روز اول محرم در تقویم ما به نام روز بزرگداشت محتشم کاشانی، شاعر نامدار آیینی ایرانی، نام‌گذاری شده است. سال تولدش به 905 هجری قمری برمی‌گردد و هم‌زمان است با دوره حاکمیت صفویان و به‌ویژه شاه طهماسب صفوی. محتشم در تمام طول عمر خود در کاشان زندگی کرد و شغل اصلی‌اش بزازی (فروش پارچه و جامه) بود. او در ۹۱ سالگی نیز چشم از جهان فروبست و در زادگاهش، کاشان به خاک سپرده شد. محتشم از مهم‌ترین مرثیه‌سرایان فارسی‌سرای شیعه است. معروف‌ترین مرثیه‌اش را نیز در رثای شهدای کربلا سروده؛ همان که می‌گوید «باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟» به مناسبت آغاز محرم و روز بزرگداشت این شاعر شیعی، در ادامه به بخش‌هایی از زندگی‌اش پرداخته‌ایم. این گزارش مستند است به کتاب‌ «سیری در شعر فارسی» (عبدالحسین زرین‌کوب) و گزارش «ایرنا» درباره این شاعر بزرگ شیعی.

شمس‌الشعرای کاشان
محتشم کاشانی در سده 10 هجری در شهر کاشان متولد شد. نام اصلی‌اش کمال‌الدین علی محتشم کاشانی بود ملقب به شمس‌الشعرای کاشانی. پدرش خواجه میر احمد نام داشت و محتشم را بر آن داشت تا در دوره نوجوانی، علوم دینی و ادبی دوره خود را تکمیل کند. در این دوره بود که محتشم هم‌زمان با آموزش این علوم، به بررسی اشعار شعرای مختلف ایرانی می‌پرداخت اما عشق و علاقه‌اش به اهل بیت، همچنان او را به سرودن درباره ائمه اطهار (ع) وامی‌داشت. همچنین در دوره جوانی توانست به دربار شاه طهماسب صفوی راه پیدا کند. علت این ورود، ذوق و قریحه کم‌نظیر او در قصیده‌سرایی و غزل‌سرایی بود و به همین علت نیز مورد الطاف شاه طهماسب قرار گرفت. نامش هم پس از مدتی به‌سرعت بین شعرای معروف زمان خود پیچید.

شاعری که تن به ثروت‌اندوزی نداد
محتشم در کنار اشعار آیینی خود، شعرهایی هم برای پادشاهان صفوی دارد اما در این شعرها نقطه اشتراک‌ اعتقادی و دینی خود، یعنی باور به حقانیت و امامت ائمه اطهار (ع) را برجسته کرده است. در واقع در زندگی این شاعر بزرگ شیعه باید این نکته را مد نظر قرار داد که در زمان او، بسیاری از شعرا برای کسب ثروت به دربار شاهان و امیران هند پناه می‌بردند. هند در آن زمان یکی از کشورهایی بود که پذیرای شعر و ادب فارسی و شاعران خو‌ش‌ذوق می‌توانست با عرضه اشعارشان به شکل مدح سلاطین هند، به نان و نمکی برسد. جالب اینجاست، فضلا و شعرای آن زمان در ایران، به محتشم لقب «استاد» داده بودند و او را «ملک‌الشعرا» می‌خواندند. یعنی اگر می‌خواست می‌توانست به‌راحتی به هند برود و مورد تکریم سلاطین هندوستان قرار گیرد. حتی از سوی برخی پادشاهان هند نیز از او دعوت به عمل آمد اما محتشم نپذیرفت و به سرودن اشعار آیینی پرداخت.

قصیده‌ای در مدح رسول اکرم (ص)
زبان آثار محتشم، زبانی صریح و ساده و به دور از هرگونه تکلف و تصنع است. البته محتشم زبانی شاعرانه و تصویری دارد و از ترکیبات مختلف، بهره فراوانی برده اما توانسته احساسات و عواطف صادقانه مذهبی خود را با زبانی روان و ساده بیان کند. از جمله این اشعار می‌توان به قصیده‌ای ۴۲ بیتی در مدح رسول اکرم (ص) اشاره کرد. شاعر، ردیف این شعر را «آفتاب» انتخاب کرده تا آن را در تقابل با نورانیت محمد مصطفی (ص)، هیچ بداند:
بی‌سایه بود زان که در اوضاع معنوی
بود از علو مرتبه مشرف بر آفتاب

مشهورترین مدیحه‌سرای شیعه
«مطلع» به بیت آغازین یک غزل یا شعر می‌گویند و در بین شیعیان مطلع «باز این چه شورش است...» سروده محتشم کاشانی بسیار معروف و مشهور است. البته پس از محتشم تعداد زیادی از شاعران از همین مطلع در نوحه‌ها و شعرهای خود بهره بردند اما همچنان وام‌دار این شاعر بزرگ شیعی بودند؛ شاعری که بخش اعظم شهرت خود را مدیون همان شعر است. او شعری در 12 بند در مرثیه شهدای کربلا سرود و با همین شعر، جایگاه رفیعی در مرثیه‌سرایی شیعی در ایران یافت. بند اول شعر او با این بیت معروف آغاز می‌شود:
باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟
او در این شعر عاشورایی، بیشترین بهره هنری را از استعاره و سپس تشبیه می‌برد و بسآمد استفاده‌اش از عناصر خیال چنان است که لطافت خاصی به شعر می‌بخشد. البته در کنار استعاره و تشبیه، از اقسام مختلف عناصر خیال نیز برای تصویرسازی خود بهره می‌برد:
گويا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب
کآشوب در تمامی ذرات عالم است
گر خوانمش قيامت دنيا بعيد نيست
اين رستخيز عام که نامش محرم است