[بهزاد حاتمی] کرونا که آمد سبک زندگی و تغذیه مردم در همه دنیا تغییر کرد. بحث افزایش سیستم ایمنی بدن باعث شد مردم برای آنکه بیمار نشوند و کرونا آنها را زمینگیر نکند، به مصرف مکمل‌ها روی بیاورند. این ماجرا بعد از پایان اپیدمی کرونا تمام نشد و مصرف مکمل‌ها در بین برخی از افراد که دیگر بدن‌شان به این مکمل‌ها عادت کرده بود، ادامه پیدا کرد به‌طوری که چندی پیش علی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران، اعلام کرده بود که رشد مکمل‌های تغذیه‌ای و دارویی در کشور بعد از کرونا سه برابر شده است. با وجود آنکه آمارها حکایت از افزایش مصرف این مکمل‌ها و ویتامین‌ها دارد، اما سازمان غذا و دارو تأکید می‌کند که آماری در این زمینه در اختیار ندارد، گرچه تأیید می‌کند که مصرف بالا رفته است، متخصصان غذا و دارو نیز می‌گویند بیشترین ویتامین و مکملی که مصرف می‌شود، ویتامین‌های دی، سی و زینک است.
قیمت بالای مکمل‌ها
مکمل‌ها و ویتامین‌ها ارزان نیستند؛ قیمت آنها از 120هزار تومان شروع می‌شود و گاهی مکمل‌های ورزشی به 7تا 8میلیون تومان هم می‌رسد. با وجود اینکه علی زندی، عضو هیأت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی غذایی ایران، می‌گوید که واردات این مکمل‌ها و ویتامین‌ها متوقف شده اما اعتقاد دارد با وجود اینکه در داروخانه‌ها، مکمل‌های ایرانی وجود دارد اما بسیاری از این ویتامین‌ها و مکمل‌ها که به‌عنوان خارجی معرفی می‌شوند به‌صورت قاچاق در فضای مجازی و از طریق فروشگاه‌های آنلاین فروخته می‌شوند.
هرچند که براساس اعلام سرپرست اداره کل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو، تبلیغ مکمل‌ها و ویتامین‌ها در فضای مجازی غیرقانونی است، اما این اتفاق می‌افتد و کسی هم جلوی آن را نمی‌گیرد.
مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای افزایش پیدا کرده است
ریحانه اکبریان، رئیس اداره مکمل‌های تغذیه‌ای، ورزشی و انرژی‌زای اداره کل فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو، معتقد است افزایش مصرف مکمل‌ها در چند سال اخیر در کشور، به‌دلیل پرکردن شکاف تغذیه‌ای ناشی از کاهش مواد مغذی منابع غذایی و همچنین افزایش استفاده از محصولات آماده و فرآوری شده است.
ریحانه اکبریان به این موضوع اشاره می‌کند که تعداد فزاینده مجوزهای صادر شده از سوی سازمان غذا و دارو و آمار شناسه‌گذاری این نوع از فرآورده‌ها حاکی از افزایش نوع و تعداد مکمل‌های تولید داخل و در نتیجه اقبال جامعه هدف اعم از پزشک و بیمار نسبت به مصرف مکمل‌ها در کشور است.
وی افزود: «با توجه به وسعت و تنوع جامعه هدف و نقش و اثرگذاری فرآورده مکمل در ارتقای سلامت آحاد جامعه، طیف وسیعی از انواع فرآورده‌ها در دسترس است.»
اکبریان اضافه می‌کند: «انواع ویتامین‌ها و املاح معدنی در حفظ سلامت عمومی افراد به‌ویژه نوزادان و مادران باردار و شیرده، افزایش عملکرد ورزشی، حفظ سلامت پوست، مو و ناخن، بهبود عملکرد دستگاه ایمنی، مدیریت وزن اعم از کاهش یا افزایش و همچنین در پیشگیری و حمایت از شرایط خاص سلامت مانند پوکی‌استخوان، بیماری‌های قلبی و عروقی و دیابت مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
برخی مکمل‌ها نیاز است و برخی نه
هادی احمدی، عضو انجمن داروسازان ایران، به «شهروند» توضیح می‌دهد که آمار تولید مکمل‌هایی مثل ویتامین D که برای تقویت سیستم دفاعی بدن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، رشد چهار تا پنج برابری داشته است. این اتفاق در دوران کرونا به‌شدت افزایش پیدا کرد و حالا هم همچنان ادامه دارد. مشابه همین وضعیت برای مکمل‌های حاوی ویتامین سی یا روی هم ایجاد شده است.
براساس اعلام این داروساز، هر ویتامین و مکملی سقف مجاز مصرف روزانه دارد. اگر جنبه درمانی داشته باشد، میزان مصرف آن فرق می‌کند: «شخصی که زود سرما می‌خورد یا با آزمایش ویتامین دی یا کلسیم، متوجه فقدان این مواد معدنی یا ویتامین‌ها در بدنش می‌شود، حتما باید با توجه به مشکلات منحصربه‌فرد خود برای درمان بیماری، مطابق نظر پزشک آن را مصرف کند. به‌طور کلی اگر پزشک، ویتامین یا مکملی را برای افراد تجویز نکند، آنها هنگام تهیه هر ویتامینی حتما باید نظر داروساز را هم جویا شوند.
این داروساز تأکید می‌کند که مردم باید آگاهی کامل از نیازشان به مکمل‌ها داشته باشند و صرفا نباید به توصیه این و آن از این مواد استفاده کنند: «هنگام مصرف هر ویتامینی حتما باید شرایط جسمی فرد بررسی شود و آزمایش‌ها نشان دهد که هر فرد چه میزان کمبود ویتامین دارد. اساس نیاز به ویتامین‌ها و مواد معدنی برای افرادی است که نمی‌توانند این مواد را از طریق تغذیه تامین کنند. مثلا کسی که به اندازه کافی لبنیات، میوه و سبزیجات استفاده می‌کند، نیازی به مصرف مکمل‌ها ندارد.»
در تولید داخلی مکمل‌ها، خودکفا شده‌ایم
او توضیح می‌دهد: «مکمل‌های دارویی، ورزشی و تغذیه‌ای تا سال 96تماما وارداتی بود اما از زمانی که کشور ما تحریم شد، واردات این مکمل‌ها نیز به ایران خاتمه یافت. همین موضوع پتانسیلی شد که تولید در داخل ایران آغاز شود تا جایی که شرکت‌های تولیدی، تحت لیسانس هم‌اکنون تمامی مکمل‌های موردنیاز داخل کشور را تولید می‌کنند و درواقع انقلابی در این صنعت رخ داد.»
او به این موضوع اشاره می‌کند که باید به این نکته توجه کرد که صددرصد مکمل‌های موجود در داروخانه‌ها ایرانی هستند و پلتفرم‌ها و شبکه‌های خارجی که برخی از مکمل‌های خارجی را تبلیغ می‌کنند، یک فریب بزرگ هستند، چراکه هیچ‌کدام از این موادی که تبلیغ می‌شود، برچسب سازمان غذا و دارو را ندارند.
او در مورد مصرف بالای مکمل‌های ورزشی بین جوانان می‌گوید: «در هر دوره‌ای موضوعی بین جوانان مُد می‌شود. توجه به ظاهر و داشتن هیکل ورزشی در این روزها برای بسیاری از جوانان به‌عنوان یک امتیاز به شمار می‌رود. توجه به ورزش و استفاده از این مکمل‌ها زیرنظر پزشک و با اندازه مجازش مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما متأسفانه در برخی از باشگاه‌ها، مکمل‌های غیرمجاز توزیع می‌شود که این موضوع سبب بروز مشکلات بین جوانان می‌شود.»
متأسفانه در برخی از باشگاه‌های ورزشی، استروئید تبلیغ می‌شود که استفاده از این استروئیدها می‌تواند مشکل‌ساز باشد اما مصرف مکمل‌های ورزشی که هم مُهر نظارت سازمان غذا و دارو را دارد و هم برچسب اصالت دارند، مشکلی ندارد.
به باور احمدی مصرف بالای مکمل‌های غذایی به فرهنگ تغذیه‌ای، توصیه پزشکان و تبلیغات ماهواره‌ای برمی‌گردد. باید به این نکته اشاره داشت که بسیاری از این مواد که در مکمل‌های تغذیه‌ای وجود دارند در میوه‌ها و بسیاری از مواد غذایی قرار دارند، اما نکته اینجاست که برخی‌ها تحت‌تأثیر تبلیغات ماهواره‌ای باور دارند که تأثیر این قرص‌ها و داروها بیشتر است. این در حالی است که موقعی مصرف این مکمل‌ها و مولتی‌ویتامین‌ها منطقی به‌نظر می‌رسد که پزشک متخصص، آنها را تجویز کند.
مکمل‌های ورزشی هم باید زیرنظر پزشک مصرف شود
با وجود آنکه داروسازان ایرانی معتقدند که مکمل‌های ایرانی در حد و اندازه مکمل‌های خارجی است و می‌توان از آن استفاده کرد اما بیشتر ورزشکارانی که سال‌ها از این مکمل‌ها استفاده می‌کنند معتقدند مکمل‌های ایرانی فایده‌ای ندارد و تنها برخی از مکمل‌های خارجی هستند که می‌توانند تأثیر‌گذار باشند.
ساعد باقری، مربی باشگاه شهدا در محدوده گلبرگ است. او معتقد است که این روزها ماجرای خوش اندامی برای بسیاری از جوانان اهمیت پیدا کرده و به همین دلیل باشگاه‌ها هم شلوغ‌تر شده که این اتفاق خوبی است، اما در این میان یک موضوع اهمیت دارد و برای آنکه فردی دچار اندام مناسب شود، ورزش و تغذیه مناسب برای رسیدن به این هدفش کافی است اما از آنجا که تغذیه ما ایرانی‌ها در برخی از موارد مطابق با موازین و اصول تغذیه درست نیست، استفاده از مکمل‌ها می‌تواند کمک کند تا فرد به اندام ایده‌آلش برسد. یعنی اگر بخواهیم درصد بگیریم استفاده از مکمل‌ها برای فردی که تغذیه مناسب ندارد، می‌تواند تا 20درصد مؤثر باشد.
به اعتقاد او مکمل‌هایی که وجود دارد گاهی مشکل‌ساز و معتقد است که برخی از مکمل‌ها خصوصا آنهایی که به‌صورت قاچاق وارد می‌شوند مواد مضری دارند که نه‌تنها برای ورزشکاران مفید نیست، مضر هم هست.
او ادامه می‌دهد: «ما بارها شاهد بودیم که موادی مانند دگزا داخل این مکمل‌ها بوده است و برای ورزشکاران مشکلات قلبی یا تنفسی ایجاد کرده است. به همین دلیل اولا توصیه می‌کنیم بچه‌های ورزشکار حتما با تغذیه و ورزش به اندام مناسب برسند، اما اگر هم قصد مصرف مکمل دارند حتما از سلامت این مکمل‌ها اطمینان حاصل کنند تا مشکلات دیگری برایشان به‌وجود نیاید.»
او توصیه می‌کند هر مکملی که دیگران توصیه می‌کنند نباید استفاده کرد بلکه حتما زیرنظر پزشک تغذیه یا مربی‌هایی که سال‌ها کار کرده‌اند و مکمل‌ها را می‌شناسند، مصرف شود، چراکه هم‌اکنون تمام ورزش‌ها در رشته‌های مختلف به ورزشکاران توصیه می‌کنند که حتما از مکمل استفاده کنند و درواقع اینطور نیست که فقط مختص ورزشکاران زیبایی اندام باشد. به همین دلیل باید در مصرف این داروها بسیار محتاط عمل کرد.
اصلا مصرف مکمل ضرورتی ندارد
مصرف مکمل‌ها برای انسان سالم که خوب می‌خورد، خوب می‌آشامد و دفع درستی دارد به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. این نظر حسین کرمانپور، رئیس اورژانس بیمارستان سیناست. چراکه معتقد است بدن انسان به‌طور غریزی یاد گرفته که مکمل‌های موردنیازش را از طریق مواد خوراکی جذب کند.
او با اشاره به اینکه در معدود ویتامین‌ها نیاز به مکمل وجود دارد می‌گوید: «ویتامینی مانند دی تنها از طریق نور خورشید جذب بدن می‌شود، اما در زندگی امروزی که هوا آلوده است و فرصت نشستن در برابر خورشید وجود ندارد و کم‌تحرکی وجود دارد، ویتامینی مانند دی باید توسط مکمل‌ها به بدن برسد و برای دریافت آن هیچ چاره‌ای جز استفاده از ویتامین‌ها وجود ندارد.»
او ادامه می‌دهد: «در زندگی مدرن، فست‌فودها و غذاهای سریع سبب شده که مصرف سبزیجات به حداقل برسد. از سوی دیگر باید گفت منبع اصلی مکمل‌ها، سبزیجات است. درواقع شرکت‌های تولید‌کننده مکمل‌ها، وقتی به این نتیجه رسیدند که مردم از سبزیجات کمتر مصرف می‌کنند قرص‌ها را به بازار عرضه کرده‌اند. درواقع ویتامینی که بدن با مصرف دو وعده سبزیجات می‌تواند آن را دریافت کند، باید با مصرف یک ماه قرص بگیرد. در حقیقت با تغییر سبک زندگی انسان شرکت‌های دارویی این خلأ را فهمیده و آن را با مکمل‌ها پر کرده‌اند.»
او بر این باور است که بدن بعد از مدتی به مصرف این مکمل‌ها عادت می‌کند، چراکه این مکمل‌ها طوری ساخته می‌شوند که جذب مستقیم بدن می‌شوند و اگر بعد از مدتی فرد بخواهد آن را کنار بگذارد، نمی‌تواند ویتامین موردنیازش را از مواد غذایی مانند سبزیجات تامین کند. درست مثل کسی که با یک سر درد ساده قرص مصرف و بدنش به آن عادت می‌کند و هر بار باید با خوردن مُسکن آرام شود.
او شرایط را وقتی بدتر می‌بیند که فرد بدون مجوز پزشک و با تجویز همسایه، دوست و آشنا شروع به خوردن این مکمل‌ها می‌کند.
کرمانپور توضیح می‌دهد که دو عضو بدن یعنی کبد و کلیه منبع اصلی تصفیه خون هستند هر غذا و دارویی را که مصرف می‌کنیم اگر مضر باشد، وظیفه این دو عضو است که مواد غیرمفید را از آن جدا کند. هر ماده غذایی هم اگر به میزان زیاد و غیرمفید به بدن وارد شود، مضر بوده و تأثیرش را روی کبد و کلیه می‌گذارد.
حتی ویتامین دی هم که مصرف مکملش برای انسان مفید است اگر از میزان موردنیاز بدن بیشتر مصرف شود تبدیل به ضد‌درمان شده و می‌تواند سنگ کلیه و مشکلات کبدی ایجاد کند.
مصرف ویتامین‌های گروه B نیز همین است یعنی اگر از یک سطحی در بدن بالا‌تر بروند تبدیل به سم شده و برای بدن خطرناک می‌شوند. به همین دلیل باید تا می‌توانید این ویتامین‌ها را از مواد غذایی سالم دریافت کنید یا حتما زیرنظر پزشک، این مکمل‌ها را مصرف کنید.
مصرف مکمل‌های زیاد درافتادن با کبد و کلیه
مجید حسن قمی، نایب‌رئیس انجمن تغذیه ایران، به «شهروند» توضیح می‌دهد که مکمل‌ها همانطور که از اسمش مشخص است برای تکمیل ریز مغذی‌ها و درشت مغذی‌های موردنیاز بدن ما طراحی شده‌اند.
او با اشاره به اینکه باید این مکمل‌ها درست و به میزان موردنیاز مصرف شود، ادامه می‌دهد: «همانطور که استفاده این مکمل‌ها در مواقعی می‌تواند به بدن کمک کند، استفاده بیش از نیاز برخی از این مکمل‌ها می‌تواند برای بدن دردسر‌ساز باشد.»
او به آمپول B12و ویتامین‌های گروه B اشاره می‌کند و می‌گوید: «مصرف بیش از نیاز بدن به این ویتامین‌ها می‌تواند مشکلات جدی برای کبد و کلیه ایجاد کند.»
حسن قمی با اشاره به اینکه افراد باید تلاش کنند که ریزمغذی‌ها مثل ویتامین‌ها و درشت‌مغذی‌ها مثل قند و چربی موردنیاز بدن را از مواد غذایی دریافت کنند، ادامه می‌دهد: «در مصرف مکمل‌ها متأسفانه شایعه زیاد است و برخی گمان می‌کنند که این مواد می‌توانند معجزه کنند، درحالی‌که بسیاری از مواد به‌صورت ذخیره‌شده در بدن وجود دارد و حتی نیاز به مصرف آن وجود ندارد.»
نایب‌رئیس انجمن تغذیه ایران به گروه مکمل‌هایی مانند آهن و زینک اشاره کرده و می‌گوید: «اصولا پزشک، میزان این مواد را با آزمایش در بدن بیمار اندازه‌گیری کرده و درصورت فقر آنها در بدن، آن را به بیمار توصیه می‌کند، اما مشکل، اضافه مصرف این مواد است حتی مکمل‌های گیاهی مثل خار مریم هم که به بیماران توصیه می‌شود اگر بیش از میزان توصیه‌شده مصرف شود، می‌تواند موجب کبد چرب شود یا با داروهای اعصاب تداخل ایجاد کرده و مشکلات بیشتری برای بیمار بوجود آورد. حتی مصرف برخی از این مکمل‌ها می‌تواند به سقط جنین نیز منجر شود به همین دلیل همه آنها باید زیرنظر پزشک مصرف شود. مکمل‌ها مانند چاقوی دو لبه هستند که گاهی می‌توانند مفید و گاهی ضرررسان عمل کنند.»
او به مکمل‌های ورزشی نیز اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «مصرف مکمل‌ها برای ورزشکاران نیز باید به میزان موردنیاز استفاده شود، چراکه مصرف بیش از اندازه پروتئین‌ها روی کبد و کلیه نیز فشار وارد می‌کند. درواقع مصرف مکمل‌ها از دو فیلتر ورود مواد به کبد و خروج از کلیه می‌تواند این ارگان‌ها را به دردسر بیندازد و مواد سمی را به کبد وارد کند. به همین دلیل در مصرف همه نوع مکمل باید احتیاط کرد.
∎
نظر شما