لرستان چهار فصل با شرایط توپوگرافی منحصر به فرد با وسعت ۱،۷ دهم درصد مساحت کشور دارای تنوع زیستی بسیار بالایی است، به طوری که این استان کوهستانی به واسطه ۳۵ قله بالای سه هزار و ۵۰۰ متر و شرایط اقلیمی، یکی از پناهگاه های منحصر به فرد تنوع زیستی در سطح کشور به شمار می رود و بنابر مطالعات کارشناسان، به دلیل شاخص های جغرافیایی ویژه بیش از ۲۵ درصد تنوع زیستی کشور شامل ۳۶۸ گونه جانوری و یک هزار و ۷۰۰ گونه گیاهی در آن شناسایی شده است.

لرستان با مساحتی معادل ۲۸ هزار و ۳۰۶ کیلومتر مربع در غرب ایران به عنوان یکی از استان های زاگرس نشین، رشد و ساماندهی چشمگیری در حوزه ارتقای سطح مناطق تحت مدیریت محیط زیست و حتی رشد جمعیت گونه های نادر داشته است.

تنوع اقلیمی و آب و هوایی، اختلاف ارتفاع، طبیعت بکر و کوه های سر به فلک کشیده، رودخانه و چشمه های خروشان، ظرفیت های منحصر به فردی برای لرستان هستند که مامن و زیستگاهی مناسب برای تنوع زیستی گیاهی و جانوری این استان فراهم کرده اند.

به گفته برخی کارشناسان، لرستان به عنوان ایرانی کوچک به طور تقریبی تمام انواع آب و هوایی کشور را در فصول مختلف تجربه می کند که نتیجه این تنوع آب و هوایی، غنای گیاهی و جانوری است و اکثر گونه‌های کشور در این استان موجود هستند.

این استان با واقع شدن میان رشته کوه های زاگرس نقش مهمی در اکوسیستم منطقه و کشور دارد، به نحوی که از مجموع ۶ میلیون هکتار جنگل‌های زاگرس ۱.۲ میلیون هکتار آن در این استان قرار دارد، همچنین شبکه رودخانه های استان یکی از غنی ترین شبکه آب های روان کشور بشمار می رود که با احتساب آب های ورودی از استان های مجاور پس از کسر مصارف، بالغ بر ۱۲.۵ میلیارد متر مکعب آب را به دریاچه پشت سدهای دز و کرخه تخلیه می کند که این حجم آب حدود ۱۱ درصد کل روان آب های کشور است.

برخی از گونه های جانوری این استان به عنوان گونه های چتری بیانگر تنوع زیستی بسیار متنوع این منطقه و از طرفی جانورانی همچون سمندر لرستانی، انواع گربه سانان، وزغ لرستانی و سه گونه ماهی کور غار، گونه های منحصر به این استان هستند.

کل (پازن کوهی)، بز، خوک وحشی، پلنگ ایرانی، خرس قهوه‌ای، کفتار، گرگ، روباه معمولی، خرگوش، تشی، گربه وحشی، دلیجه، کلاغ نوک سرخ، کرکس، سارگپه پا بلند، عقاب طلایی، شاهین، بالابان، کبوتر چاهی، انواع سهره‌ها، شاه بوف، کبک، تیهو، کبوتر جنگلی، قمری، چرخ ریسک بزرگ، سنگ چشم خاکستری، کمر کلی، کمر کلی کوچک، چکاوک مهمترین گونه های جانوری این استان هستند.

یکی از گونه های مهم جانوری لرستان پلنگ ایرانی است که این استان را به یکی از کانون های مهم برای زندگی این جاندار تبدیل کرده است، پلنگ ایرانی به لحاظ فیزیکی بزرگترین یا یکی از بزرگترین زیرگونه‌های پلنگ و بومی غرب آسیا است که در فهرست جانوران «در معرض خطر انقراض» قرار دارد.

اندازه‌ها و رنگ پوشش بدن در مناطق مختلف گستره پراکنش پلنگ در ایران، تفاوت قابل توجهی با یکدیگر دارند ولی عموما طول بدن آن‌ها بین ۱۱۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر و طول دم نیز از ۶۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر متغیر، ارتفاع بدن این گونه بین ۴۵ تا ۷۰ سانتیمتر و وزن آن‌ها در حدود ۳۵ تا ۹۰ کیلوگرم است.

این حیوان دارای جثه‌ بزرگ، بدنی عضلانی و قابل انعطاف، سری پهن، دست و پایی کوتاه و پنجه‌های قوی است و سطح بدن پوشیده از موهای نرم و کوتاهی به رنگ کرم نخودی دارد که در قسمت‌های زیرین بدن کم‌رنگ‌تر می‌شود.

پلنگ ایرانی به عنوان یک گونه جانوری چتر در محیط زیست بسیار تاثیرگذار است که اکنون در معرض تهدیدهایی چون شکارهای غیرمجاز و خشکسالی های مداوم قرار دارد و همچنین از بین رفتن زیستگاه ها بر اثر جاده سازی و ورود عشایر به زیستگاه های پلنگ از دیگر عوامل تهدید این گونه جانوری به شمار می روند.

این در حالی است که طی سال های گذشته با اقدامات حفاظتی تاثیرگذار در کنار شرایط جغرافیایی و طبیعی، غنای زیستی قابل توجهی در استان ایجاد شده به نحوی که مشاهده پلنگ ایرانی و خرس قهوه ای به عنوان گونه های نادر حیات وحش در زیستگاه های این استان ثبت و گزارش شده است.

لرستان قلمرو زیستگاه های پلنگ ایرانی

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان با اشاره به غنای زیستی چند سال گذشته این استان گفت: با توجه به شرایط محیط طبیعی وجغرافیایی استان پیگیری هایی جهت معرفی آن به عنوان پایلوت محیط طبیعی انجام شده است چراکه این مناطق زیستگاه های منحصر به فردی برای گونه های جانوری در این استان هستند.

علی سالاروند با اشاره به اقدامات حفاظتی انجام شده طی سال های اخیر در سطح مناطق و زیستگاه های استان بیان کرد: با هوشمند سازی مناطق و نصب دوریبن های هوشمند،تجهیز محیط بانان و رصد مستمر مناطق، کمک به مردمی سازی و فرهنگ سازی حفاظت از گونه های جانوری حیات وحش زیستگاه های استان تبدیل به مناطقی امن و غنی برای گونه های جانوری مختلف به ویژه های گونه های چتری مانند پلنگ شده است.

وی ادامه داد: مقابله با زمین خواری در مناطق تحت مدیریت و حضور شبانه روزی محیط بانان در مناطق طی چند سال اخیر تاثیرقابل توجهی در حراست و حفاظت از تنوع جانوری و افزایش گونه های چتری در سطح استان داشته است.

وی با تاکید بر اینکه پلنگ یکی از گونه های چتری و مشاهده آن به منزله تکمیل زنجیره جانوری است عنوان کرد: در مناطقی که غنای زیستی و تکمیل زنجیره غذایی ایجاد شود حضور گونه های چتر مانند پلنگ ایرانی و خرس مشاهده خواهد شد که طی چند سال اخیر این موضوع در لرستان محقق شده است.

سالاروند با اشاره به اینکه طی سال گذشته و امسال چندین بار مشاهداتی از پلنگ ایرانی و خرس قهوه ای در زیستگاه های استان ثبت شده است افزود: پلنگ و خرس گونه های جانوری دارای قلمرو هستند و مشاهده آنها به معنای تکمیل بودن زنجیرره غذایی در این مناطق و غنای زیستی زیستگاه ها است.

وی با تاکید بر زیستگاه متنوع استان به دلیل شرایط منحصر به فرد جغرافیایی و اقلیمی گفت: در حال حاضر مناطقی همچون سن بران، اشترانکوه و قالیکوه زیستگاه های مطلوبی برای این گونه های جانوری هستند.

وی با بیان اینکه سالیان قبل مشاهدات کمتری از این گونه های جانوری در استان ثبت شده است افزود: طی چند سال اخیر با اقدامات آموزشی در جوامع محلی و آگاه سازی مردم نسبت به اهمیت تنوع زیستی مناطق، شرایط زیستگاه های استان در وضعیت مطلوبی قرار گرفته است.

سالاروند با تاکید بر مشارکت همگانی برای حفاظت از قلمرو گونه پلنگ در لرستان گفت: مردم محلی باید در حفاظت از گونه نادر پلنگ ایرانی و خرس قهوه ‌ای مشارکت جدی‌ تری داشته باشند چراکه طی سه سال اخیر زحمات زیادی برای تقویت وضعیت حیات و قلمرو این گونه ها کشیده شده است.

وی ادامه داد: انتظار می ‌رود همه مردم نسبت به حفظ حیات ‌وحش و محیط‌ زیست خود اعتقاد راسخ داشته باشند و روستاییان پس از رویت و ورود گونه پلنگ به نزدیکی روستاها و هر نقطه دیگری، از هرگونه اقدام خودسرانه و بدون تدبیر بپرهیزند و در اسرع وقت برای اطلاع‌ رسانی به مسوول محیط ‌زیست منطقه و محیط‌ بانان اقدام کنند.

مدیرکل حفاظت محیط ‌زیست لرستان با یادآوری اینکه گونه پلنگ برای انسان و روستاییان خطری ندارد، افزود: این‌ گونه ها برای بزرگ کردن قلمرو در نقاط دیگری به ‌غیر از زیستگاه خود جولان می ‌دهند و برابر قانون و دستور قضایی با افراد خاطی که منجر به از بین رفتن پلنگ می شوند، برخورد قاطع می شود چراکه پلنگ به دلیل اهمیتی که در تعادل بخشی به هرم غذایی دارد باید مورد حفاظت قرار گیرد.

سالاروند اظهار داشت: یکی از پیامدهای از بین رفتن پلنگ، طغیان گونه های جانوری مانند گراز است که خسارت های فراوانی به دامداران و کشاورزان وارد می کند اما زمانی که پلنگ به تعداد کافی وجود داشته باشد تعادل گونه های جانوری حفظ می شود.

تدوین "برنامه عمل" گونه های در معرض انقراض لرستان

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت:"برنامه عمل" برای گونه های در معرض انقراض با برنامه مدون تهیه شده است که همکاران و کارشناسان به صورت عملی طبق این برنامه تلاش کرده اند که برنامه عمل گونه های در معرض انقراض این استان به دقت اجرا و در این راستا موفقیت های خوبی حاصل شده است.

سالاروند با اشاره به فراهم بودن شرایط حضور پلنگ در لرستان با توجه به تنوع ارتفاعی و اقلیمی عنوان کرد: این استان به دلیل تنوع آب و هوایی و ارتفاعی از تنوع زیستی مطلوبی برخوردار است که این موضوع زمینه حضور گونه های جانوری از جمله پلنگ را در استان فراهم کرده است.

وی بیان کرد: کمترین ارتفاع استان لرستان در پلدختر با ۳۰۰ متر و بیشترین ارتفاع در اشترانکوه با چهار هزار و ۸۰ متر از سطح دریا است که این تنوع ارتفاعی بستر مناسبی را برای زندگی پلنگ در لرستان ایجاد کرده است.

وی با اشاره به نقش پلنگ در اکوسیستم محیط زیست گفت: پلنگ به عنوان گونه چتری شناخته می شود زیرا زیستن پلنگ در یک منطقه به معنی مطلوب بودن وضعیت آن زیستگاه است.

دومین مشاهده پلنگ ایرانی در زیستگاه‌های لرستان طی سالجاری

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: دومین مشاهده‌ گونه با ارزش و نادر پلنگ ایرانی در زیستگاه‌های استان طی سالجاری توسط عکاسان حیات وحش و با هماهنگی این اداره کل ثبت شد.

سالاروند اظهار داشت: با ثبت فیلم یک قلاده پلنگ در منطقه حفاظت شده سفیدکوه خرم‌آباد توسط عکاسان حیات‌وحش با هماهنگی اداره کل حفاظت محیط زیست استان، حضور این گونه ارزشمند در مناطق حفاظت شده استان برای دومین بار در سال جاری تایید شد.

وی افزود: وجود پلنگ به عنوان گونه چتر یا سایبان Umbrella Species یا به عبارتی جانوری که حضورش در یک محیط برای سایر گونه‌ها جنبه حمایتی دارد، نشان دهنده پویایی آن زیست بوم و تکمیل زنجیره غذایی منطقه و زیستگاه‌ است.

سالاروند با تقدیر از خدمات صادقانه همکاران محیط‌بان گفت: بدون شک دستیابی به این سطح امنیت در مناطق تحت مدیریت اداره‌ کل حفاظت محیط زیست استان در وهله اول حاصل برنامه‌ریزی و تلاش شبانه‌روزی محیط‌بان خدوم همچنین هوشمندسازی مناطق حفاظت شده و استفاده از فناوری‌های نوین بوده که نتیجه آن ارتقای امنیت و افزایش مشاهده تعداد گونه‌های حیات وحش طی ۲سال گذشته می باشد.

وی ادامه داد: سال گذشته نیز سه مورد پلنگ ایرانی در زیستگاه‌های استان لرستان، مشاهده و تصاویر آن ثبت شده است.

آموزش جوامع بومی محلی مهمترین گام در حفظ گونه نادر جانوری

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان نیز گفت: آموزش جوامع محلی در حفظ گونه های جانوری به ویژه گونه های نادر نقش قابل توجهی دارد و در این راستا آموزش های مداوم و مستمر در اولویت برنامه های حفاظت محیط زیست استان قرار دارد.

محمد نبی حسنوند با بیان اینکه در این راستا علاوه بر آموزش و فرهنگ سازی جوامع بومی و محلی باید به آموزش های تخصصی نیز پرداخت و آموزش سگ های گله را در راستای کاهش خسارت دامداران مد نظر قرار داد، اظهار داشت: کاهش ورود دام ها به زیستگاه پلنگ مانع از تعارض به زیستگاه این گونه جانوری و ممانعت از عمل متقابل دامدار خواهد شد.

وی ادامه داد: در صورتی که سگ گله آموزش داده شود چوپان را از ورود دام به زیستگاه پلنگ آگاه می کند و به راحتی احشام از منطقه دور می شوند.

وی با بیان اینکه پلنگ ایرانی قرابت ژنتیکی نزدیکی با پلنگ خاورمیانه و آسیا دارد ادامه داد: در راستای حفاظت از پلنگ ایرانی ارز آوری این گونه جانوری برای کشور بسیار قابل توجه است چراکه حضور این گونه ارزشمند در اکوسیستم حاکی از وضعیت خوب و امنیت زیستگاه ها است.

حسنوند بیان کرد: با نصب دوربین های هوشمند و تجهیز محیط بانان و مناطق تحت مدیریت طی سال گذشته تاکنون چندین مورد ثبت پلنگ ایرانی وخرس قهوه ای در سطح استان گزارش شده است که این موارد بیانگر غنای زیستی مناطق تحت مدیریت استان می باشد.

وی تاکید کرد: پلنگ ایرانی یکی از بزرگترین زیرگونه‌های پلنگ است که بومی غرب آسیا محسوب می شود و در فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت(IUCN ) در طبقه جانوران در معرض خطر انقراض قرار دارد.

منبع: ایرنا