«حق‌الناس» مهمترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»
اوج تجلیگاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشت چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.
همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی»، نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به سمع و نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش بیست‌وششم با موضوع «حق برخورداری از نظم و انتظام اجتماعی» را می‌خوانید.
انسان فطرتاً طالب نظم و نظام اجتماعی است. هیچ انسان عاقلی، جامعه عاری از نظم و اجتماع آشفته و متشتت را نمی‌پسندد؛ از این رو زمینه‌سازی برای ایجاد نظم در اجتماع، یکی از وظایف حکومت‌ها و یکی از حقوق مردم به شمار می‌رود.
در تعالیم دینی نیز سفارش‌های مکرر و فراوانی بر ضرورت ایجاد و رعایت نظم شده است از جمله امیرالمؤمنین(ع) در وصیت خود که در آخرین ساعات حیات مبارک ایشان بیان شد و حاوی حساس‌ترین و مهمترین مطالب است، فرزندان خویش و اطرافیان و همه کسانی که این وصیت به دستشان می‌رسد را به رعایت تقوا و نظم توصیه می‌فرمایند «أُوصِيكُمَا وَجَمِيعَ وَلَدِي وَأَهْلِي وَمَنْ بَلَغَهُ كِتَابِي بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِكُمْ»
ایجاد نظم و انتظام در جامعه محتاج قانون‌گذاری شایسته و نیز عمل به قانون است، قانونی که افراط و تفریط انحراف و کج روی در آن راه نیابد؛ چرا که جامعه بدون قانون یا جامعه‌ای که در آن به قانون عمل نمی‌شود خواه ناخواه دچار هرج و مرج و بی‌نظمی خواهد شد.
خداوند متعال به پیامبر گرامی(ص) می‌فرماید «فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ» اساساً فلسفه تشکیل حکومت اسلامی، تحقق عدالت اجتماعی بر مبنای قانون است. به تجربه نیز اثبات شده است که میوه حاکمیت قانون در جوامع انسانی برخورداری از عدالت و نظم است. یعنی هر ملتی به معنای واقعی به حق و قانون تن دهد، می‌تواند در سایه نظم و انتظام، اجتماعی، زندگی آسوده، راحت و بدون اضطرابی را سپری کند.
حقمداری و قانونمندی باید از زمامداران جامعه آغاز شود تا به مردم سرایت کند. افرادی که مسئولیت اداره یک اجتماع را بر عهده دارند باید با وضع قوانین مفید و منطقی و نیز اجرای دقیق و قاطعانه آن قوانین مردم را به سوی نظم و انتظام سوق دهند؛ اما مهم‌تر و مؤثرتر از آن این است که خود زمامداران به رعایت دقیق قانون بپردازند و عملکردشان بر مدار حق استوار باشد.
امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند «هر که خود را پیشوای مردم قرار می‌دهد باید پیش از آموزش به دیگران به تعلیم خود بپردازد و قبل از آنکه بخواهد با گفتار مردم را مؤدب به آداب کند باید با رفتارش به آنها ادب بیاموزد و آنکه خودش را ادب و تربیت کند بیشتر از کسی که فقط دیگران را تأدیب می‌کند سزاوار تعظیم و احترام است. ابن ابی‌‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه حکمتی از امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌کند که در آن تأثیر به سزای عملکرد حاکمان بر سبک زندگی مردم آشکار می‌شود؛ آن حضرت می‌فرمایند «الملك كالنهر العظيمِ تَستَمِدُّ مِنْهُ الجَدَاوِلُ فَإِن كَانَ عَدْباً عَذِّبَتْ وَإِن كَانَ مِلحًا مَلُحَتْ» حکومت مانند یک رودخانه بزرگ است که از آن شاخه‌هایی فرعی منشعب می‌شود؛ اگر آن رود گوارا و شیرین باشد آب رودهای فرعی و شاخه‌های آن نیز شیرین خواهد بود و چنانچه آب آن تلخ شور و ناگوار باشد، آن رودهای کوچک نیز ناگوار می‌شوند.
یکی از موانع اساسی برای ایجاد نظم در امور حکومت و نیز در بین مردم، تشتت آرا و چند صدایی و چند دستگی است. افرادی که مسئولیت حکومت بر مردم را می‌پذیرند باید وظایف خویش را به درستی بشناسند و به آن وظایف به نحو احسن عمل کنند ولی مهم‌تر آن است که در وظایف یکدیگر مداخله نکنند تا هر مسئولی بتوانند رأی و حکم مربوط به مسئولیت خود را با قاطعیت بیان کند و مردم نیز بتوانند سخن او را بپذیرند. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند «الشَّرْكَةُ فِي الْمُلْكِ تُؤَدِّي إِلَى الاضْطِرَابِ»
اگر در جامعه سخن واحد از حکومت شنیده نشود و هرکس از گوشه‌ای در کار زمامداران مداخله و اظهار نظر غیرمسئولانه کند رهاوردی جز بی‌نظمی هرج و مرج تشتت و اضطراب در انتظار آن جامعه نخواهد بود. مانع دیگر برای برخورداری اجتماع از نظم استواری و استحکام، نزاع و اختلاف است که به تعبیر قرآن کریم، ضعف و سستی به همراه دارد «وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ»
انتهای پیام
نظر شما