به مناسبت سالروز عید سعید غدیر خم، یادداشتی از دکتر حسین لطیفی مدیر گروه کلام اسلامی بنیاد پژوهش های اسلامی، در همانندی امیرمؤمنان علی (ع) و پیامبر اکرم (ص)، و این که او نفس پیامبر(ص) است از زبان گوهر بار امام علی بن موسی الرضا(ع) به رشته تحریر درآمده است که در ادامه حاصل آن را مرور می کنیم.
با مروری به اجمال به دو مناظره پیش رو برای آشنایی و آگاهی از نگاه امام رضا(ع) به واقعه باشکوه غدیر؛ که نشانه و رمزی از تداوم خط نبوت و نقطه تلاقی آن با امامت و ولایت است و فضیلت و برتری امام علی (ع)، دست مایه ای در خور و اندوخته ای شایان را پیش می نهد.
در مناظره ای که میان امام رضا(ع) و علمای عراق و خراسان، که در دربار مأمون صورت گرفت، در بخشی از این مناظره علمای عراق و خراسان از امام علی بن موسی الرضا(ع) پرسیدند: آیا خدا در قرآن، برگزیدگان را مشخص کرده است؟ امام(ع) فرمود: گذشته از آیاتی که در باطن، مصداق برگزیدگان می باشند در ظاهر نیز در دوازده مورد مشخص فرموده است. چنان که خداوند تبارک و تعالی در آیه شریفه فرمود: «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ»؛ و خویشان نزدیکت را هشدار ده.

و در آیه شریفه تطهیر، فرموده است: « إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ أَهلَ البَیتِ وَیُطَهِّرَکُم تَطهیرًا»؛ خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد. و آنگاه که پاکان را از آفریدگان خویش متمایز ساخته و به پیامبرش در آیه شریفه مباهله فرمود: «فَمَنْ حَاجَّک فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَکمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکمْ وَ أَنْفُسَنَا وَ أَنْفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِل فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللهِ عَلَی الْکاذِبِین»؛ پس هر کس با تو دربارۀ عیسی در مقام مجادله برآید بعد از آن که به احوال او آگاهی یافتی، بگو: بیایید ما و شما فرزندان و زنان و کسانی را که به منزله خودمان هستند بخوانیم، سپس به مباهله برخیزیم (در حق یکدیگر نفرین کنیم) تا دروغ‌گویان (و کافران) را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم . در این هنگام پیامبر (ص)، علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) را برای این کار آورد و آنان را همپای خویش قرار داد. امام رضا(ع) فرمود: آیا می دانید مقصود از آیه «أَنْفُسَنَا» چیست؟ علما گفتند: مقصود خود پیامبر(ص) است. امام(ع) فرمود: اشتباه می کنید، مقصود علی(ع) است و دلیل آن نیز سخن پیامبر (ص) است که فرمود: «لَیَنْتَهِیَنَّ بَنُو وَلِیعَةَ، اَوْ لاَبْعَثَنَّ اِلَیْهِمْ رَجُلا کَنَفْسِی»؛ باید بنوولیعه (حاکمان سرزمین حضرموت) از این شیوه دست بردارند، در غیر این صورت مردی را به سوی آنان روانه می‌کنم که مانند خودم است. مقصودش علی(ع) است، این شرفی است که هیچ کس در آن بر علی(ع) سبقت نگرفت و برای احدی قرار داده نشده چون علی(ع) به منزله خود پیامبر(ص)، محسوب شده است.

در مناظره ای دیگر که میان امام رضا(ع) و مأمون صورت گرفت، مأمون از امام(ع) پرسید: چه چیزی بر خلافت جدّ شما، علی بن ابی طالب(ع) دلالت می کند. امام رضا(ع) برای اثبات خلافت امام علی(ع) به کلمه ی «انفسنا» در آیه 61 سوره آل عمران استناد فرمود. مامون گفت: اگر کلمه «نِسَاءَنَا» نبود، حرف شما درست بود و بر علی صدق می کرد. امام به ایراد مأمون پاسخ داد و فرمود: اگر کلمه «أَبْنَاءَنَا» نبود، اشکال شما وارد بود. 
علّامه طباطبایی (رحمه الله علیه) در تفسیر قرآن خود، در توضیح این حدیث می گوید: مراد امام علیه السلام از این که فرمود: «أَنْفُسَنَا»، این است که خداوند، خودِ علی( علیه السلام) را همانند خودِ پیامبرش قرار داده است و مراد مأمون از جمله: «اگر کلمه زنان مان نبود»، این است که کلمه «نِسَاءَنَا» در آیه دلیل آن است که مراد از «أَنْفُسَنَا» مردان اند.
 بنابراین، فضیلتی در آن برای امیر مؤمنان نیست، و جمله امام (علیه السلام )که: «اگر کلمه پسرانمان نبود»، معنایش این است که وجود «أَبْنَاءَنَا» در این آیه، بر خلاف نظر مأمون دلالت دارد؛ زیرا اگر مراد از «أَنْفُسَنَا» مردان باشند، آوردن کلمه «پسرانمان» مورد نداشت. چرا که کلمه «خودمان» در صورتی که به معنای مردان باشد، شامل حسنین هم می شود و دیگر ذکر «پسرانمان» لزومی نداشت.
مأمون اشکالی را مطرح کرده و خطاب به امام هشتم(ع) گفت: خداوند در این آیه واژه‌های «أَبناء» و «نساء» را (به صورت جمع) آورده  که هرکدام شان دست کم باید شامل سه نفر باشد، ولی پیامبر تنها دو پسر و یک دخترش را همراه خود برده است. پس چرا احتمال نمی‌دهید که منظور خداوند از واژه «أنفسنا» (که آن نیز به صورت جمع است) نیزتنها خود پیامبر(ص) بوده (و شامل فرد دیگری نشود) که در این صورت، آیه مباهله نمی‌تواند، فضیلت امام علی(ع) را نشان دهد؟!
امام(ع) در پاسخ فرمود: اشکالی که مطرح کردید صحیح نیست؛ چرا که (خدا به پیامبرش فرمود تا به افرادی دستور دهد همراهش بیایند و دستور دهنده تنها به افرادی غیر از خودش می‌تواند دستور دهد؛ اما منطقی نیست که به خودش دستور دهد. و از آن‌جا که رسول خدا(ص) تنها امام علی(ع) را با خود همراه کرد، بنابراین، مشخص می‌شود که امام علی(ع) همان فردی است که مراد خدا در قرآن بوده و او را نفس حضرت پیامبر(ص) قلمداد کرده است. مأمون پاسخ خود را گرفت و ساکت شد. در این دو مناظره و روایات دیگر که از لسان مبارکش صادر شده است ثابت می‌کند که علی(ع) نفس پیامبر(ص) است و هیچ تفاوتی با آن حضرت ندارد، تمام فضائل، مقامات و مناقبی را که رسول خدا دارد، امیرمؤمنان (ع) نیز دارد، جز نبوت که استنثناء شده است و این برترین فضیلت امیرمؤمنان (ع)، به شمار می‌رود.
دلیل این سخن امام رضا(ع) آیه مباهله بود که به صراحت می گوید: علی(ع) جان پیامبر(ص) است و چون حقیقت انسان جان اوست، پس علی باید در همه فضائل و کمالات با پیامبر(ص) یکسان باشد، مگر مقام نبوّت که علی(ع) حائز آن نیست؛ امّا برتری پیامبر(ص) بر همه انسان ها امری است که دلیل قاطع، آن را اثبات می کند. آن گاه ایشان به حدیثی استشهاد می کند که پیش از این اشاره شد، پیامبر(ص) علی(ع) را نفس خویش خوانده است. بارها گفت پیامبر که علی جان من است / هم به جان علی و جان پیامبر صلوات.