یکی از علمای اصفهان در قرن 5 و 6 که ذکر و یاد و نام خوبی در تراجم و کتب و روایاتی هم دارد، جعفربن عبدالواحد بن محمد ابوالفضل ثقفی اصفهانی است؛ ثقفی اصفهانی، شیخ اجازه صاحب انساب یعنی ابوسعد سمعانی است؛ ثمانی در مورد شیخ اجازه خود آورده است: کان شیخا صالحا سدیدا معروفا من بیت الحدیث و اهله... کان آخر من روی ابن ریزه ...؛ او لیست بلندبالایی از کتبی که استادش به او اجازه روایت داده است می‌آورد.
صاحب اصلی کتاب مورد بحث، ثقفی اصفهانی است؛ راوی ایشان ابوالفرج یحیی بن محمود بن سعد بن ثقفی اصفهانی است؛ یحیی بن محمود هم از مشاهیر علمای اهل سنت است و ذهبی هم بر آن ترجمه دارد؛ ذهبی در مورد ابوالفرج که راوی اول ماست گفته است: او بر جمع حدیث و روایت آن حریص بوده است.
نکته قابل توجه این است که جعفربن عبدالواحد عموی پدربزرگ ابوالفرج یحیی بن محمود است و در روایات این فرد بر این مسئله تاکید شده است. جعفربن عبدالواحد در سال 523 وفات کرده است؛ راوی او یعنی ابوالفرج در سال 514 متولد شده است و به تعبیری در سن 9 سالگی او جعفر وفات کرده است؛ سماع در سنین کودکی داریم و نمونه‌های متعدد آن از جمله توسط سیوطی بیان شده است ولی اجازه همراه با سماع صحیح مهم است و ما مورادی داریم که فرد در سن 9 سالگی سماع صحیح داشته است از جمله ابومفضل شیبانی از علمای معروف شیعه است و نفر دیگر هم ابوذر هروی است که در بین اهل سنت خیلی مهم است.
نکته مهم مسموعات قدیمی یک بچه 9 ساله است؛ ذهبی در ترجمه یحیی گفته است: اصول و اجزائی داشته است که پدرش آن را برای او جمع کرده بود و او فردی حریص به جمع‌آوری و نقل حدیث بوده است. احتمالا مراد از مسموعات قدیمه، مجموعه کتبی است که پدرش برای او گرفته بود لذا ذهبی 40 باب از این کتاب به سند خودش برای مسموعات ابوالفرج ذکر کرده است. سبط ابن الجوزی در تذکره وقتی بحث غدیر را مطرح کرده است معنای مولی را مطرح و یکی از معانی آن را اولی می‌گیرد و معانی غیر آن را خارج می‌داند و اولی را اطاعت محض می‌داند. او براساس کتاب مرج البحرین بر این مسئله تاکید کرده است که مولی در حدیث غدیر همان اولی است.
نسخه تازه‌یاب در باره غدیر
من آشنایی با این نسخه را مدیون دوستم آقای عزیزیان‌پور هستم؛ در ارتباطی که با یکی از طلاب اهل سنت داشتند این نسخه به ایشان معرفی می‌شود و این نسخه تا به حال شناسایی و چاپ نشده است و برای اولین بار در حال معرفی است. نسخه مذکور از کتابخانه ملک عبدالعزیز در ریاض و 34 صفحه است و کتابت و نوشتار نشان می‌دهد که قدمت زیادی دارد؛ 40 باب در مناقب اهل بیت(ع) مشتمل بر 95 روایت است و برای هر بابی هم اسم گذاشته است.
از نکات مهم این نسخه آن است که 20 طریق و سند برای روایت غدیر دارد؛ در باب دوم، 5 روایت در مورد غدیر دارد؛ در باب پنجم دو روایت و در باب بیست و هشتم که مفصل‌ترین است 12 روایت در مورد غدیر دارد و این باب، کلا در مورد غدیر است؛ در باب 5 روایت معروف زیدابن ارقم را دارد که من کنت مولاه در آن نیست. عمده روایات غدیر هم در صفحه 24 این نسخه آمده است. در باب 28 که 12 روایت دارد و در تعابیر این روایات از «اولی» استفاده شده است یعنی در آنچه که نبی بر دیگران اولویت دارد این اولویت به امیرالمؤمنین(ع) منتقل شده است؛ جواب این سؤال سهل و ممتنعی که پیامبر(ص) در غدیر چه کرده است این است که ما قبل از آن که در مورد غدیر بحث کنیم باید در شئون و مقامات و مناصب و مراتب پیامبر(ص) بحث کنیم و اینکه ولایت پیامبر(ص) به چه معناست زیرا این ولایت به علی(ع) منتقل شده است؛ اینکه ولایت پیامبر(ص) چه بوده است متاسفانه بحثی مهجور در میان جوامع مسلمین است. الان چقدر در مورد مرتبه و فضائل و ولایت پیامبر(ص) کتاب داریم و هر چه هست، پرداختن به سیره است و تا ولایت پیامبر(ص) و شئون ایشان را مشخص نکنیم نمی‌توانیم مقام علی(ع) را هم بشناسیم.
بنده به دو مطلب اشاره می‌کنم که مشخص شود پیامبر چه اولویتی را برای حضرت علی(ع) ثابت کرده‌اند؛ کتابی اخیرا از ابونصر قشیری(التیسییر فی التفسیر) منتشر شده است؛ او در ذیل آیه النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ۖ ؛ گفته است منظور این است که نبی اولی به این است که به مؤمنین، حکم کند و دستور بدهد و حکومت کند و حکم او هم نفوذ دارد. (تنفذ حکمه). اگر پیامبر(ص) چیزی بگویند و ما چیز دیگری حکم پیامبر(ص)، مقدم است؛ اگر او بگوید تنگه احد را در هر شرایطی باید نگاه دارید باید بشود یا اگر فرمودند دوات و قلم بیاورید تا حدیثی بنویسم نباید با ایشان مخالفت شود. حالا باید ببینیم که سران و بزرگان مذهبشان این مسئله را رعایت کردند یا خیر؟ تصرف پیامبر(ص) اکر در نفوس جایز است همانطور که مولی می‌تواند در عبد خودش تصرف کند چه عبد بخواهد و چه نخواهد.
نکته ناراحت‌کننده این است که وقتی مثال می‌خواهند بزنند به ازدواج‌های پیامبر اشاره کرده و می‌گویند ایشان هر وقت می‌خواست ازدواج کند نیازی به اذن گرفتن از والد آن دختر نداشت و دختر هم نباید با درخواست پیامبر مخالفت کند و این جفا در حق پیامبر(ص) است که افق دیدشان فقط بر بحث ازدواج متمرکز شود. این مسئله را با آنچه اهل بیت(ع) مثال می‌زنند مقایسه کنید؛ مرحوم کلینی در کافی شریف از محمد بن ریان آورده است که او از امام عسکری(ع) درخواست کرد که روایتی بگویند و امام فرمودند: دنیا و هر آن چیزی در آن است برای رسول خداست؛ اولویت و اولی یعنی این نه تزویج. بنابراین آنچه در غدیر ثابت شد این است که «ان الدنیا و ما علیها لرسول الله» و رسول الله هم این اولویت خود را به علی(ع) در روز غدیر منتقل کرده است.
ما روایات متعدد از ابوهریره در مورد غدیر داریم و یکی از این روایات، روایت یزیدبن عبدالرحمان از اوست؛ براساس این روایت که ابن ابی شیبه نقل کرده است جوانی به ابوهریره گفت که من از تو بری هستم یعنی برائت می‌جویم؛ گفتن این تعبیر در دوره حکومت معاویه آن هم به این شخص جرئت زیادی می‌خواهد. وقتی این جوان این تعبیر را گفت مردم او را با سنگ زدند؛ حرف این جوان آن بود که من به این دلیل از تو دوری می‌جویم که آن کسی را که باید دوست بداری دشمن داشتی و کسی را که باید دشمن بداری دوست می‌داری که منظور دوستی و تبعیت و حمایت از معاویه است.
در روایت دیگری بیان شده است که ای ابوهریره آیا در غدیر خم از پیامبر شنیدی که «من کنت مولاه ...» او اعتراف کرد. آن جوان هم به او گفته بود: انی اشهد انک عادیت من وال الله و والیت من عاد الله و انا بریء منک ...». نصوص زیادی با همین مضامین داریم.
پی‌بردن به عمق حدیث غدیر ناممکن است
روایتی از امام صادق(ع) داریم که اگر جن و انس دست به دست هم بدهند به عمق حدیث غدیر پی نخواهند برد. از ایشان سؤال شد که معنای «من کنت مولاه» چیست؟ امام فرمودند که از پیامبر(ص) هم این را سؤال کردند و پیامبر(ص) فرمودند: خدا مولای من است و من بر مؤمنین اولی بر نفس آنان هستم. در ادامه فرمودند معنای من کنت مولاه یعنی این نوع ولایت؛ به تعبیر دیگر ما در برابر علی(ع) محو هستیم؛ معنای ولایت و حکومت و خلافت و ... همه زیرمجموعه معنای ولایت است؛ پیامبر(ص) ولایت عامه تامه کامله الهی را برای علی(ع) در روز غدیر اثبات کرده است و اگر قرار است از غدیر حکومت بیرون بیاید از این ولایت است.
انتهای پیام
نظر شما