نگارستان ایران زمین با ساکنانی از اقوام فارس، خراسانی، ترک، قزاق، قزلباش، سیستانی، بلوچ، مازنی، آذری و ترکمن، آداب و رسوم فراوانی دارد که ریشه در فرهنگ آنان دارد و در هر مناسبت به فراخور موقعیت به اجرای آن می‌پردارند که از جمله آن‌ها آیین‌های عزاداری ماه محرم است.

آئین «دسته‌چوبی» و «چهل‌منبر» گرگان، «کمر به کمر» رامیان، «نخل‌پا» کردکوی، «حسن - حسین» گالیکش و «قوم بنی‌اسد» بندرگز از جمله این آیین‌ها هستند که به واسطه برخی ویژگی‌های بصری و زیبایی شناختی به ثبت ملی‌ نیز رسیدند.

آئین سینه زنی کمر به کمر رامیان 

مراسم سینه‌زنی کمر به کمر در بین مردم و قوم قزلباش رامیان قدمتی دیرینه دارد. درگذشته مردان طوایف ساکنِ رامیان که شامل هفت طایفه یازرلو، کاغذلو، بای، صادقلو، قوانلو، رجبلو و بیک‌ها بوده، هر یک سربند و شال کمر ابریشمی که دارای رنگ خاص و معرف طایفه ایشان بوده، می‌بستند و در مجامع و مراسم ماه محرم به همین شکل حضور می‌یافتند و هنگام سینه‌زنی از ناحیه شال، کمر یکدیگر را می‌گرفتند؛ اما امروزه به دلیل تغییر پوشش، این مراسم رنگ دیگری به خود گرفته است.

در شب‌های دهه اول محرم هر طایفه از قزلباش در مسجد مربوطه با حضور مردان و زنان طایفه مراسم عزاداری سرور و سالار شهیدان و یاران باوفای ایشان را برگزار می‌کنند اما این سوگواری در روز عاشورا به شکل دیگری برگزار می‌شود و از حالت مختص هر طایفه خارج‌ شده و تمامی طوایف در کنار هم و با گرفتن کمر یکدیگر به سینه‌زنی می‌پردازند.

این نحوه عزاداری بیانگر اتحاد بین طوایف و اعلام این امر به همگان است که مردان طوایف مختلف کمر به کمر و شانه‌به‌شانه هم برای دفاع از اعتقادات و باورهای خود در کنار هم خواهند بود و برای دستیابی به اهداف‌ مشترکشان باهم‌ متحد می‌شوند.

در ابتدا هفت طایفه قزلباش از مساجد به سمت میدان امام علی شهر رامیان حرکت کرده و هرلحظه دایره سینه‌زنان، بزرگ و بزرگ‌تر شده تا اینکه در نقطه‌ای به هم می‌پیوندند و یک حلقه کامل شکل می‌گیرد و سینه‌زنی دایره‌ای و متحدالشکلی را انجام می‌دهند. در این مراسم دسته‌های عزاداری از سر عشق به مولا و اطاعت از ولی امر کفن‌های سفید و سبز بر تن کرده و در چند ردیف منظم با گرفتن کمر یکدیگر و سینه زدن و هم آهنگی ضربات پا به شیوه خاص، به دور میدان سینه‌زنی می‌کنند و در چند صف طولانی پشت سر هم حرکت می‌کنند و با نوحه‌خوانی به دو زبان فارسی و ترکی و سینه‌زنی، به عزاداری می‌پردازند.

آیین دسته چوبی گرگانی ها نماد خونخواهی از شهدای کربلا

آیین دسته چوبی از آیین های دیگری است که همزمان با سومین روز شهادت امام حسین(ع) در شب دوازدهم محرم در برخی از محلات قدیم گرگان همچون؛ سبزه مشهد، سرپیر، دباغان و میخچه‌گران برگزار می‌شود.

در این مراسم، عزاداران با روشن کردن چند مشعل و به دست گرفتن چوب های بلند با سینه زنی و حسین حسین گویان از محلات خود به سمت میدان عباسعلی(ع) گرگان می‌روند و در آنجا با در دست داشتن مشعل ها به عزاداری می پردازند. این آئین سنتی نماد خونخواهی از شهدای کربلا است.

آئین چهل منبر گرگانی‌ها

«چهل‌منبر» یا «پامنبری» یکی دیگر از رسوم قدیمی در ماه محرم است که طبق آن غروب روز تاسوعا مردم به درب منازلی می‌روند که منبر برپا کرده و با روشن کردن شمع در پای آن‌ها برای برآورده شدن حوایج خود دعا می‌کنند، چراکه معتقدند که اگر کسی بر روی چهل‌منبر شمع روشن کند حاجتش برآورده می‎ شود.

آئین نخل پا در کردکوی

آیین عاشورایی نخل پا ازجمله میراث معنوی است که در سطح گسترده با قدمتی دیرین، همه‌ساله با شور و هیجان خاصی در میان انبوهی از عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) در روستای بالاجاده شهرستان کردکوی در غرب استان گلستان برگزار می‌شود.

مراسم مذهبی ازجمله آیین عاشورایی نخل پا به واقعه روز عاشورا و شهادت مظلومانه امام حسین (ع) و اسارت اهل‌بیت پیامبر (ص) اشاره دارد. 

در نزدیکی ظهر عاشورا بر حسب سنت قدیم تمامی هیئت‌های مذهبی روستا با زنجیرزنی و سینه‌زنی خودشان را به مجمع عزاداران امام حسین (ع) که ذوالجناح یا نخل پا در آن قرار دارد می‌رسانند و بعد از طی مسافتی به همراه ذوالجناح، پیکر بی‌سر حضرت علی‌اکبر (ع)، گهواره حضرت علی‌اصغر (ع)، اسرایی که توسط یاران یزید به اسارت گرفته شدند و کسی که نقش حضرت سجاد (ع) در غل و زنجیر بر روی اسبی ایفا می‌کند با خیمه‌هایی که از قبل درست‌شده، در جلوی هیئت در یک صف بسیار طولانی وارد حسینیه اعظم روستا می‌شوند.

با حضور کاروان در حسینیه، عزاداران به سمت آن‌ها حرکت می‌کنند و پس از چندین بار دور زدن در مجموعه حسینیه شمر با شمشیر پیشاپیش یزیدیان وارد محوطه شده و شروع به رجزخوانی می‌کند و این ابیات قدیمی را می‌خواند: 

کنون ببین در این مکان چه آتشی بپا کنم/ نه خوفی از بشر مرا نه ترسی از خدا کنم
بریده چون نمی‌شود گلو ز تیغ تیز من/ سر حسین تشنه‌لب جدا من از قفا کنم

آئین طوق بندان در گرگان

 علم و طوق هر محله یا هیات به عنوان سند شناسایی آن محل محسوب می‌شود و در هنگام حرکت دسته‌های عزاداری به عنوان پیش قراول وارد محل می‌شود و به تکیه قدیمی آن محل سلام می‌دهد.

طوق بندان نیز مراسم خاصی است که روزهای چهارم تا دهم محرم و پیش از اذان مغرب در محلات تاریخی گرگان برگزار می‌شود. ترتیب اجرای این مراسم در محلات گرگان به این گونه است که طوق بندان محله «میرکریم» روز چهارم، طوق بندان محلات «نعلبندان»، «پاسرو» و «میخچه گران» روز پنجم، طوق بندان محلات «سرچشمه»، «سبزه مشهد»، «سرپیر» و «دباغان» در روز ششم محرم، طوق بندان محلات «میدان عباسعلی»، «دربنو»، «دوشنبه‌ای» و «شاهزاده (شازده) قاسم» در روز هفتم و طوق بندان محلات «ملل» و «آلوچه باغ» در روز هشتم برگزار می‌شود.

در مرکز محلات علم را با تشریفات خاص از انبارها در آورده قربانی کرده و نذری می‌دهند. پس از شستشوی علم روسری‌ها و پارچه‌ها را به علم می‌بندند و علم در تکایا یا مراکز محلات بسته می‌شود تا انتهای محرم و صفر. این حرکت به نوعی احترام به حضرت ابوالفضل العباس علمدار کربلا است.

آئین «قوم بنی اسد»، سوگواری مردم بندر گز در محرم

این مراسم از مسجد شهدای روستای گز غربی با پوشیدن لباس عزا و پیراهن‌های سیاه بلند بر تن جوانان محل و بستن چفیه یا کوفیه و عقال بر سر، به همراه پوشاندن صورت مردان، آغاز می‌شود. به این افراد در گروه بنی اسد، «میر عرب» گفته می‌شود. آن‌ها با گرفتن بیل و کلنگ بروی شانه‌های خود در حیاط مسجد به دور شهدا می‌گردند و اشعاری را که مداح قرائت می‌کند، تکرار می‌کنند تا مراسم اصلی شروع شود. 

نوجوانان روستا نیز نقش شهدا را با کشیدن پارچه‌ای سفید بر روی خود در بخش مرکزی حیاط مسجد ایفا می‌کنند. برای اجرای این مراسم تعداد هشت بدن شهید باید در وسط میدان مراسم قرار بگیرد که تمامی پیکر شهدا در کنار هم هستند و فقط بدن حضرت ابوالفضل (ع) کمی بافاصله از مابقی شهدا قرار دارد. آن نیز به این دلیل است که در کربلای معلا بدن مطهر حضرت ابوالفضل (ع) در کنار نهر علقه و جدای از مابقی شهدا به خاک سپرده‌شده است. 

پس از اجرای نوحه از زبان میران عرب با مضمون دفن شهدای کربلا، تعزیه‌خوانان با ایفای نقش رئیس قوم بنی اسد و امام سجاد (ع) در کنار پیکر شهدا به عزاداری می‌پردازند. 

آئین حسن حسین گویان گالیکش

اهالی فارسیان گالیکش هر ساله در روزهای پایانی دهه اول محرم بعد از برگزاری مراسم علم گردانی و زنجیرزنی در سطح روستا و میدان الغدیر شهر گالیکش، آیین سنتی و کهن معروف به «حسن، حسین» که از پدرانشان به یادگار مانده را اجرا می‌کنند و از پیر تا جوان با تشکیل دسته‌ای دایره‌ای شکل دور علمی با نماد دست حضرت ابوالفضل(ع) بر سر آن و پوشیده با پارچه سیاه و روسری‌های رنگارنگ به سینه زنی و نوحه خوانی می‌پردازند.

مردم این روستا در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی آخرین برنامه مراسم عزاداری خود را به اجرای آیین «حسن، حسین» اختصاص می‌دهند و با تشکیل جمعی دایره‌ای شکل دست‌های چپ به کمر یکدیگر و دست‌های راست به بالا دور علم امام حسین(ع) با حرکت دادن همزمان پاهای خود سینه زنی می‌کنند و یک نفر صحنه گردان می‌گوید «حسن» و بقیه ندای «حسین» سر می‌دهند.

مداحی که به عنوان میدان‌دار در کنار علم ایستاده شعرهایی با مضمون «حسین آقام وای- یا امام حسین آقام وای، حسن حسین ما چه شد، در شهر کوفه کشته شد» را در کنار سایر اشعار فریاد می‌زند و عزاداران مدام تکرار می‌کنند و به مرور روند سینه زنی و مداحی تندتر می‌شود و مراسم شور حسینی بیشتری پیدا می‌کند.

انتهای پیام