به گزارش خبرنگار ایلنا در قزوین، افزایش مصرف دخانیات و همچنین مواد مخدر در بین نوجوانان یکی از چالش‌های مهم و اساسی است که باید مورد توجه قرار گیرد و عدم پراختن به آن می‌تواند در آینده مشکلات و آسیب‌های اجتماعی زیادی را به همراه داشته باشد.

کافی است سری به پارک‌ها زده و یا هنگام قدن زدن در خیابان با دقت به اطراف نگاه کنیم، نوجوانانی را می‌بینیم با اینکه به اصطلاح هنوز پشت لبشان سبز نشده با دود سیگار و سایر دخانیات خود را به نمایش گذاشته‌اند.

در فضای مجازی هم بسیاری از نوجوانان را می‌بینیم که بدون هیچ ابایی تصاویر و ویدئوهای خود از مصرف قلیان را به نمایش گذاشته و گویی با این دودها فخر می‌فروشند؛ حتی در مواردی نه تنها منعی از طرف خانواده‌ها نیست بلکه بزرگترها هم با افتخار آن‌ها را در دود قلیان شریک می‌کنند.

پیش از این ترس از مصرف دخانیات بویژه سیگار توسط کوچکترها به نوعی تابو بود و خانواده‌ها حتی با پیدا کردن فندک از جیب و وسایل فرزندانشان به موضوع حساس بودند، از آن روزها زمان خیلی زیادی نگذشته اما امروز به جایی رسیده‌ایم که در مواردی خود والدین، کودکان و نوجوانان را به کام گرفتن از قلیان دعوت می‌کنند.

این موضوع و تغییرها به بررسی جامعه شناسانه و روان‌شناسانه نیاز دارد، در کنار این مورد پرداختن به علت‌های افزایش تمایل نوجوانان به دخانیات و مخدر و راهکاری پیشگیری از آن اهمیت دارد.

در ادامه این موضوع از دو بعد مهم بررسی شده و با کارشناسان حوزه روانشناسی و فضای مجازی به گفت‌وگو نشستیم.

ساختار مغزی نوجوانان مشوقی برای رفتارهای پرخطر

محدثه تقی نژاد در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با اشاره به اینکه در متون علمی دوره نوجوانی 10 تا 22 سالگی و گاهی تا 24 سالگی را شامل می‌شود، گفت: افرادی که اوایل دوره نوجوانی را سپری می‌کنند به رفتارهای پرخطر، هیجانی و پرتنش گرایش دارند که مصرف دخانیات و مخدر هم می‌تواند جزء آن‌ها باشد.

عضو هیات علمی گروه روانشناسی دانشگاه رجا عنوان کرد: در دسترس بودن، محیط زندگی، خانواده و گروه همسالان هم در گرایش به دخانیات و مخدرها تاثیرگذار هستند.

وی ادامه داد: در خانواده‌هایی که مصرف دخانیات و یا مشروبات به لحاظ فرهنگی پذیرفته شده و جزء عادات رفتاری والدین محسوب می‌شود احتمال گرایش فرزندانشان هم بیشتر است.

به گفته این روانشناس کودک و نوجوان، مغز درحال رشد فرد در دوران نوجوانی به‌گونه‌ای است که شبکه‌های هیجانی او در حال رشد است و از کارهای جدید لذت می‌برد، همچنین رشد توانایی‌های مغزی هم در حدی نیست که در مواجهه با مواردی که میل به امتحان کردن دارد، رفتارهای بازدارنده خوبی داشته باشد.

وی بیان کرد: ممکن است نوجوانان چند بار دخانیات یا مخدرهایی مانند ماریجوانا را امتحان کنند اما اینطور نیست که حتما به یک مصرف کننده تبدیل شوند؛ البته افرادی هم هستند که وقتی اولین گام را می‌گذارند به سمت مصرف مواد قوی‌تر پیش می‌روند و ممکن است مصرف سیگار پله اول برای مصرف مخدر باشد.

تقی‌نژاد ادامه داد: در برخی موارد حتی یک بار امتحان کردن هم می‌تواند پیامدهای جسمی و روانی جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد؛ از این رو نمی‌توان نسبت به امتحان کردن هم بی‌تفاوت بود.

تاثیر فرزندپروری در کاهش گرایش به دخانیات و مخدر

وی با بیان اینکه زمنیه‌های ارثی و ژنتیکی در نوع شخصیت افراد و واکنش آن‌ها نسبت به امور مختلف مانند دخانیات و مخدرها تاثیرگذار است، گفت: افرادی که از کودکی پرخاشگرتر و تکانش‌گرتر هستند در آینده بیشتر در معرض گرایش به مخدر و دخانیات قرار دارند.

عضو هیات علمی گروه روانشناسی دانشگاه رجا ادامه داد: نوع رفتار با کودکان و فرزندپروری مناسب در کاهش گرایش به مخدر و دخانیات تاثیر قابل توجهی دارند، باید به این افراد در دوران کودکی آموزش داده شود که چطور رفتارها، خشم و هیجان خود را کنترل کنند.

وی با تاکید بر توانمندسازی والدین در حوزه فرزندپروری تصریح کرد: این کار بویژه برای والدینی که کودکان تکانش‌گر دارند، قدم اول در پیشگیری از گرایش به مخدر و دخانیات است.

توانمندسازی والدین قدم اول و اساسی

آنطور که این روانشناس حوزه کودک و نوجوان عنوان کرد، ممکن است والدین برای مقابله با منابع استرسی رفتارهای نادرست، ناکارآمد و خشونت داشته باشند و کودکان هم همین را از والدین یاد می‌گیرند و ممکن است در آینده برای مقابله با چالش‌ها مصرف دخانیات، مشروب یا مخدر را به‌عنوان یک گزینه مناسب ببینند.

وی، آموزش مدیریت احساس‌های منفی و هیجانات در دوران کودکی را راهکاری اساسی برای انتخاب شیوه‌های سالم در دوران نوجوانی و بزرگسالی برشمرد و گفت: بخشی از این فرآیند در فرزندپروری و بخشی دیگر در آموزش‌های مدارس اتفاق می‌افتد و با محقق شدن آن، فرد می‌تواند شخصیتی داشته باشد که خردمندانه‌تر رفتار کند.

اهمیت ارتباط سالم والدین با یکدیگر و فرزندان در کاهش میل به دخانیات

تقی‌نژاد با اشاره به اینکه در کنار آگاه سازی خانواده‌ها باید نوع ارتباط افراد خانواده با هم مورد توجه باشد، گفت: ارتباط سالم والدین با یکدیگر و با فرزندان می‌تواند زمینه ساز شکل‌گیری یک شخصیت رشد یافته باشد که بتواند تصمیم‌های درست‌تری بگیرد.

وی ادامه داد:نیازهای عاطفی تامین نشده در خانه در گرایش به رفتارهای پرخطری مانند مصرف دخانیات و مخدر تاثیرگذار است و از این رو باید مورد توجه باشد.

تقی‌نژاد بیان کرد: نیاز داریم شیوه‌های تفریح سالم معرفی شود و زمینه و امکانات برای اینکه خانواده‌ها در سطح‌های مختلف اقتصادی بتوانند تفریح سالم داشته باشند فراهم باشد.

به گفته این روانشناس حوزه کودک و نوجوان، نوجوانی که در معرض مصرف دخانیات و مخدر قرار دارند به احتمال زیاد در جنبه‌های مختلف و تحصیل هم با چالش مواجه می‌شود، نیاز داریم به جای توبیخ و سرزنش زمینه حمایت از آن‌ها برای درمان و پیگیری مشکلات فراهم شود.

وی تاکید کرد: آموزش‌ها برای پیگیری از اعتیاد یا مصرف دخانیات باید در سنین پایین‌تر اتفاق بیفتد، باید در این دوران به فکر توانمندسازی باشیم که می‌تواند در قالب بازی و آموزش از راه مستقیم و غیرمستقیم باشد.

عضو هیات علمی گروه روانشناسی دانشگاه رجا اظهار کرد: نوجوانان، نیازمند توجه ویژه هستند و باید به افرادی که مستعد گرایش به دخانیات و مخدر هستند تمرکز کنیم؛ چرا که مواردی مانند اضطراب و افسرگی درمان نشده می‌تواند زمینه ساز مصرف باشد.

فضای مجازی از عوامل تاثیرگذار در مصرف دخانیات و مخدر

نماینده انجمن سواد رسانه‌ای در استان قزوین هم فضای مجازی را یکی از عوامل تاثیرگذار در مصرف دخانیات و مخدر برشمرد و گفت: فضای مجازی بستری است که کودکان و نوجوانان بی مهابا در آن حضور دارند و نظارتی در این حوزه نداریم.

آرزو سلخوری ادامه داد: اگر کودک یا نوجوانی بخواهد در محیطی قرار بگیرد که بیشتر آن‌ها سیگاری هستند، خانواده‌ها به او اجازه نمی‌دهند؛ اما همین کودکان در فضای مجازی  با انواع محتواهای مرتبط با دخانیات مواجه می‌شوند و مانع و نظارتی برای آن‌ها وجود ندارد.

وی عنوان کرد: در فضای مجازی بویژه اینستاگرام با استفاده از جذابیت‌های صوتی و تصویری مصرف دخانیات به صورت زیبایی به تصویر کشیده و تبلیغ می‌شود، براساس الگوریتم‌های موجود بعد از دیدن یک پست و خارج شدن از آن، صفحه‌هایی با موضوع مشابه نمایش داده می‌شوند.

به گفته این کارشناس حوزه فضای مجازی، براساس یک پروژه که البته خارج از کشور انجام شده 67 درصد نوجوانانی که یک سال به طور مستمر در فضای مجازی حضور دارند گرایش به سیگار پیدا کرده و برخی از آن‌ها سیگاری شده‌اند.

تبلیغات شیک و اینفلوئنسرها مشوق نوجوانان برای مصرف دخانیات

وی در این باره توضیح داد: تبلیغات شیک دخانیات، نوع رفتار و محتوای منتشر شده توسط اینفلوئنسرها و افراد معروف بر نوجوانان تاثیر قابل توجهی دارد؛ همچنین شاد و روبیکا هم بستری است که می‌تواند در این حوزه موثر باشد.

سلخوری ادامه داد: شاید شاد بیشتر به یک برنامه آموزشی شناخته شده و روبیکا هم به خاطر اینکه یک اپلیکیشن داخلی است حساسیت زیادی نداشته باشد، باوجود این گروه‌ها و کانال‌هایی که در آن تشکیل می‌شود می‌تواند زمینه‌ای برای به اشتراک گذاشتن مطالبی درحوزه دخانیات باشد.

وی خاطرنشان کرد: باوجود نظارت در روبیکا نظارت و امکان قفل شدن اکانت و کانال براساس کلید واژه‌ها، اما گاهی یک بار دیدن هم می‌تواند تاثیر خود را داشته باشد.

خلاء الگوسازی و ضعف در تولید محتوا

آنطور که نماینده انجمن سواد رسانه‌ای در استان قزوین عنوان کرد، ازطرفی بسیاری از نوجوانان ما دنبال الگوبرداری هستند و رفتارهای افراد محبوب و مشهور را کپی‌برداری می‌کنند و از طرف دیگر در کشور با خلاء الگو و اسطوره سازی مواجه هستیم.

وی، افزایش نظارت و ارتقای سطح دانش و سواد رسانه در طیف‌های مختلف را یکی از راهکارهای اساسی در حوزه مقابله با مصرف دخانیات و مخدرها دانست و گفت: نیاز داریم در کنار آگاه سازی خانواده‌ها و دانش‌آموزان از مضرات مخدرها و دخانیات، تفکر انتقادی و تحلیل محتواهای منتشر شده در رسانه‌ها را هم مورد توجه قرار دهیم.

سلخوری ادامه داد: حتی می‌توان از اینفلوئنسرها و افراد محبوب کمک گرفت؛ این افراد همانطور که می‌توانند تاثیر منفی داشته باشند می‌توانند در آموزش مثبت هم مورد استفاده قرار گیرند و نقش داشته باشند.

نظرات متخصصین فضای مجازی در تصمیم‌گیری‌ها بکارگرفته شود

وی با بیان اینکه در حوزه آگاهی مسئولین با یک خلأ مواجه هستیم گفت: مسئولین از خطرات فضای مجازی آگاه هستند اما راهکارهایی مانند فیلترکردن را انتخاب می‌کنند که شاید راهکار اصلی نباشد، آن‌ها باید برای ارائه راهکار مفید از پژوهش‌ها و نظریات افراد متخصص در این حوزه استفاده کنند.

این فعال فضای مجازی تاکید کرد: به جای محدود کردن و برخورد سلبی باید راه چگونگی ورود به فضای مجازی ایمن را آموزش دهیم؛ اما مشکل اصلی ما این است که برخی مسئولین رده بالا که در تصمیم‌گیری‌ها تاثیرگذار هستند در حوزه فضای مجازی و رسانه دانش کافی ندارند.

وی ادامه داد: به‌عنوان نمونه نمی‌دانیم شورای فضای مجازی استان آخرین باز چه زمانی تشکیل جلسه داده، درصورتی که باید جلسات آن مستمر باشد، چون در ظاهر این موضوع اهمیتی ندارد و هنوز این خطر و تیغ دولبه فضای مجازی برای مسئولین واضح نشده با این موارد مواجه هستیم.

ضرورت وجود معاون فضای مجازی در نهادهای مبارزه با مواد مخدر

سلخوری اظهار کرد: نه تنها تولید محتوای فاخر در حوزه مبارزه با مواد مخدر نداریم؛ بلکه سریال‌های نمایش خانگی ما هم به‌نوعی تبلیغ سیگار است، به طوری که در سریال زخم کاری مدل سیگار کشیدن مالک جذابیت داشت و حتی کلیپ‌هایی از آن در اینستاگرام منتشر شد.

وی خاطرنشان کرد: اگر مرکزی مسئول مبازره با مخدر است چرا نباید مشاور فضای مجازی در کنارش فعالیت داشته باشد، حتی به نظر من لازم است معاونت فضای مجازی داشته باشد تا مسائل را در این فضا هم رصد، کنترل و هدایت کند.