تولید و صادرات نفت ایران در سال‌های گذشته فراز و فرود‌های قابل توجهی را به خود دیده است. در این راستا، پس از سال ۲۰۱۸ و خروج یکجانبه دولت ترامپ از توافق برجام و متعاقبا تحمیل سیل قابل توجهی از تحریم‌ها علیه ایران، شاهد کاهش قابل توجه صادرات نفت بودیم. موضوعی که سبب شد تا بخش زیادی از نفت تولیدی ایران ذخیره و انبار شود و فروش نفت ایران نیز در برهه‌ای تا ۲۰۰ هزار بشکه در روز، کاهش یابد.

با این همه، با گذشت زمان و البته اوج گیری برخی تنش‌ها در محیط بین المللی در قالب‌هایی نظیر جنگ اوکراین، شاهد افزایش تدریجی تولید و صادرات نفت ایران بوده ایم. به نحوی که در ماه‌های اخیر برخی نهاد‌های فعال در حوزه انرژی جهانی نظیر "موسسه بین المللی انرژی" در گزارشی از افزایش تولید روزانه نفت ایران به بیش از ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه خبر داده اند. نشریه فایننشیال تایمز نیز در گزارشی تاکید کرده که ایران صادرات نفت خود را به روزانه تا ۲ میلیون بشکه افزایش داده است.

اعدادی که همه و همه یک برونداد را به ذهن متبادر می‌کنند و آن این است که تولید و صادرات نفت ایران به دوره قبل از انعقاد توافق برجام و تحریم‌های تحمیلی دولت ترامپ علیه کشورمان بازگشته است. نکته قابل تامل اینکه در روز‌های پایانی دولت سیزدهم شاهد بودیم که جواد اوجی وزیر نفت اسبق کشورمان در موضع گیری از اراده ایران جهت افزایش میزان تولید روزانه نفت خود به عدد ۴ میلیون بشکه در روز خبر داد و البته که وی تصریح کرد که ایران به ۱۷ کشور جهان از جمله چند کشور اروپایی، نفت صادر می‌کند.

با این همه، در ادامه آمار‌ها و پالس‌های مثبت به حوزه تولید و صادرات نفت ایران، به تازگی وبگاه معتبر "اویل پرایس" در گزارشی تصریح کرده که در ماه جاری میلادی، رکورد خرید نفت چین از ایران به عدد تازه‌ای رسیده است. بر اساس گزارش مذکور، بالاترین میزان خرید روزانه نفت ایران توسط چین به اکتبر سال ۲۰۲۳ میلادی بازمی گردد که چیزی در حدود ۱.۶۶ میلیون بشکه بود. این در حالی است که این رقم در ماه جاری میلادی به عدد ۱.۷۵ میلیون بشکه در روز رسیده است.

جالب است که بر اساس داده‌های اویل پرایس، ایران در ماه گذشته میلادی روزانه ۱.۲۴ میلیون بشکه در روز به چین نفت می‌فروخت که افزایش این عدد در ماه جاری به ۱.۷۵ میلیون بشکه، یک افزایش تقریبا ۵۰ درصدی را نشان می‌دهد. گزارش‌ها حاکی از این هستند که صادرات نفت ایران به شهر‌های دالیان و ریژائو در چین افزایش قابل توجهی داشته و به ترتیب تا ۱۳۲ و ۳۴۲ هزار بشکه نفت در روز افزایش یافته است. از این رو، در تحلیل رکوردزنی جدید خرید نفت ایران توسط چین، توجه به ۳ نکته ضروری به نظر می‌رسد.

۱: مزیت قابل توجه خرید نفت ایران برای پالایشگاه‌های چینی

یکی از نکاتی که حتی صاحب نظران و تحلیلگران بین المللی حوزه انرژی نیز به آن اشاره دارند این است که خرید نفت ایران برای پالایشگاه‌های نفتی چین از مزیت اقتصادی بالایی برخوردار است. مساله‌ای که حتی خرید نفت از ایران را در قیاس با خرید نفت از روسیه، برای چینی‌ها به گزینه‌ای جذاب‌تر تبدیل می‌کند.

نکته مهم در این رابطه این است که حاشیه سودِ پالایشگاه‌های نفتی در چین پایین است و آن‌ها با خرید نفت ایران با قیمت‌های مقرون به صرفه، عملا گام‌های قابل توجهی جهت افزایش میزان سود خود بر می‌دارند. روندی که به نظر می‌رسد ایران برای تحقق آن برنامه‌ها و ابتکار‌های خاصی دارد و در حقیقت بایستی آن را یکی از جلوه‌های عینی تلاش‌های ایران در مقابله با اقدامات غرب علیه صادرات نفت کشورمان ارزیابی کرد.

۲: تقویت سازوکار‌های فروش نفت ایران در شرق آسیا

دولت آمریکا و متحدان غربی آن، نظام تحریمی گسترده و سخت گیرانه‌ای را علیه کشورمان اعمال می‌کنند. با این همه، ایران در طی سال‌های گذشته توانسته راهکار‌های مختلفی را برای دور زدن این سازوکار‌های تحریمی ارائه کند. به عنوان مثال، از جابجایی نفت ایران روی دریا گرفته تا خاموش کردن سیستم‌های ردیابی نفتکش‌های ایران که عازم آب‌های شرق آسیا هستند، همه و همه از جمله تاکتیک‌هایی هستند که ایران برای فروش نفت خود در شرق آسیا از آن‌ها بهره می‌گیرد.

با این همه، یکی از نکاتی که بسیاری از مقام‌های غربی در حوزه انرژی نیز به آن اشاره دارند این است که ایران به واسطه همکاری‌های خود با مالزی، بخش قابل ملاحظه‌ای از صادرات نفتش به چین را از طریق این کشور انجام می‌دهد. در این رابطه به طور خاص به این مساله اشاره می‌شود که آب‌های مالزی یکی از مهمترین مناطقی هستند که روند صادرات نفت ایران به چین از طریق آن‌ها صورت می‌گیرد. البته که ایران در این رابطه نیز استفاده از تاکتیک‌های مختلف را در برنامه دارد.

در این راستا، مدتی قبل بود که هیاتی از وزارت خزانه داری آمریکا با سفر به کشور‌های مالزی و سنگاپور، سعی در مسدود کردن راه‌های مختلف صادرات نفت ایران از طریق این کشور‌ها را داشتند. موضوعی که تاکنون به نتیجه نرسیده با این حال، این حوزه در بحث صادرات نفت کشورمان به ویژه به چین نقشی مهم بازی می‌کند. از این رو، کارآمدی سازوکار‌های ایجاد شده جهت فروش نفت ایران در شرق آسیا را نیز بایستی به مثابه مولفه‌ای قلمداد کرد که در افزایش صادرات نفت کشورمان به چین نقشی محوری بازی می‌کند.

۳: تشدید تقابلات ایدئولوژیک و ژئوپلیتیک در عرصه نظام بین الملل

در نهایت باید گفت که تشدید درگیری‌ها میان قدرت‌های شرقی و غربی در بخش‌های مختلف جهان نیز نقشی مهم در افزایش صادرات نفت کشورمان به کشوری نظیر چین بازی می‌کند. اساسا در همین فضا است که هزینه‌های خرید نفت ایران برای فعالان حوزه انرژی چین، تا حد زیادی کاهش می‌یابد و راه برای توسعه صادرات نفت کشورمان به شرق آسیا باز می‌شود.

با توجه به تداوم فضای تنش و درگیری میان بلوک قدرت‌های شرقی و غربی نظام بین الملل، انتظار می‌رود که در ادامه راه نیز شاهد ظهور فرصت‌های تازه در حوزه صادرات نفت برای کشورمان باشیم. فرصت‌هایی که همسو با افزایش توان تولید نفت کشورمان می‌توانند زمینه‌های صادراتی قابل‌توجهی را نیز پیش روی ایران قرار دهند.

با این همه، باید هوشیار بود که چشم انداز‌های آتی مرتبط با بازگشت احتمالی دونالد ترامپ به کاخ سفید و تشدید سیاست‌های ضدایرانی دولت آمریکا پس از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ این کشور می‌تواند جهان غرب را در تشدید تقابل با ایران در حوزه اقتصادی و به ویژه صادرات نفت کشورمان مصمم‌تر کند. از این رو، از همین حالا بایستی آمادگی‌های لازم در مواجهه با این وضعیت را ایجاد کرد.