محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام محمدِ باقر(ع) (۵۷-۱۱۴ق) پنجمین امام شیعیان بعد از پدرش امام سجاد(ع) است. مشهورترین لقب او «باقر» به معنای شکافنده است که برپایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام(ص) پیش از ولادتش به او داد. امام باقر(ع) حدود ۱۹ سال امامت شیعیان (از سال ۹۵ق تا ۱۱۴ق) را برعهده داشت که با پنج تن از خلفای بنی‌امیه همزمان بود: ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک. امام در ۵۷ سالگی در ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ق به شهادت رسید. برخی هشام بن عبدالملک و بعضی ابراهیم بن ولید را عامل شهادت او دانسته‌اند. طبق منابع تاریخی، امام باقر(ع) هنگام واقعه کربلا خردسال بود و در این واقعه حضور داشت.

باقرالعلوم(ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی‌هاشم بود و احادیث فراوانی در زمینه‌های مختلفی همچون فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن و اخلاق از او نقل شده است تا جایی که محمد بن مسلم ۳۰ هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی ۷۰ هزار حدیث از امام باقر(ع) نقل کرده‌اند. او جنبشی علمی پدید آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. شمار اصحاب و شاگردان او را ۴۶۲ تن دانسته‌اند. در دوره امامت او، تدوین دیدگاه‎های شیعه در رشته‌های گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام و تفسیر آغاز شد.

کتاب‌های متعددی درباره امام باقر(ع) منتشر شده که مسند الامام الباقر(ع) اثر عزیزالله عطاردی از جمله آنهاست.

چند حدیث نورانی از امام باقر علیه السلام:

۱. دقت در حساب به اندازه عقول در دنیا

انما یداق الله العباد فی الحساب یوم القیامة علی قدر ما اتاهم من العقول فی الدنیا.

خدا در روز قیامت نسبت به حساب بندگانش به اندازه عقلی که در دنیا به آنها داده است باریک بینی می‌کند.

۲. در زمان غیبت باید چنین باشیم.

اِصبِروا عَلی اداء الفَرائضِ، وَ صابِرو عَدُوُّکم، وَ رابِطوا امامَکمُ المُنتَظَرِِ.

صبر کنید برگزاردن احکام شرع و شکیبایی ورزید در برابر دشمنتان و آماده و حاضر باشید برای امامتان که در انتظار او هستید.

۳. سخن نیک را از هرکس بگیرید.

خُذُوا الکلِمَةَ الطَّیبَةَ مِمَّن قالَها و إن لَم یعمَل بِها.

سخن طیب و پاکیزه را از هر که گفت بگیرید،‌ اگر چه او خود،‌ بدان عمل نکند.

۴. نافرمان خداشناس نیست.

ما عَرَفَ اَللهَ مَن عَصاهُ.

خدا را نشناخته آن که نافرمانی‌اش کند.

۵. حسد و تحقیر با دانش نمی‌سازد.

لا یکونُ اَلعَبدُ عالِماً حَتّی لا یکونَ حاسِداً لِمَن فَوقَهُ و لا مُحَقِّراً لِمَن دُونَهُ.

هیچ بنده‌ای عالم نباشد تا اینکه به بالادست خود حسد نبرد و زیردست خود را خوار نشمارد.

۶. جهادی مانند مبارزه با نفس نیست.

لا فَضیلَةَ کالجِهادِ ، ولا جِهادَ کمُجاهَدَةِ اَلهَوی.

فضیلتی چون جهاد نیست، و جهادی چون مبارزه با هوای نفس نیست.

۷. ترک جماعت مبطل نماز.

من ترک الجماعة رغبة عنها و عن جماعة المسلمین من غیر علة فلا صلاة له.

کسی که از روی بی‌میلی، بدون عذر و علت نمازجماعت را که اجتماع مسلمانان است ترک کند، نمازی برای او نیست.

۸. گفتار به گونه ای که دوست داریم بشنویم.

قولوا للناس احسن ما تحبون ان یقال لکم.

بهترین چیزی را که دوست دارید درباره شما بگویند، درباره مردم بگویید.

۹. حفظ زبان سبب مصونیت از گناه.

لا یسلم احد من الذنوب حتی یخزن لسانه.

هیچ کس از گناهان سالم نمی‌ماند، مگر اینکه زبانش را نگه دارد.

۱۰. صله رحم سریعترین طاعت.

ان اعجل الطاعة ثوابا لصلة الرحم.

نزدیکترین و سریعترین طاعت در ثواب، پیوند با خویشان است.