مهدی مجتهدی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، ۲۹ خردادماه در نشست علمی «یوم الغدیر؛ عید مسلمانان و میراث مکتوب اسلامی» با بیان اینکه چندی قبل پارلمان عراق چند تعطیلی را اعلام کرد که یکی از آن‌ها تعطیلی عید غدیر بود و از امسال این تعطیلی اعمال خواهد شد، گفت: این در حالی است که در گذشته در تقویم عراق چنین چیزی وجود نداشت؛ از جهت تاریخی بعد از دوران آل‌بویه چنین اتفاقی برای اولین بار در حال رخ‌دادن است؛ در دوره آل‌بویه برای روز عاشورا مغازه‌ها تعطیل شد و در مورد غدیر هم دستور دادند تا در بغداد در سال ۳۵۲ هجری قمری مغازه‌ها از شب تا صبح باز باشند.
مجتهدی با بیان اینکه تعطیلات، خود یک بازه پژوهشی را برای محققان باز می‌کند تا در مورد عید و مناسک و مراسم آن تحقیق کنند، اظهار کرد: نگاه دیگر هم از منظر مطالعات ادیانی و سایر نحله‌ها است یعنی همه ادیان و مکاتب جهانی روز یا روزهایی را به عنوان عید برای خود در نظر می‌گیرند و در آن روز مناسک‌هایی دارند و در مورد غدیر هم روایاتی است که باید والدین برای فرزندان خود این روز را معرفی کنند.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه حجه‌الوداع واژه مناسبی برای آخرین حج پیامبر(ص) نیست و باید از واژه «حجه‌البلاغ» استفاده کنیم، افزود: حج آخر حجی است که پیامبر(ص) به فاصله کمی بعد از سیطره مطلق بر جزیره‌العرب انجام دادند. به تدریج در طول جنگ‌ها، طرفداران اسلام بیشتر شد تا در جنگ تبوک شاهد جمعیت ۳۰ هزار نفری نظامیان هستیم. در جنگ افراد زیر ۱۵ و بالای ۷۰ سال اجازه حضور نداشتند لذا برای یافتن تخمینی تعداد مردم در آن دوره، می‌توان از این تعداد نظامیان به جمعیت تقریبی با ضرب در ۴ یا ۵ دست یابیم.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: ضمن اینکه در حج بلاغ محدودیت برای حضور زنان و مردان نبوده است، همچنین در سال‌های آخر وفات پیامبر(ص) سیلی از مردم مناطق اطراف جزیره عرب مسلمان شدند و در قالب شهادتین با پیامبر(ص) عهد بستند و مسلمان شدند، گرچه برخی از این افراد مسلمان شدند ولی ایمان نیاوردند چنان چه در سوره حجرات بر این معنا تأکید شده است. براساس برخی گزارشات تاریخی از پایان فتح طائف در سال نهم هجری تا سال ۱۱ هجرت، جمعیت مسلمانان دو برابر شد. اهمیت این بحث در اثبات حضور جمعیت زیاد در ایام غدیر است.
شواهد مؤید جمعیت زیاد در حج بلاغ
وی با بیان اینکه گفته شده است جمعیت ۱۲۰ هزار نفری به حج بلاغ رفتند، افزود: چون حجه البلاغ از سوی پیامبر(ص) اعلان عمومی شد لذا مردمان بیشتری به این حج رفتند به خصوص اینکه برخی از مردم چهره مبارک پیامبر(ص) را تا آن زمان ندیده بودند و آمدند تا نحوه حج و نماز و عبادات او را ببینند و خطبه ایشان را بشنوند. پیامبر(ص) در منطقه ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین(ع) مردم را به مدت سه روز نگاه داشتند و آن وقایع در روز ۱۸ ذی‌الحجه رخ داد.
این پژوهشگر با بیان اینکه در جلد دوم الغدیر علامه امینی، به بحث ادبی در مورد غدیر توجه شده است، گفت: این مسئله در بین علما کم سابقه و بی سابقه بوده است و علامه امینی بر روی شعرا و اشعار آنان در مورد غدیر بحث کرده است در حالی که عمدتاً علمای دیگر به بحث روایی و قرآنی پرداخته‌اند. علامه امینی در این بخش به اشعار ابوتمام طائی که اشعاری ولایی دارد، پرداخته است.
وی افزود: علامه امینی می‌گوید وقتی یکی از شارحان اشعار ابوتمام، در مورد غدیر سخن می‌گوید می‌گوید غدیر یکی از جنگ‌های پیامبر(ص) بوده و این در حالی است که غدیر با طول و عرض جغرافیایی مشخص است و در تمام متون اسلامی بر آن صحه گذاشته شده است.
تواتر روایت غدیر بی‌نظیر است
وی با بیان اینکه روایت غدیر، حدیث متواتر است و متواتر حدیثی است که آنقدر از پیامبر(ص) نقل شده است که احتمال تبانی جمعی برای ساخت آن وجود ندارد و راوی اول از پیامبر(ص) مشخص است، افزود: علامه امینی ۱۱۰ طریق از کسانی که مستقیماً حدیث غدیر را از پیامبر(ص) شنیده‌اند، آورده است که تعبیر اصلی این روایت: من کنت مولاه فعلی مولاه ... است؛ بنابراین هیچ حدیثی به تواتر این حدیث که ۱۱۰ طریق آن توسط علامه امینی نقل شده نداریم. همچنین گزارشات نشان می‌دهد که طرق این حدیث بیش از این تعداد هم بوده ولی از دست رفته است و طبیعی است زیرا جمعیت زیادی در حجه‌البلاغ حضور داشتند و در طول ۱۴۰۰ سال خیلی از این طرق از بین رفته است.
مجتهدی تصریح کرد: غدیر در شیعه، عیدالله اکبر است و در آسمان‌ها معروف‌تر از زمین است و در روایات داریم که ائمه(ع) آن را جشن می‌گرفتند و عیدی می‌دادند و بر اطعام این روز تأکید فراوانی شده است. برخی توصیه می‌کنند اگر قرار است لباس نو تهیه کنید، بگذارید برای این روز و لباس نو در آن روز بپوشید. در فرهنگ شیعه این روز با روزهای دیگر متفاوت است. غدیر در حقیقت روزی است که حتی فاطمیون مصر هم این روز را گرامی داشته و مناسکی اجرا می‌کردند ولی در طول تاریخ، مسلمانان هیچ وقت غدیر را جشن نمی‌گرفتند و این برای بنده مایه تعجب بود.
وی با بیان اینکه این روز در بین مسلمانان آنطور که باید شناخته نشده است، گفت: در صحیح بخاری و مسلم آمده است که مردی یهودی خطاب به خلیفه دوم گفت که آیه‌ای در کتاب شما است که آن را می‌خوانید و اگر این آیه در کتاب ما بود ما آن روز را عید می‌گرفتیم و وقتی خلیفه پرسید که کدام آیه آن فرد یهودی آیه سوم سوره مبارکه مائده را خواند. الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا؛ آیه‌ای که فرمود امروز دینم را بر شما کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام کردم و راضی شدم به اینکه دین شما اینطور باشد.
مجتهدی تصریح کرد: از این گزارش می‌فهمیم که اولاً خلیفه دوم نظر آن فرد یهودی را رد نکرد یعنی بحث ارتباط آیه با امامت و اکمال دین را، همچنین نشان می‌دهد آن فرد یهودی ماجرای متناسب با این آیه را مطلع است؛ بنابراین این روز، روز بزرگی بوده است که یک فرد یهودی هم آن را می‌داند. در صحیح بخاری همچنین آمده است که خلیفه دوم گفته است این آیه در روز عرفه بر پیامبر(ص) نازل شد، آن هم در روز جمعه.
گزارش تاریخی از نظر یهودیان درباره آیه اکمال
وی افزود: در صحیح مسلم هم این گزارش با کمی تفاوت ذکر شده و آمده است که جمعی از یهودیان گفتند اگر این آیه برای ما نازل شده بود آن روز را جشن می‌گرفتیم. بنابراین گرچه خلیفه دوم مدعی شد که در روز عرفه نازل شد ولی منابع شیعی با طرق گفته‌اند در روز عید غدیر در غدیر خم؛ ضمن اینکه هیچ گزارشی در مورد خواندن نماز در عرفه در روز جمعه توسط پیامبر(ص) نداریم و منابع متعدد خود اهل سنت هم نظر دارند که آیه در غدیر نازل شد. در برخی منابع آمده است که پیامبر(ص) ۸۱ روز بعد از نزول آیه اکمال از دنیا رفتند که براساس برخی حساب‌های تقویمی مصادف با همان روز ۱۸ ذیحجه خواهد شد.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه آیه سوم مائده خیلی عجیب است زیرا خداوند این همه نعمت به بشر داده است و به رخ آنان هم نکشیده ولی در اینجا فرموده است که من نعمتم را بر شما تمام کردم، گفت: نعمت ولایت نعمتی است که در آیه شریفه «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ» مورد تأکید فراوان قرار گرفته است و وقتی از امام صادق(ع) پرسیدند این نعمت، چیست فرمودند از خداوند بعید است که به خاطر نعمت‌های مادی که به کافران هم داده است بخواهد مردم را بازخواست کند لذا این نعمت، نعمت ولایت ائمه(ع) است.
مجتهدی با بیان اینکه مسئله دیگر تبریک خلیفه دوم به حضرت علی(ع) است، اظهار کرد: پیامبر(ص) فرمودند فضیلتی برای کسانی خواهد بود که زودتر با حضرت علی(ع) بیعت کنند لذا افراد در این کار سبقت گرفتند و خلیفه اول و دوم هم گفتند: بخ بخ یا علی بن ابیطالب؛ و این تبریک طبیعتاً برای یک جایگاه و مقام است و نه اینکه فقط پیامبر(ص) بفرمایند علی دوست من است و این خلاف برداشتی است که برخی دنبال معناکردن مولی به محبت هستند. بنابراین طبق این گزارشات هیچ شکی وجود ندارد که باید به تناسب آیه اکمال عید بگیریم.
نظر شما