوان یک دستگاه دیپلماسی وظیفه واسطه گری دارد که نخبگان و ظرفیت های داخل و خارج را به هم وصل کند و هدف اصلی این است که بتوانیم دانشگاه های ایران را تشویق کنیم که مسئله گسترش زبان فارسی در سایر کشورها را حل کنند. امیدوارم برگزاری این اجلاس گام موثری باشد در راستای ایجاد شبکه سازی و گسترش ارتباطات بین دانشکاه های ایران و دانشگاه های سایر کشورهای آسیایی.

حجت السلام و المسلمین یعقوبی، امام جمعه شهرستان در خصوص میراث معنوی مشترک میان ملت ها گفت: ملت ها اشتراکات فراوانی با هم دارند اما نکته مهم این است که این اشتراکات به یک درک و اشتراک معنوی منجر شود. درک معنوی از انسانیت و زندگی اگر انسان ها به این درک و شناخت معنوی برسند بسیاری از مشکلات میان جوامع برطرف خواهد شد. در نهایت باید به این مهم برسیم که بنی آدم اعضای یک پیکرند که در آفرینش ز یک گوهرند؛ و عظمت زبان فارسی در این است که این درک و شناخت را به جهانیان مخابره می کند. شکرشکن شوند همه طوطیان هند زین قند پارسی ... برای رسیدن به این درک معنوی مشترک باید روح زبان فارسی را بیابیم.  

سپس دکتر خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، هفته گفتگوهای علمی و فرهنگی زبان فارسی میراث فرهنگی مشترک را گرامی داشت و از برگزاری این اجلاس حکیمانه ابراز خرسندی کرد و درباره نیشابور و دلیل برگزاری این اجلاس بین المللی در این شهر ابراز داشت: نیشابور دارای قدمت و پیشینه غنی و ارزشمندی است، شهر فرهنگ و تمدن است و آرامگاه بزرگان زیادی که در پاسداشت و گسترش زبان فارسی در زمانه خود و حتی قرن ها بعد نقش مهم و بسزایی داشته اند؛ در این شهر اساطیری قرار دارد. این شهر در دوره اسلامی به یمن ورود امام رضا (ع) و حدیث تاریخی سلسله الذهب شکوفاتر شد. پیشینه این شهر، عظمت تمدنی آن را نمایان می کند. از این رو فرهنگ شهری چون نیشابور مولفه های برگزاری چنین اجلاسی را داراست. هدف غایی از برگزاری چنین اجلاسی این است که زبان فارسی همچون گذشته زبان علم جهان شود.

زبان فارسی مثل هر زبان دیگری حامل فرهنگ است؛ حامل فرهنگ حکمی و حکمت بنیان است که معنای دقیقی دارد. تمام شعرا، ادبیات فارسی را حکمت بنیان بیان کرده‌اند که پیام اصلی ‌اش خرد، حکمت و توحید است و در اشعار شعرای ایرانی هم حکمت نظری هم حکمت عملی به چشم می خورد و به طورکلی در مجموعه زبان فارسی ما حکمت علمی نهفته است.

دکتر کلانتری، معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در این اجلاس حضور داشت و گفت: زبان، جهان ما را  تنظیم می کند، شکل می دهد و می سازد. زیان فارسی زبانی ست که صیغل خورده و در کنار تمدن های گوناگون خودش را غنی ساخته، ابعاد وجودی تازه ای را در سایر ملل یافته و در وجود خود حل کرده است. این زبان در طول تاریخ زبان علم و معرفت بوده است. رهبر فرزانه انقلاب اسلامی می فرمایند: ما باید علم را به گونه ای گسترش بدهیم و جلودار باشیم در عرصه های علمی که زبان فارسی زبان علمی جهان باشد. زبان فارسی می بایست با تحولات جهان امروز خود را تطبیق دهد.  دست یافتن به هدف می طلبد که ما در کنار دپارتمان های علمی و پژوهشی دانشگاهی در صاحت فرهنگی هم به زبان فارسی بپردازیم و اینگونه در تمام عرصه ها زبان فارسی را گستشر دهیم.

سخنران بعدی این‌مراسم حجت‌الاسلام سیدمصطفی حسینی نیشابوری بود. وی در خصوص ادبیات عرفانی و عرفان و معرفت در ادبیات سخنرانی کرد: رسالت ادبیات عرفانی صرفاً سخن گفتن به گونه موزون نیست. رسالت ادبیات عرفانی ایجاد انگیزه برای حرکت و سیر انسان به سوی عرفان و معرفت است. ادبیات از حیات نباتی، انسان را فاصله می‌دهد و او را به عالم حکمت و معرفت حاصل از شهود می‌رساند. 

وی افزود: ادبیات عرفانی دو بال دارد که ادب و معرفت است. این ادبیات، مصدر و مبدأش ایران است. این ادبیات با این دو بال، سیحون و جیحون را در نوردیده است. از نهر به ماوراءالنهر رفته است. از فیزیک به متافیزیک از طبیعت به ماورا طبیعت انسان را رهنمون ساخته است.

غلامحسین غلامحسین‌زاده، رئیس انجمن استادان زبان فارسی نیز در این نشست، درباره اهمیت برگزاری این اجلاس، گفت: هر زبانی یک دریچه جدیدی به جهان خارج است. در واقع، جهان خارج را از طریق زبان‌مان می‌بینیم. 

وی افزود: زبان‌ها، محدودیت‌هایی ایجاد می‌کنند. مفهوم سازی بین همه زبان‌ها، متفاوت است. زبان‌های مختلف، به شکل‌های مختلف جهان بیرون را طبقه بندی می‌کنند. وقتی صحبت میراث مشترک است، یعنی میراث مشترک نوع نگاه به جهان. تمام زندگی و اندیشه ما مبتنی بر نوع نگاه ما به این جهان است. ادبیات در این شرایط، کارش این است که بر محدودیت‌های زبانی غلبه و معنا خلق می‌کند.

دکتر موسوی زاده، رئیس بنیاد سعدی نیز در این جلاس به سیاست های آموزش زبان فارسی، ایجاد شبکه سازی برون مرزی در راستای آموزش زبان و ادبیات فارسی هم در خواندن و هم در نوشتن اشاره کرد. 

در پایان محمدجعفر یاحقی در سخنرانی خود گفت: محتوی زبان فارسی حائز اهمیت است نه فقط الفاظ و کلمات آن. گستره زبان و ادبیات فارسی، گستره دلپذیر و وسیعی است به طوری که در سرتاسر آسیا همواره حضور داشته است. زبان فارسی زبان ارتباط فرهنگی واقتصادی است. آنچه قدیم ترین اسناد ما را به دنیای شرق در ژاپن پیوند می‌دهد، زبان فارسی و یک بیت از شاهنامه است. 

وی افزود: زبان فارسی می‌تواند استقلال، هویت و حاکمیت فرهنگی ما بر جهان بیرون را تضمین کند. زبان ما ارزش هرگونه سرمایه گذاری را دارد. برماست که این اعتبار تاریخی را گسترش دهیم و از آن حمایت کنیم. شعر سعدی وقتی ترجمه شد جهان امکان شناخت او را پیدا کرد. برای حمایت از زبان فارسی، لازم است که هماهنگی بین ارگان‌های مختلف، صورت گیرد چرا که مسیر اعتلای زبان فارسی، در این موضوع است. زبان از ادبیات جدا نیست. وقتی می‌توانیم با زبان، جهان را داشته باشیم، پس ارزش آن را دارد که هرگونه سرمایه گذاری در آن صورت گیرد.

وی در پایان به وضعیت کتاب‌های درسی در حوزه آموزش زبان فارسی اشاره کرد و گفت: آموزش و پرورش باید در این زمینه به جد بررسی های لازم را انجام دهد تا خلاءها را برطرف کند.

پس از اجرای موسیقی محلی با عنوان نیشابورک، اثر استاد  مجتبی روزبه  دکتر علیم اشرف خان مدیر گروه زبان فارسی دانشگاه دهلی، دکتر موسوی زاده معاون امور بین الملل بنیاد سعدی، دکتر غلامحسین زاده رئیس انجمن علمی استادان زبان فارسی ایران، دکتر یاحقی استاد گروه زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد به ایراد سخنرانی پرداختند.

در حاشیه این مراسم، نمایشگاه نقاشی آثار دانشجویان دانشگاه نیشابور با موضوع شهید و شهادت برگزار شد.