رسول سلیمی: نقد شدن منافع برجام یکی از مهمترین وعده های انتخاباتی شهید رئیسی در انتخابات ۱۴۰۰ بود. اما مهمتر از این وعده، وامداری شهید رئیسی در پیروزی انتخابات ۱۴۰۰ به جریان سیاسی بود که زیستی غیرشفاف و در سایه داشته و نخبگان این جریان سیاسی صرفا در برخی روزهای خاص برای اثرگذاری بر یک تصمیم مهم، از زیستگاه سیاسی خود خارج شده و پس از اثرگذاری مجددا به سایه باز می گردند. اما این سایه ها چه کسانی بودند که حتی شهید رئیسی از خواست آنها تمکین کرد و مهمترین وعده انتخاباتی خود به مردم را نادیده گرفت؟

میدل‌ایست آی در گزارشی ماجرای تغییر نظر رئیسی برای احیای برجام را در ابتدای دولتش، اینگونه بیان می کند. به گفته یک منبع میدل‌ایست آی، در دوره انتقالی بین ریاست‌جمهوری رئیسی و حسن روحانی، توافقی جهت امضای نهایی بین ایران و امریکا در دسترس بود. تیم دیپلماتیک روحانی پیشنهاد داده بود مذاکره‌کنندگان برای امضای توافق به وین بروند. به گفته این منبع، دیپلمات های دولت روحانی در همان ابتدای پیروزی رئیسی در انتخابات به او پیشنهاد داده بود که با امضای این توافق، مسئولیت آن نیز به گردن آن‌ها افتاده و تبعات منفی آن نیز به دولت قبلی منتسب شود. دولت روحانی معتقد بود کشور و دولت جدید می‌تواند از ثمرات اقتصادی این توافق بهرمند شود.

میدل‌ایست آی می نویسد تیم روحانی بر این باور بودند که امضای توافق با آمریکایی‌ها برای رئیسی و جریانش دشوار خواهد بود، زیرا از واکنش منفی حامیان خود می‌ترسیدند. اصول‌گرایان همواره از برجام انتقاد کرده و روحانی را متهم به فروش توانمندی‌های هسته‌ای کشور به بهایی ناچیز می‌کردند. این منبع مدعی شده: «رئیسی ابتدا این پیشنهاد را پذیرفت و به آنها گفت که در دو یا سه جلسه کار را تمام کنند، اما بعداً نظرش تغییر کرد».

به ادعای این گزارش، آن زمان «علی باقری کنی و علی حسین تاش» که به ترتیب مذاکره‌کننده ارشد پرونده هسته‌ای و از چهره‌های موثر بر دولت رئیسی هستند، در این زمینه قانع نشدند. این منبع ادعا کرده: «علی باقری و علی حسین تاش رئیسی را برای رد این پیش‌نویس متقاعد کردند» در آن زمان، باقری و حسین تاش هر دو از مدعیان تصدی وزارت امور خارجه بودند و در حلقه نزدیک رئیسی نفوذ قابل‌توجهی دارند.

میدل‌ایست آی به نقل از منابع نزدیک به تیم مذاکره‌کننده روحانی می نویسد «باقری معتقد بود که اکنون زمان مناسبی برای امضای توافق نیست و باور داشت که مذاکرات باید طولانی شود زیرا گذشت زمان به نفع ایران است» در حالی که قبلاً رئیسی مشتاق بود تا تیم روحانی به یک توافق سریع دست یابد، رئیس‌جمهور جدید از مذاکره‌کنندگان خود خواست که به دنبال یک توافق «خوب» باشند. اما ورق برگشت و با آغاز جنگ روسیه و اوکراین، مذاکرات برجام هم به بن بست رسید.

اما یکی از افراد کلیدی اثرگذار بر ابراهیم رئیسی، مرد خاکستری جبهه انقلاب یعنی محمود نبویان بود. به نظر می رسد با وجود مخالفت علی باقری اما محمود نبویان به عنوان یکی از مخالفان سرسخت برجام، نقد کردن چک برجام را که رئیسی به دنبال آن بود به آینده موکول کرده است.

این موضوع در ویدئویی از مصاحبه امیرحسین ثابتی، نماینده اصولگرای مجلس درباره مانع اصلی احیای برجام در سال ۱۴۰۰ گفته شده است. امیرحسین ثابتی درباره برجام در این ویدئو می‌گوید: ‌وقتی دولت رئیسی در یک راهبرد خطا می‌خواست برجام را در ۱۴۰۰ احیا کند؛ سیدمحمود نبویان مانع شد. آن صندلی یک نفره مجلس می‌تواند جای ۲۹۰ نفر کارکرد داشته باشد. ‌حسن روحانی قبلا گفت اگر مجلسی غیر از مجلس فعلی بود برجام حل و تحریم‌ها برداشته می‌شد.

این نکته قابل است که تحلیل تیم دیپلمات های رئیسی که محمد مرندی نیز از افراد تاثیرگذار آن بود، این بود که وابستگی اروپا به گاز روسیه، زمستان سختی را پیش روی آنها قرار خواهد داد و اروپا مجبور به مذاکره با ایران و امتیاز دهی در برجام خواهد شد. اما اروپایی ها توانستند در مدتی کوتاه دو کار مهم انجام دهند. اول ذخیره گاز در مخازن اروپای شرقی و رفع ناترازی انرژی بین کشورهای شرقی و غربی اروپا که با کمک تکنولوژی ممکن شد و دوم خرید گاز از قطر به عنوان جایگزین روسیه. بنابراین تحلیل تیم دیپلمات های رئیسی که به نظر ناظران سیاسی با اتکا به تحلیل روس ها بود به شکست انجامید.

اما شهید رئیسی بعد از یکسال تلاش دیگری را برای احیای برجام انجام داد. این بار وزیر خارجه و علی باقری متقاعد شده بودند که برای رفع تحریم ها باید برجام را احیا کرد. اما این بار شخصیت کلیدی و در سایه دیگری وارد صحنه می شود که رئیسی در جریان کارزار انتخابات ۱۴۰۰ وامدار او بود. این موضوع را علی اکبر صالحی با روایتی دیگر و ماجرا را با ایفاگری نقش سعید جلیلی بیان کرده است.

صالحی در پاسخ به سئوال خبرنگار سایت انتخاب مبنی بر اینکه «گفته می‌شود که آقای جلیلی با مانع تراشی، جلوی توافق احیای برجام در دولت رئیسی را گرفته است؟» گفت: توافق در آستانه تمام شدن بود؛ قرار بود شهید امیرعبداللهیان برای امضای توافق برود. او افزود: ظاهرا در شورای عالی امنیت ملی پیشنهاد می‌کنند که خواسته‌ای را اضافه کنند و آن منجر به برهم خوردن توافق می‌شود. او تاکید کرده توافق در آستانه تمام شدن بود؛ قرار بود شهید امیرعبداللهیان برای امضای توافق برود. ظاهرا در شورای عالی امنیت ملی پیشنهاد می‌کنند که خواسته‌ای را اضافه کنند و آن منجر به برهم خوردن توافق می‌شود.

حالا با مشخص شدن نتیجه انتخابات و رویکرد تنش زدای دولت چهاردهم به رهبری مسعود پزشکیان، دیپلمات های وزارت خارجه جسارت بیشتری برای اطلاع رسانی مذاکرات خود حول برجام دارند. مذاکراتی که دست کم از سال ۱۴۰۰ تا به امروز با توقف های طولانی همراه بود و هر گاه هم مذاکره ای انجام می شد نتایج آن اطلاع رسانی نمی شد. اما در روزهای گذشته سرپرست وزارت امور خارجه گفته که مسیر مذاکرات [احیای برجام] رو به جلو است و تلاش داریم تا روی کار آمدن دولت چهاردهم، زمینه‌های مناسبی را برای حرکت جدی در دولت جدید فراهم کنیم.

آیا این بار هم اشباح سایه نشین از زیستگاه سیاسی خود خارج خواهند شد تا مانع از احیای برجام در دولت شهید رئیسی شوند یا ماندن در سایه را ترجیح خواهند داد؟

311213