نویسنده: دکتر سید محسن عمادی، تحلیلگر مسائل بین المللی

دیپلماسی ایرانی: سفر ولادیمیر پوتین به کره شمالی و استقبال بی نظیر از وی در پیونگ یانگ و امضای "توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع " با عکس العمل خشم آلود کشورهای غربی و متحدان آنان در شرق آسیا به ویژه کره جنوبی مواجه شد. تحلیل در باره چرائی تقویت مناسبات روسیه با کره شمالی و تاثیر آن بر امنیت جهانی و شرق آسیا به ویژه تاثیر این اقدام روسیه بر جنگ اوکراین و همچنین گسترش بیش از پیش برنامه های هسته ای کره شمالی از منظر ناظران مسائل استراتژیک واجد اهمیت زیادی است. 

بی تردید یکی از مهمترین عواملی که پوتین را به سمت شرق آسیا سوق داده تحولات در جبهه اوکراین و تلاش جدید غرب برای ارسال تسلیحات و منابع مالی بیشتر به این کشور بوده است. بدین جهت، براساس توافقنامه استراتژیک فوق الذکر، روسیه و کره شمالی متقابلا متعهد به کمک به یکدیگر در صورت حمله به هر یک از این دو کشور شده اند. این توافقنامه، طیف گسترده ای از موضوعات از جمله امنیت، تجارت، سرمایه‌گذاری، و روابط فرهنگی و بشردوستانه را پوشش می‌دهد که قوی‌ترین ارتباط بین مسکو و پیونگ یانگ از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 است. امضای این توافقنامه به طور رسمی روابطی را که از زمان جنگ روسیه و اوکراین در سال 2022 گسترش یافته است، ارتقا داد.

به گزارش خبرگزاری اینترفاکس روسیه، پوتین در ابتدای مذاکرات، از کره شمالی به دلیل "حمایت مستمر و تزلزل ناپذیر" از سیاست روسیه از جمله در اوکراین تشکر کرد.

به گزارش رسانه های روسی، کیم «حمایت و همبستگی کامل» خود را از آنچه «عملیات نظامی ویژه» روسیه در اوکراین خواند، ابراز کرد و قول داد که «بی قید و شرط» از سیاست های روسیه حمایت کند.
کره شمالی نزدیکی با روسیه را به عنوان اهرم فشاری علیه غرب و همسایگان آسیایی یعنی کره جنوبی و ژاپن   می نگرد که همچنان بر خلع سلاح هسته ای و انزوای بیشتر این کشور اصرار می کنند. کره شمالی از اتحاد استراتژیک با روسیه برای گسترش برنامه های فضایی و تکمیل زیردریایی هسته ای خود استفاده می کند. روسیه نیز این توافقنامه را از منظر تحولات اوکراین و به عنوان تهدیدی علیه غرب نگاه می کند  تا نشان دهد در صورت فشار بیشتر غرب به روسیه در جبهه اکراین این کشور به سمت گسترش بحران در شرق آسیا و مساعدت به کره شمالی برای ادامه برنامه هسته ای سوق داده خواهد شد. 

در واکنش به موافقت نامه روسیه و کره شمالی کره جنوبی اعلام کرد احتمال ارسال سلاح به اوکراین را بررسی می کند. سئول توافق روسیه و کره شمالی را به عنوان تهدیدی علیه امنیت ملی خود محکوم کرده و چانگ هوجین مشاور امنیت ملی کره جنوبی نیز گفته است که کشورش قصد دارد در موضوع حمایت تسلیحاتی از اوکراین تجدید نظر کند... و موضع این کشور به نحوه برخورد روسیه با موضوع همکاری اش با کره شمالی بستگی دارد.

جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا نیز در خصوص توافق روسیه و کره شمالی گفت این معاهده باید برای هر کشوری که به حفظ صلح و ثبات منطقه اهمیت می دهد نگران کننده باشد.

سخنگوی دولت ژاپن هم اظهار داشت: توکیو به شدت نگران همکاری فناوری نظامی روسیه با کره شمالی است و این توافق را غیرقابل قبول خواند.

رویدادهای این هفته یک حقیقت آشکار را برجسته می کند: روسیه در حال قطع روابط با غرب است که در دو دهه گذشته ارتباط ناخوشایندی با آن داشته است. با افزایش دشمنی غرب و روسیه پوتین اکنون به پایان و نابودی نظم بین المللی لیبرالی به رهبری غرب می اندیشد. مسکو زمانی به واشنگتن در اعمال تحریم های سازمان ملل علیه کره شمالی به دلیل برنامه هسته ای کمک کرده بود اما این دیگر تکرار نخواهد شد. امضای این موافقت نامه به منزله تغییر قابل توجهی در سیاست روسیه در قبال کره شمالی است که به طور بالقوه یک معاهده دفاعی متقابل را که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی لغو شده بود، بازگرداند.

از سوی دیگر، توافق روسیه و کره شمالی توجه غرب به چین را افزایش می دهد  زیرا رهگیری تبادل فناوری بین روسیه و کره شمالی امری بسیار مهم خواهد بود. چین به طور علنی از هر گونه تقویت باشگاه ضدغربی استقبال خواهد کرد. اما در خفا به فعالیت های پوتین و کیم جونگ اون با نگرانی می نگرد.  اگر پوتین در حال مدرنیزه کردن زرادخانه هسته ای کیم باشد، این امر تنها باعث حضور نظامی بیشتر ایالات متحده در همسایگی چین و حتی بالقوه یک دومینوی هسته ای در منطقه می شود. 

روابط مسکو و پیونگ یانگ به صورت تاریخی متلاطم بوده است. در سال 1961، کره شمالی و اتحاد جماهیر شوروی یک معاهده دوستی و کمک متقابل امضا کردند که شامل مقرراتی برای مداخله نظامی در مواقع اضطراری بود. این قرارداد پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی لغو شد. دو کشور معاهده جدیدی را در سال 2000 امضا کردند، اما بر مسائل اقتصادی و نه نظامی متمرکز بود. 

معاهده ای که روز چهارشنبه توسط رهبران کره شمالی و روسیه در پیونگ یانگ امضا شد، پروتکل هایی را ایجاد می کند که ارتش روسیه را قادر می سازد در بحران شبه جزیره کره مداخله کند. به همین ترتیب، این معاهده کره شمالی را قادر می کند تا در صورت تبدیل شدن جنگ روسیه و اوکراین به جنگی همه جانبه با غرب، پشتیبانی نظامی یا حتی مداخله کند.

این معاهده که رسماً «معاهده مشارکت استراتژیک جامع کره شمالی و روسیه» نام دارد، از یک مقدمه و 23 ماده تشکیل شده است و نشان دهنده تمایل کیم جونگ اون رهبر کره شمالی و ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه برای توسعه روابط دو کشور در چارچوب یک توافق جامع است. اتحاد استراتژیک ارزش های مشترک که اتحاد نظامی را نیز در بر می گیرد.

البته با افشای بخش هایی از این موافقت نامه مشخص است که معاهده 2024 به عنوان بازسازی "مداخله نظامی خودکار" که بخشی از پیمان دفاعی 1961 بین کره شمالی و اتحاد جماهیر شوروی بوده است، نیست. در حالی که معاهده 1961 تصریح می کرد که دو کشور باید "فوراً کمک های نظامی و سایر کمک های خود را با تمام وسایلی که در اختیار دارند بدون هیچ گونه اخطاریه به کار گیرند"، مواد 3 و 4 معاهده 2024 موانعی را برای مداخله خودکار پیش بینی کرده است.  این دو معاهده از این جهت مشابه هستند که هر دو زمینه را برای مداخله نظامی فراهم می کنند، اما از نظر مداخله خودکار تفاوت های کیفی دارند.

ماده 4 معاهده 2024 می گوید: «در صورتی که هر یک از دو طرف با تهاجم مسلحانه در وضعیت جنگ قرار گیرد. . . طرف مقابل باید بدون تأخیر با تمام امکاناتی که در اختیار دارد کمک نظامی ارائه کند، اما این دو پیش شرط را اضافه می کند که این  امر باید « وفق ماده 51 منشور سازمان ملل متحد و قوانین کره شمالی و فدراسیون روسیه باشد." این پیش شرطها، موافقت نامه را از مداخله خودکار در معاهده 1961 متمایز می کند.

به هر حال، این معاهده تغییرات عمده ای در موازنه امنیتی در شمال شرق آسیا و روابط مثلثی بین کره جنوبی، کره شمالی و روسیه ایجاد می کند که از زمان عادی سازی روابط دیپلماتیک سئول و مسکو در 30 سپتامبر 1990 برقرار بوده است.

امضای موافقت نامه استراتژیک روسیه و کره شمالی شرایط جدیدی را در منطقه بالقوه پرتنش شرق آسیا ایجاد کرده است. روسیه بحران اوکراین را به این منطقه گسترش داده است. هرگونه فشار بر روسیه در اوکراین به منزله فشار بر غرب و متحدانش در شرق آسیا خواهد بود. تاکنون به ادعای غرب، روسیه از تسلیحات کره شمالی در جنگ اوکراین استفاده کرده است موافقت نامه اخیر این همکاری ها را رسمیت بخشیده و ظرفیت استمرار آن را گسترش داده است.