به گزارش خبرگزاری ایمنا از فارس، میراث طبیعی یکی از موضوعات مهم و اساسی حوزه فرهنگی است که همچون میراث فرهنگی، با مبحث حفاظت ارتباط مستقیم دارد.

ایران در سال ۱۳۵۳ به کنوانسیون ۱۹۷۲ یونسکو در زمینه حمایت از میراث طبیعی پیوست و متعهد به اجرای آن شد، اما با وجود این، اقدامات دستگاه‌های متولی در این زمینه عمدتاً محدود به شناسایی و ثبت مصادیق میراث طبیعی در فهرست‌های داخلی و جهانی شده است.

طبق یک رویه متداول، مفاهیم حوزه میراث فرهنگی عموماً با تصویب قوانین مربوطه وارد حوزه فرهنگ عمومی و اجرایی کشور شده‌اند، میراث طبیعی نیز از این امر مستثنی نیست، به طوری که با تبصره ماده (۲) قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مصوب سال ۱۳۸۲ بود که فرایند ثبت آثار میراث طبیعی در فهرست‌های داخلی و پیشنهاد ثبت بین‌المللی این مصادیق آغاز شد، اما با وجود این برخلاف رویه پیشین، هنوز اقدامی برای تدوین قانون جامع ناظر بر امور میراث طبیعی و جرم انگاری‌های مربوطه صورت نگرفته است.

قوانین بین‌المللی، نقش جوامع سنتی و محلی در حفاظت از ذخایر و منابع طبیعی که میراث طبیعی نیز بخش مهمی از آن را به رسمیت می‌شناسند.

دانش، فنون و شیوه‌های سنتی حیات و معیشت جوامع به عنوان ذی‌نفعان اصلی تأثیر مهمی در حفاظت از میراث طبیعی دارد، برنامه حفاظت از میراث طبیعی بیش از آنکه نیازمند حمایت دولت باشد، مرهون و مستلزم مشارکت مردم و جوامع محلی است، چرا که میراث طبیعی به عنوان مکمل میراث فرهنگی نیازمند حفاظت و صیانت است.

بیابان لوت به عنوان نخستین میراث طبیعی ایران در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو در استانبول به ثبت رسید که با ثبت این اثر رتبه ایران از ۱۳ به ۱۱ ارتقا پیدا کرد.

بیابان لوت در جنوب ایران با مساحتی بالغ بر ۴۰ هزار کیلومتر مربع (شامل عرصه و حریم) واقع در بین بخشی‌هایی از استان کرمان، سیستان بلوچستان و خراسان جنوبی از جمله مناطق فرا گرم و خشک جهان است که حاصل تحولات تاریخ جغرافیا در دوران‌های مختلف زمین‌شناسی است.

ثبت درختان کهنسال و نادر یکی از انواع ثبت‌های انجام شده در فهرست آثار میراث فرهنگی کشور، است، بر اساس آمار تاکنون در کشور بیش از دو هزار درخت کهنسال در ۶۰ گونه مختلف به ثبت رسیده است، بیشترین فراوانی درختان کهنسال ایران مربوط به درخت چنار است و کهنسال‌ترین درختان ایران گونه‌های ارس و انواع سرو هستند.

گردو، بنه، انواع بلوط، انواع توت، زبان گنجشک، نارون، بید، گز، انجیر معابد، کهور، زیتون، کنار، خنجک، عناب، تبریزی، سپیدار، سنجد، انواع زرشک، انار شیطان، کاج، پلت، توسکا، آزاد، داغداغان، سرخدار، ون، ممرز، ملج دیگر گونه‌های درختان کهنسال ایران را تشکیل می‌دهند.

کهنسال‌ترین درختان ایرانی صدها سال قدمت دارند و برخی حتی قدمت دو هزار ساله دارند که به عنوان مهم‌ترین دارایی ایران محسوب می‌شوند و ثبت ملی شده‌اند.

درختان کهنسال به عنوان مخازن ژنتیکی، گیاهی، فرهنگی و حتی تاریخی در جهان شناخته می‌شوند و تلاش‌های بی‌شماری برای نگهداری و حفاظت از آنها صورت می‌گیرد.

کیفیت، تعداد و تنوع درختان با عمر طولانی در ایران چشمگیر و حیرت‌انگیز است و طول عمر دوره‌ای از زندگی درخت است که با پوسیدگی محدود یا گسترده قلب در تنه درخت شروع می‌شود، شروع دوره طول عمر متفاوت است و به گونه درختان بستگی دارد اما شروع طول عمر در برخی از درختان زمان بسیار زیادی طول می‌کشد که آنها را به نمونه‌هایی بسیار ارزشمندی با عمر طولانی تبدیل می‌کند.

چنار خامنه؛ پیرترین درخت چنار دنیا

این درخت در شهر خامنه است و یکی از پیرترین درختان چنار دنیا به شمار می‌رود، این درخت در دی سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار طبیعی کشور، ثبت شد، قطر این درخت در جایی که با زمین در تماس است، به پنج متر و ۳۰ سانتی‌متر و ارتفاع آن به ۱۰ متر و عمر آن درخت به ۱۷۰۰ سال می‌رسد.

شهر خامنه نیز یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی بوده که در بخش مرکزی شهرستان شبستر قرار دارد.

چنار کهنسال تنگ چنار مهریز یزد؛ از قدیمی‌ترین درختان ایران

چنار تنگ‌چنار در شهر مهریز استان یزد قرار دارد، این درخت ارتفاعی برابر با ۱۹ متر دارد و قطر متوسط تنه‌اش سه متر است، این درخت نامش را از روستایی که در آن قرار دارد، به نام تنگ‌چنار گرفته‌است.

مردم، چنار تنگ‌چنار را که یکی از قدیمی‌ترین درختان ایران است، مقدس می‌شمارند، البته به آن چیزی وصل نمی‌کنند، بلکه نذورات خود را به شماره حسابی که برای این درخت در نظر گرفته شده‌است واریز می‌کنند تا خرج نگهداری از آن شود.

برخی می‌گویند سن این درخت کهن ۶۰۰ سال است و برخی به ۱۲۰۰ سال اشاره دارند، چنار تنگ‌چنار دارای موقعیتی جذاب است، چراکه در کنار مسجد جامع دهستان تنگ‌چنار و چشمه قنات قرار دارد.

چنار کهنسال چشمه اکبری

درخت چنار چشمه اکبری نیز که یکی از قدیمی‌ترین درختان جهان است، در دامنه کوهی صخره‌ای در شهرستان قائن خراسان جنوبی قرار دارد و قدمت این درخت زیبا و البته عظیم به ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال پیش می‌رسد، تنه این درخت دارای فضایی بسیار بزرگ است که می‌گویند ۲۰ گوسفند در آن جا می‌شود.

این درخت برای مردم منطقه خضری- دشت بیاض و دیگر مناطق از اهمیت خاصی برخوردار است، در بسیاری از ایام ویژه، مردم به این دره زیبا آمده از چشمه آب مشهور به چشمه اکبری و نیز سایه سار سرد این درخت بهره می‌گیرند، گاهی در داخل تنه خالی این درخت فرش و سفره می‌اندازند و از موقعیت جالب و زیبای آن استفاده می‌برند و ماندگاری و بقای این درخت نیز در باور و فرهنگ مردم مستند است.

چنار کهنسال چشمه اکبری با قدمت حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال پس از بررسی در کمیته تخصصی ثبت و حریم میراث طبیعی ۱۹ اردیبهشت ۹۴ با شماره ۲۵۶ در فهرست میراث طبیعی ملی ثبت شد.

چنار کیذقان سبزوار، قدیمی‌ترین موجود زنده خراسان رضوی

چنار کیذقان سبزوار (در گویش سبزواری: چُنارِ کِیذوقون) در ۴۰ کیلومتری جنوب شهر سبزوار و در روستای کیذقان از توابع شهرستان ششتمد واقع شده‌است.

چنار کیذقان ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و با توجه به روایات کتاب تاریخ بیهق اثر ابوالحسن بیهقی که در قرن ششم هجری قمری نوشته شده قدیمی‌ترین موجود زنده خراسان بزرگ است، قطر چنار کیذقان حدود شش متر، ارتفاع آن حدود ۲۰ تا ۲۲ متر و محیط آن ۲۸ متر است.

چنار قدیمی اسکو آذربایجان شرقی ۱۲۰۰ ساله است

یکی دیگر از کهنسال ترین درختان ایران درخت چنار کهنسال اسکو در استان آذربایجان شرقی است، این درخت چنار بر اساس گمانه‌زنی صورت گرفته بر تنه درخت و طبق نظر کارشناسان دارای قدمتی ۱۲۰۰ ساله است که جزو قدیمی‌ترین درختان چنار کهنسال کشور محسوب می‌شود.

این درخت در حال حاضر در بخش مرکزی شهر اسکو و در وسط سبزه میدانِ این شهر واقع شده است.

درخت چنار اسکو به عنوان یکی از مهم‌ترین ذخایر ژنتیکی گیاهی کشور مطرح است که در هشتم بهمن ۱۳۹۰ در فهرست میراث طبیعی ایران به شماره ۱۲۵ ثبت شده است.

دارمنگوله هرسین ۴۰۰ سال قدمت دارد

درخت چنار کهنسال و ۴۰۰ ساله هرسین کرمانشاه موسوم به دارمنگوله که با شماره ۱۱۸۴ در فهرست میراث طبیعی ملی ثبت شده است، دیگر درخت کهنسال و با قدمت کشور است، این درخت که در منطقه معروف به «وِرَکاو» در باغات جنوبی هرسین قرار دارد، به عنوان نخستین اثر طبیعی این شهرستان در فهرست آثار طبیعی کشور به ثبت رسید.

این درخت ۴۰۰ ساله بین مردم محلی به درخت «دار منگوله» معروف بوده و این نام برگرفته از شکل میوه‌های درخت است.

به غیر از درختان چنار کهنسال که در شهر و روستای مرز و بوم کشور هر یک قدمتی طولانی دارند، درختان دیگری همچون سرو، ارس، بنه و گردو نیز در شهرهای مختلف کشور با قدمت طولانی زبانزد است و بسیاری از آنها در فهرست میراث طبیعی کشور به ثبت رسیده است.

سرو ابرکوه یزد؛ یکی از قدیمی‌ترین درختان سرو ایران

در شهرستان ابرکوه استان یزد، ۴۰۰۰ سال است که درختی روییده به نام سرو ابرکوه، این درخت که مظهر شکوه و قدرت است، ارتفاعی برابر با ۲۸ متر، قطر چهار متر و شاخه‌هایی با طول ۸/۱ تا ۵/۲ متر دارد، سرو ابرکوه که در فضای باز اما در محیطی حفاظت شده قرار دارد، همیشه باعث حیرت بازدیدکنندگان شده و هیبت خود را به رخ همگان کشیده‌است.

سرو ابرکوه دارای تنه‌هایی درهم تنیده است که مانند تکیه‌گاهی محکم شاخ و برگ‌هایش را در آغوش کشیده‌است.

در خصوص این که چه کسی این سرو نیرومند را کاشته است، روایت‌های زیادی وجود دارد، برخی می‌گویند زرتشت برای نخستین‌بار آن را کاشته است و به همین دلیل به سرو ابرکوه، سرو زرتشت نیز می‌گویند.

برخی دیگر می‌گویند از بین سلیمان نبی، ابراهیم، اسکندر مقدونی و ضحاک، یکی این سرو را کاشته‌است، البته روایت مکتوبی هم وجود دارد که می‌گوید حضرت نوح و خاندانش به شکرانه رهایی از طوفان این درخت را کاشته‌اند و کاشت درخت را به یافت، فرزند خلف نوح نسبت داده‌اند، یک ماجرای تاریخی جالب نیز وجود دارد، گویا اصحابی وجود داشته است به نام اصحاب رس که مورد نفرین پیامبرشان قرار گرفتند و محل زندگیشان نابود شد و تنها چیزی که از شهرشان باقی ماند، درخت سرو ابرکوه بود.

مارکوپولو در کتاب خود از سرو ابرکوه نام برده و این درخت را همچون آبشار سبزی می‌پندارد که روی زمین فرود آمده‌است و از هر طرف که واردش می‌شوید، شما را به دریا، کویر و خورشید می‌رساند.

سرو هرزویل؛ سرو مقدس

درخت سرو هرزویل یکی از قدیمی‌ترین درختان جهان است که در دو کیلومتری شمال شرقی منجیل و در استان گیلان قرار دارد.

سرو هرزویل، درختی همیشه سبز است که با تنه تنومند و شاخه‌های موج‌دارش، نمادی از استواری و زیبایی است، ارتفاع این درخت، ۳۰ متر و قطر تنه‌اش ۴/۴ متر است و در گروه درخت سروناز یا سرو شیراز قرار دارد، در مورد طول عمر درخت سرو هرزویل دو نظریه متفاوت وجود دارد؛ برخی می‌گویند بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت دارد و برخی نیز می‌گویند قدمتش به ۳۰۰۰ سال قبل برمی‌گردد، این درخت افراد مشهوری مانند ناصرخسرو و ناصرالدین شاه را به خود دیده‌است که البته ناصرخسرو در سفرنامه‌اش به آن اشاره کرده است.

این سرو نامش را از روستای هرزویل گرفته‌است، جالب است بدانید که اهالی این روستا، سرو هرزویل را مقدس می‌نامند و برای برآورده شدن آرزوهایشان به این درخت قفل و پارچه سبز می‌بندند، البته باید بگوییم برای حفاظت از این اثر کهن، دورش را فنس پیچیده‌اند و مردم قفل و پارچه‌هایشان را دور میله‌های فنس می‌بندند.

اُرس خواهر خوانده سرو ابرکوه

سرو تاریخی ابرکوه با ۴۰۰۰ سال عمر به عنوان پیرترین موجود زنده کره زمین، از شهرتی جهانی برخوردار است اما این درخت کهنسال یک خواهر ۲۸۰۰ ساله هم دارد که در نزدیکی پایتخت زندگی می‌کند.

مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور عمر این درخت را بین ۲۷۰۰ تا ۲۸۵۰ سال برآورد کرده و جنسیت آن مؤنث است.

این درخت گونه‌ای از سرو است که «اُرس» نامیده می‌شود و در گویش‌های مختلف به آن هورس، هرست، پیرو، پیرنَه، بینَه و اردوج هم می‌گویند، اُرس شهرستانک ۱۷ متر ارتفاع دارد و محیط تنه آن بیش از ۹ متر است.

خوشبختانه این درخت در ارتفاع ۲۶۵۰ متری از سطح دریا و در منطقه‌ای قرار گرفته که دسترسی به آن دشوار است، هر چند پای آن گودال‌های فراوانی برای یافتن دفینه‌های احتمالی حفر شده به همین دلیل، کمتر مورد آسیب مردم قرار گرفته است و همچنان می‌توان به بقای آن امیدوار بود.

ارس شهرستانک؛ پیر تودار درختان

درخت ارس شهرستانک یکی از قدیمی‌ترین درختان جهان است که به گفته بعضی ۲۸۰۰ سال و به عقیده بعضی دیگر ۳۵۰۰ سال قدمت دارد. به این درخت، پیر تودار نیز گفته می‌شود.

به تعابیر مختلف این درخت همانند موجودات پیر افسانه‌ای است که با وجود عمری طولانی همچنان تمام قد ایستاده و روزگاران زیادی از دوره شاهنشاهی هخامنشیان به خود دیده است، ارتفاع ارس زیبا و ارزشمند، ۱۳ متر است و در استان البز واقع شده است.

سرو روستای طرز؛ درخت ۳ هزار ساله کرمان

یکی دیگر از سروهای زیبا و بلندقامت در کشور در روستای زیبای طرز در ۴۰ کیلومتری شهر راور استان کرمان است، قدمت این درخت سرو که ارتفاعی ۳۷ متری دارد، به سه هزار سال پیش برمی‌گردد و در فهرست قدیمی‌ترین درختان ایران قرار دارد، این درخت زیبا نیز شاهد تاریخی طولانی از دوران ساسانیان بوده‌است.

روستای طرز در حال حاضر میزبان ۱۴ اصله درخت سرو بلندقامت، تنومند و البته کهنسال است و این درختان بین ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال عمر دارند که طول قدیمی‌ترین و بلندقامت ترین سرو این روستا، به ۳۷ متر می‌رسد.

روستای زیبا و تاریخی طرز در ۴۰ کیلومتری شمال‌غرب شهر راور استان کرمان قرار دارد که قدمت آن به دوران ساسانیان و یا حتی قبل از آن می‌رسد.

ثبت کهنسال‌ترین درخت گردوی ایران در اصفهان

کهنسال‌ترین درخت گردو کشور در روستای کلوسه شهر فریدون شهر قرار دارد که قدمتی ۹۵۰ ساله دارد و یکی از قدیمی‌ترین درختان زیبای ایران است، ارتفاع این درخت ۱۸ متر است و با برگ‌های سبزش در فصل بهار و تابستان خودنمایی می‌کند.

درخت نوش کهن‌سال طرق‌رود؛ درخت صبرین کشور

یکی دیگر از قدیمی‌ترین درختان ایران، درخت نوش کهن‌سال طرق‌رود است که در روستای طرق‌رود استان اصفهان قرار دارد، درخت نوش با عمر ۶۵۰ تا ۷۵۰ ساله خود به نام صبرین نیز شناخته می‌شود، چراکه این درخت با اینکه قرن‌ها پیش به زمین افتاده بود، اما تسلیم نشد و با مقاومت و قدرت، در خاک ریشه کرد و سبز شد، این گردوی کهن ۱۲ متری ریشه در ۵۵۰ سال پیش دارد و ملاقات با آن از طریق رفتن به شهرستان فریدون‌شهر اصفهان، پشت کوه دوم و روستای کلوسه امکان‌پذیر است.

نوش خراسان؛ درخت قدیمی ایران با قدمت ۱۰۰۰ ساله

درخت نوش از خانواده سروها و از دسته درختان مقاوم است، این درخت که در فهرست قدیمی ترین درختان ایران است و قدمتی ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ ساله دارد در روستای استند واقع در شهرستان حاجی‌آباد استان خراسان روییده‌است.

تنه ستبر این درخت مانند فردی است که با دستان مهربانش، شاخ و برگ‌هایش را در دست گرفته و این همه سال استوار نگه داشته‌است.

تک «بَنِه» در مزارع روستای دهدق استان فارس

یکی از درختانی که در بیشتر مناطق ایران می‌روید، درخت بنه یا پسته کوهی است، این درخت که هفت متر ارتفاع دارد و محیطش به ۵۵۵ سانتی‌متر می‌رسد در مزارع روستای دهدق شهرستان آباده استان فارس قرار دارد.

درخت بنه ارسنجان، سنگ صبور ایران

مروارید سبز ارسنجان که در استان فارس واقع است، تک درخت روییده بر یک تخته سنگ بزرگ است که به سنگ صبور نیز شهرت دارد، این درخت در چهار کیلومتری شمال غرب (شمال جغرافیایی) شهرستان ارسنجان واقع شده است و به صورت درخت بنه خودرو روی صخره‌ای عظیم با ارتفاع تقریبی شش متر قرار دارد.

به گزارش ایمنا، توجه به درختان کهنسال و مراقبت از آن‌ها، صدها سال بخشی از فرهنگ ایرانیان بوده است، ثبت ملی این درختان موجب می‌شود که توجه مسئولان روستاها و مردم به این درختان بیشتر شده و از اقدامات تخریبی مانند ساخت‌وساز در حریم آن‌ها و همچنین توجه به حقابه طبیعی درختان محفوظ مانده است و از آن‌ها به عنوان بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی روستاها نگهداری شود.

گزارش از زینب برزگر خبرنگار ایمنا در استان فارس