حافظه های SSD مشخصات بادوام‌تر از هارد دیسک‌ها هستند. اما آیا عمر مفید این حافظه‌ها مشخص است؟ چه عواملی بر عمر حافظه های اس اس دی تاثیر دارند؟

اگر قصد خرید حافظه‌هایی را دارید که بتوانید یک عمر از آن‌ها استفاده کنید، شکی نیست که درایوهای SSD گزینه‌های مناسب‌ترین تا هارد دیسک‌های HDD هستند. با این وجود حتی حافظه های SSD هم عمر مفید مشخصی دارند؛ زیرا حافظه فلش NAND داخل آن‌ها تنها توانایی خواندن و نوشتن به تعداد دفعات مشخصی را دارد.

این تعداد دفعات به فاکتورهای متعددی بستگی دارد که در ادامه به معرفی‌شان خواهیم پرداخت. آیا می‌توان عمر مفید حافظه های SSD را تعیین کرد؟

حافظه های SSD چقدر عمر می‌کنند؟

به‌طور کلی حافظه های اس اس دی قادرند بین پنج تا ده سال به ذخیره اطلاعات پرداخته و عملکرد مناسبی داشته باشند. با این وجود تخمین عمر دقیق آن‌ها نیازمند بررسی عوامل متعددی مثل نوع حافظه فلش NAND مورد استفاده، حجم کاری این حافظه و میزان استفاده زمانی از آن است. در این بین تحقیقات نشان داده که تاثیر زمان استفاده از این حافظه‌ها بسیار بیشتر از لود کاری آن‌هاست. بنابراین نخستین نکته حائز اهمیت در این خصوص آن است که نوشتن و پاک کردن اطلاعات مختلف روی حافظه‌های SSD تاثیر چندان زیادی در کاهش عمر آن‌ها ندارد.

بر اساس برخی تحقیقات انجام‌شده در این حوزه، نرخ خرابی حافظه‌های فلش NAND بسیار پایین‌تر از حافظه‌های HDD است. در این خصوص یک کمپانی متخصص در ارائه فضای ابری به نام Backblaze در سال 2023 اطلاعات جالبی در خصوص عمر حافظه‌های اس اس دی منتشر کرد. طبق گزارش‌های این کمپانی تنها 8 حافظه از 3144 حافظه به کار رفته در سرورهای این کمپانی طی سال 2023 آسیب دیده و مابقی عملکردی ایده‌آل داشته‌اند. به این ترتیب، کمپانی Backblaze نرخ خرابی حافظه‌های SSD را سالانه بین 0.36 تا 1.72 درصد ارزیابی می‌کند.

این گزارش‌ها و موارد مشابه البته علیرغم این که دید بسیار خوبی در خصوص عمر مفید حافظه های SSD در اختیارمان قرار می‌دهند بیشتر روی سرورها متمرکز هستند و نمی‌توان نتایج‌شان را به مصرف خانگی تعمیم داد. بنابراین اعداد و تخمین‌های اعلام‌شده توسط این دسته تحقیقات اعتبار چندانی برای کاربران خانگی ندارد. با این وجود فاکتورهایی که باعث کاهش عمر حافظه‌های اس اس دی شده و در محاسبه طول عمر آن تاثیرگذار هستند تقریبا در هر نوع مصرف مشابه یکدیگر خواهند بود.

چه عواملی بر عمر مفید حافظه های SSD تاثیرگذار است؟

علیرغم آن که تخمین دقیق طول عمر حافظه‌های حالت جامد کار چندان ساده‌ای نیست؛ اما هر حافظه SSD قبل از این که از کار بیفتد قادر به ذخیره، خواندن و نوشتن حجم خاص اطلاعات است. در ادامه به بررسی بیشتر این مساله و عوامل موثر بر عمر این حافظه‌ها خواهیم پرداخت.

فاکتورهای TBW و DWPD و MTBF

هنگام خرید یک حافظه اس اس دی احتمالا روی آن متوجه سه عبارت زیر خواهید شد که نشان‌گر عمر آن در شرایط مختلف هستند:

• ترابایت نوشته‌شده (TBW)
• نوشتن روی درایو در روز (DWPD)
• زمان متوسط بین خرابی‌ها (MTBF)

این سه عامل مهم‌ترین فاکتورهایی هستند که می‌توانند برای تخمین عمر مفید حافظه های SSD به کار روند.

ترابایت نوشته‌شده (TBW) نشان‌دهنده میزان داده‌ای‌ست که حافظه قبل از پایان عمر قادر به ذخیره آن است. این پارامتر مهم‌ترین سنجه برای تخمین عمر حافظه اس اس دی است؛ اما اگر آن را ملاک تخمین عمر دستگاه قرار دهیم احتمالا باید تا چند نسل از یک حافظه اس اس دی استفاده کنیم!

برای مثال در نظر بگیرید که برخی از حافظه‌های SSD کنونی بازار با عمر درج‌شده 1200 TBW روانه بازار می‌شوند. با فرض این که هر هفته 100 گیگابایت اطلاعات روی حافظه خود ذخیره کنید، عمر این حافظه حدود 230 سال خواهد بود. به بیان دیگر هرچند عدد TBW ملاک خوبی برای مقایسه عمر حافظه‌های مختلف با یکدیگر است، اما بعید به نظر می‌رسد تخمین آن به‌تنهایی قابل اتکا باشد.

دیگر فاکتوری که عموما روی جعبه حافظه‌های SSD درج می‌شود، DWPD است که نشانگر تعداد دفعاتی‌ست که می‌توان روزانه در طول مدت گارانتی حافظه دستگاه را پر کرد. برای مثال، حافظه Samsung 990 Pro 2TB با گارانتی 5 ساله دارای عدد DWPD معادل 0.3 است. این یعنی طی پنج سال پس از خرید این حافظه می‌توان هر روز 600 گیگ اطلاعات روی این حافظه ریخت.

از طرف دیگر پارامتر MTBF ملموس‌تر بوده و نشان‌دهنده تعداد ساعاتی‌ست که حافظه برای خرابی باید فعالیت کند. برای مثال، حافظه Samsung 990 Pro 2TB که در بالا به آن اشاره شد، عدد MTBF حدود 1.5 میلیون ساعت (171 سال) دارد و می‌توان به‌طور پیوسته 171 سال با آن کار کرد.

طبیعتا سامسونگ نمی‌توانسته حافظه‌های خود را به‌مدت 171 سال تست کند. بنابراین معیار MTBF بر اساس نسبت بین تعداد ساعت‌های کاری این حافظه‌ها و تعداد خرابی‌شان اعلام شده است. مثلا حافظه‌ای که دارای MTBF حدود 1.5 میلیون ساعت است، با احتمال تنها 0.58 درصد طی سال اول استفاده خراب می‌شود.

البته مشخصات این سه پارامتر همگی آماری بوده و تضمین‌کننده قطعی عمر اس اس دی شما نیستند؛ چنان‌که کاربران بسیاری تا کنون در دنیا از خراب شدن حافظه SSD خود طی چند ماه اول استفاده از آن خبر داده‌اند.

سن

در کنار تمامی این فاکتورها، سن حافظه‌ها نیز پارامتر تاثیرگذاری در تخمین عمر مفید آن است. مشخصا غیرممکن است که حافظه‌های SSD عمر برابر با عدد TBW نوشته‌شده داشته باشند؛ بلکه با استفاده‌های پیاپی و گذشت زمان است که خرابی و نابودی آن‌ها فرا می‌رسد.

عامل تاثیرگذار در این خصوص، دوام لایه اکسید حافظه فلش NAND است که با هر بار نوشتن و پاک کردن اطلاعات ضعیف‌تر می‌شود. این لایه در گذر زمان رفته‌رفته تضعیف شده و در نهایت از کار می‌افتد. در اثر این اتفاق، سلول‌های NAND نیز ضعیف شده و توانایی نگهداری اطلاعات در حافظه SSD شما کاهش می‌یابد.

بر این اساس حافظه‌ای که تحت فشار شدیدتر قرار داشته باشد بیشتر در معرض خرابی است. به همین دلیل است که کمپانی‌های تولیدکننده حافظه‌های اس اس دی دستگاه خود را گارانتی سه الی پنج ساله به بازار عرضه کرده و پس از گذشت این زمان هیچ مسئولیتی در قبال حافظه خود ندارند.

دقت کنید که حافظه‌های NAND انواع مختلفی دارند که هریک قادر به ارائه عمر مشخصی است. جدول زیر عمر اعلام شده برای هریک از چهار نوع حافظه اصلی NAND را نمایش می‌دهد:

نشانه‌های خرابی حافظه SSD چیست؟

با وجود اینکه عموما حافظه‌های اس اس پیش از آنکه به خرابی کامل برسند تعویض می‌شوند، اما نشانه‌های خرابی آن‌ها کاملا مشخص هستند. خرابی حافظه SSD باعث می‌شود که سرعت دستگاه به‌طور غیرقابل باوری کاهش پیدا کند. برای مثال اجرای گوگل کروم حدود سی دقیقه زمان خواهد برد و Task Manager نیز میزان فعالیت حافظه را در هر شرایطی 100 درصد نشان خواهد داد.

برای این که پیش از خراب شدن کامل حافظه SSD خود بتوانید با آن مقابله کنید توصیه می‌کنیم به موارد زیر توجه داشته باشید. مشاهده هریک از این موارد می‌تواند به‌معنای شروع خرابی حافظه‌تان باشد:

• کرش کردن دائمی، خصوصا هنگام بوت شدن دستگاه
• تغییر حافظه اس اس دی به Read-Only و عدم امکان نوشتن روی آن
• ارورهای متعدد سیستمی
• عملکرد کند
• خرابی داده‌ها
• نمایش پیاپی ارور صفحه آبی (BSOD) در ویندوز
• هنگ کردن‌های پیاپی
• نمایش ارورهای مربوط به حافظه مثل بد سکتور یا جابجایی خودکار داده‌ها

دقت کنید که خرابی SSD همچنین به معنای از دست رفتن تمامی داده‌ها و اطلاعاتتان خواهد بود. بنابراین پشتیبان‌گیری از داده‌های اس اس دی را هرگز فراموش نکنید. از سوی دیگر سعی کنید به‌طور دائمی حافظه خود را چک کنید تا در صورت وجود هرگونه ایراد پیش از خرابی کامل بتوانید حافظه‌تان را نجات دهید.